Illegale oudheden

Oppervlaktevondsten in Eridu

De Iraakse rechter heeft Jim Fitton veroordeeld tot vijftien jaar gevangenis. Dat is nogal wat, want de Britse geoloog is al zesenzestig jaar oud. En zijn vergrijp lijkt te zijn dat hij twaalf scherven heeft meegenomen uit Eridu. Een plek waar scherven en inscripties aan de oppervlakte liggen.

De kwestie intrigeert me. Om te beginnen is er Fittons verweer dat zijn gids hem had gezegd dat je wel wat scherven mocht meenemen. Toevallig heb ik die gids gekend: de onlangs overleden Geoff Hann. Die vertelde ons, toen wij in oktober met hem op pad waren, dat we geen oudheden moesten wegnemen. Iets dat elke reisleider je zal zeggen. Gewoon omdat het zo hoort. Iets dat te lezen staat in elk boek over Irak. Of in elke reisgids voor welk land met een antiek verleden dan ook. Het is ook iets waar in Irak met posters voor wordt gewaarschuwd. Je moet onder een steen hebben gewoond als je dit niet weet. Een ander deel van Fittons verweer, dat hij niet op de hoogte was van de regelgeving, treft mij als ongeloofwaardig.

Lees verder “Illegale oudheden”

Illegale oudheden

Soms maakt een diepe verslagenheid zich van je meester

Een week of drie geleden publiceerden de Vlaamse televisieomroep VRT en de krant De Tijd drie artikelen over de illegale handel in oudheden in België. Eén daarvan ging over de Benin-bronzen, het interessantste ging over een Egyptisch beeldje en het derde ging over de vraag waarom nu net België een draaischijf is geworden in de internationale zwarte handel. Het antwoord laat zich raden. De handel in illegale oudheden “heeft kunnen profiteren van de laksheid bij de overheden die moeten strijden tegen dit soort fraude”, aldus Sarah Durant, woordvoerster van het Brussels parket. De laatste specialist bij de Belgische federale overheid is begin dit jaar met pensioen gegaan en de centrale dienst kunstcriminaliteit is opgedoekt.

Als het over illegale oudheden gaat, kennen we uit Nederland soortgelijke journalistieke stukken. Theo Toebosch schrijft er regelmatig over in het Handelsblad het NRC: de grafgiften van Ny-Kau-Ptah, inbeslagnames op de kunstbeurs Tefaf, de Sapfo-papyri, illegaal keramiek in het Amsterdamse Allard Pierson-museum en nog vorige maand de arrestatie van de Italiaanse grafrover Raffaele Monticelli. Ik heb zelf een artikel in de pen gehad over de plundering van opgravingen, niet in verre buitenlanden maar hier in Nederland. Daarbij stuitte ik op zóveel voorbeelden dat het domweg geen krantenartikel meer zijn kon. Wie denkt een boek over illegale oudheden te kunnen schrijven dat geen eindeloze herhaling van steeds hetzelfde verdrietige verhaal is, kan zich melden en krijgt mijn documentatie cadeau.

Lees verder “Illegale oudheden”

Dag Geoff

Een avonturier, zo zou ik de gisteren in Bagdad overleden Geoff Hann willen typeren. Ik ontmoette hem vorig jaar in oktober in Irak, waar hij ons rondleidde. Hij leek iedereen te kennen die daar leefde tussen Eufraat en Tigris. Hij wist ook alles. En die enorme kennis, die deelde hij. Niet alleen met zijn medereizigers, maar ook in de reisgids van het land, waarvan de derde druk afgelopen december verscheen.

Hij kende niet alleen Irak als zijn broekzak, maar ook Afghanistan, Birma, Armenië en Pakistan. Daar had hij ook weleens wat mindere ervaringen, maar dat hoort nu eenmaal bij het reizen. Niet dat Geoff de problemen opzocht. Hij accepteerde ze echter en had het nog afgelopen oktober over een reis die hij naar Afghanistan wilde gaan maken. “Eh, is dat land niet net overgenomen door de Taliban?” wierp je dan tegen. “Zeker, het is nu veiliger dan ooit,” zei hij.

Lees verder “Dag Geoff”

Steinhardts geheelde oudheden

Rhyton, geplunderd in Mylasa (© New York District Attorney’s Office)

Een paar mensen attendeerden me op het bericht dat de Amerikaanse miljardair Michael Steinhardt, rijk geworden met een hedge-fund, 180 op de zwarte markt verworven oudheden moet afstaan. Ze gaan terug naar de landen waar ze zijn gestolen. Hij betaalde er in totaal $26.000.000 voor, maar de waarde is inmiddels $70.000.000. Ik zal eerlijk zijn: mijn eerste reactie was Schadenfreude. Het is altijd leuk als een heler op z’n gezicht gaat. Gerechtigheid! Al vrij snel daarna had ik echter een tweede en een derde gedachte. En tijdens het schrijven van dit stukje schoot me nog iets te binnen.

Verlaat de gevangenis zonder veel te betalen

Mijn tweede reactie: de collectie van Steinhardt zal groter zijn geweest dan 180 stuks. Wat is er nog meer? Is de rest ook gestolen en komt Steinhardt weg met heling? Of zijn die stukken keurig voorzien van een gedocumenteerde provenance? Twitteraar Jason Felch heeft zich erin verdiept en concludeert dat Steinhardt ruim 800 voorwerpen mag houden. Of ook die illegaal zijn verworven, is onduidelijk. De Officier van Justitie geeft aan daarover geen mening te hebben. Hij heeft er echter mee ingestemd dat hij nooit de overdracht, verkoop of schenking van die voorwerpen zal aanvechten.

Lees verder “Steinhardts geheelde oudheden”

Het Gilgameštablet en andere illegale oudheden

Het Gilgameštablet (© Immigration and Customs Enforcement/AP)

Er is weer iets te melden over de heling van illegale oudheden. De trouwe lezers van deze blog kennen de Green-collectie: de verzameling van de Amerikaanse miljardair Steve Green, die zich in het hoofd had gezet een Museum voor de Bijbel te bouwen in Washington en daarbij door roeien en ruiten ging. Hij kocht alles op wat hij in handen kon krijgen. Dat maakte hem tot makkelijk slachtoffer voor al wie uit was op zijn geld. Zo kocht hij valse snippers van de Dode-Zee-rollen, moest hij schikken over de heling van gestolen kleitabletten uit Irak en is een deel van zijn Egyptische collectie inmiddels terug naar Egypte. Green was ook betrokken bij minimaal twee van de zwendelzaken van Dirk Obbink: Eerste-eeuwse Marcus en Sapfo.

Gilgameštablet

En dan is er het Gilgameštablet. Dat is al bijna twintig jaar geleden op de markt gekomen. Het is in 2003 in Londen aangekocht door een Amerikaanse of Israëlische handelaar – ik vind hierover tegenstrijdige informatie – die het kleitablet liet schoonmaken. Daarbij ontdekte hij dat het een fragment bevatte van het Epos van Gilgameš. De handelaar heeft het vervolgens verkocht met de mededeling dat hij het in 1981 had gevonden in een doos vol metaalfragmenten. Dat is dus een valse verklaring. Vervolgens lijkt het tablet enkele keren te zijn doorverkocht. Dat is me nu niet helemaal duidelijk. Zeker is dat het in 2014 bij het Londense veilinghuis Christie’s kwam, waar Green het verwierf.

Lees verder “Het Gilgameštablet en andere illegale oudheden”

De dwarse meningen van Hemelrijk

Een scherf van een vaas, beschilderd door de Sarpedon-schilder, uit de collectie van het Allard Pierson.

Om een dreigend misverstand weg te nemen: er zijn twee Amsterdamse professoren Hemelrijk, een jongere die tegenwoordig oude geschiedenis doceert en een oudere, kunsthistoricus van huis uit, die ook directeur was van het Allard Pierson-museum. Na zijn emeritaat schreef hij een stuk of zestig stukken over de Griekse kunstgeschiedenis in Amphora, het sympathieke tijdschrift van de Vrienden van het Gymnasium; die bundelde hij in 2009 en 2014 in twee boeken, Makron en zijn makkers. Fijne lectuur.

Dwarse meningen

Al was het maar omdat de oude Hemelrijk af en toe lekker dwars kon zijn. Zo vertelt hij met smaak over de wijze waarop de georganiseerde misdaad in Italië Etruskische graven plunderde en het spul vervolgens verkocht aan buitenlandse musea, zoals het Metropolitan Museum in New York en het Getty-museum in Malibu. Die zorgden voor wetenschappelijke uitgaven die, zo schrijft Hemelrijk, de wetenschap van de kunstgeschiedenis verder brachten. De politie rolde het netwerk echter op en dus gingen de voorwerpen terug naar Italië. Maar de Italianen, die zorgden niet voor goede publicaties. Hemelrijk was niet blij

Lees verder “De dwarse meningen van Hemelrijk”

Het Gilgameš-tablet in de Green-collectie

Kleitablet met een deel van de tekst van het Epos van Gilgameš (niet het stuk dat ik hieronder beschrijf, overigens; Museum van Hattusa)

Twee weken zonder stukje over de Green-collectie is twee weken niet geleefd, dus vandaag een aflevering in onze reeks over hoe we niet moeten omgaan met de Oudheid. Korte samenvatting van het voorafgaande: de Amerikaanse verzamelaar Steve Green heeft een gigantische collectie oudheden aangelegd om een bijbels museum op te richten. We hoeven hem niet van altruïsme te verdenken: je koopt oudheden, wacht tot ze meer waard zijn, schenkt ze aan een je eigen museum en profiteert van de belastingaftrek. De Green-collectie ging nog een stap verder. Ze betaalde oudheidkundigen om over de voorwerpen te publiceren, wat de waarde opdreef. Dit was niet alleen financieel aantrekkelijk. Het betekende ook dat mensen die aan de bel hadden moeten trekken, op de eigen loonlijst stonden en een prikkel hadden om de andere kant op te kijken. Inderdaad, de Green-collectie had geleerd van de Enron-affaire.

Hoewel Green zijn best had gedaan de toezichthouders te neutraliseren, kwam uit dat hij veel materiaal had gekocht op de zwarte markt. (Wat dat betekent leest u hier.) Inmiddels is er geschikt: een miljoenenboete en teruggave van kleitabletten aan Irak en papyri aan Egypte. Van sommige voorwerpen, zoals een handvol snippers van de Dode-Zee-rollen, is inmiddels vastgesteld dat het vervalsingen zijn. Maar de Green-collectie heeft nog een laatste kaart in de mouw: je kunt natuurlijk rechtszaken beginnen tegen degenen die jou het materiaal hebben verkocht zonder te zeggen dat het illegaal was.

Lees verder “Het Gilgameš-tablet in de Green-collectie”

Erfgoedroof: de schaamte voorbij

Beek, een dorpje in Nederlands Limburg, heeft iets gemeen met Bagdad, de hoofdstad van Irak: erfgoedroof. De illegale handel heeft het plaatselijke museum overvallen. Voor zover er verschil is, is dat slechts in de schaal en het thema van het museum: in Bagdad een groot oudheidkundig museum, in Beek een plaatselijk museum, gewijd aan de Tweede Wereldoorlog. De overeenkomst is dat in beide gevallen een team inbrekers doelgericht te werk ging en precies wist wat het moest halen.

Gewoon dus, beng, je komt aanrijden, je laat je auto achter, je blokkeert de weg met banden om een eventuele politie-ingreep te vertragen, je breekt de deur van het museum open, je helpt je aan wat je nodig hebt en je vertrekt met een tweede auto. Zo simpel was het, daar in Beek.

De politie onderzoekt momenteel de inbraak maar het lijkt erop dat de vandalen handelden voor een opdrachtgever. Net als in Bagdad is het probleem niet alleen de dader maar ook de heler.

Lees verder “Erfgoedroof: de schaamte voorbij”

De falende erfgoedbescherming

Dakpan met stempel “EXGERINF” (Exercitus Germaniae Inferioris, “leger van Beneden-Germanië). Voor het goede begrip: deze is én echt én onderdeel van een keurige museale collectie (Swaensteyn, Voorburg). Maar zoiets is me vrijdag dus aangeboden.

Vrijdagmorgen werd ik voor de derde keer deze maand benaderd door iemand die illegaal verworven voorwerpen aanbood. Dakpannen en bakstenen met de stempels van een Romeins legeronderdeel. Dit maak ik vaker mee maar dit keer begon de illegale handelaar de onderhandelingen met een volkomen gêneloos: “heb je belangstelling voor…” Ik heb niet gereageerd (of u moet dit stukje beschouwen als reactie).

Soms begint iemand met “ik vond dit op mijn land” en vraagt hij (altijd een hij) wat het kan zijn. Ik verwijs dan meestal naar een archeohotspot, naar een museum of naar PAN. Als ik daarna niets meer hoor, weet ik dat het geen onschuldige oppervlaktevondst was. Er zijn overigens voldoende vondsten die wél bona fide zijn en de genoemde instellingen helpen bona fide vinders doorgaans graag, professioneel en snel.

Lees verder “De falende erfgoedbescherming”

Illegale handel, alweer

Het voorbeeld is wat verouderd maar wel duidelijk: als je in pakweg 1990 op straat in Amsterdam een fiets kocht voor vijfentwintig gulden, dan wist je zeker dat die was gestolen. Je was dus heler. Geen Amsterdammer wist dat niet. Ik moest daar even aan denken toen ik op de website van de NOS las over een kunstverzamelaar die roofkunst teruggeeft aan het land van herkomst, China.

Henk Nieuwenhuys wilde niet langer naar zijn stukken kijken, toen bleek dat de papierwinkel van zijn kunstaankopen niet op orde was. Hij brengt zijn verzameling nu terug naar China en schenkt de collectie aan het Shanghai Museum.

Toen bleek dat de papierwinkel van zijn kunstaankopen niet op orde was? Ik ben geen expert in Chinese kunst, maar ik heb in Londen weleens een Iraanse IJzertijd-ring gekocht en neem van mij aan: daar kwam wat papierwerk bij kijken. Er stond keurig netjes op uit welke opgraving het voorwerp kwam en er was een verwijzing naar de exportvergunning die de regering van zijne keizerlijke majesteit de sjah had afgegeven voor de vondsten uit die opgraving. Dat zal bij de handel in Chinese oudheden niet anders zijn.

Lees verder “Illegale handel, alweer”