Het alfabet heeft een lange geschiedenis. Het lijkt erop dat het is ontstaan in Egypte, waar niet-Egyptische arbeiders voor korte notities enkele hiëroglyfen namen. Hun aantekeningen zijn gevonden in de Wadi el-Hol, al zijn niet alle onderzoekers het eens over de interpretatie. Die krassen dateren uit de tijd van Egyptische Middenrijk. De volgende stappen brengen ons via de Sinaï naar plaatsen als Lachis in de Levant en vervolgens naar het Ugarit van de Late Bronstijd. In de Vroege IJzertijd vinden we teksten van aanzienlijke lengte in de steden van Fenicië, zoals het grafschrift van koning Ahirom van Byblos. Dit is het beroemde Fenicische alfabet.
Tot dan toe noteerde men vooral medeklinkers. Het Hebreeuwse, het Aramese, het Punische en een groep fascinerende, nog niet zo lang begrepen zuidelijke alfabetten gaan op dat klinkerloze Fenicische alfabet terug. Ook de Grieken namen de Fenicische tekens over, maar zij pasten het aan om klinkers te noteren: alfa, epsilon, èta, jota, omikron, ypsilon, omega. Wat anderen uitvonden, deden de Grieken beter, zoals Plato ergens zegt. De Etrusken, Romeinen en Kelten namen dat Griekse alfabet weer over en momenteel is het Romeinse alfabet in feite de wereldwijde standaard. Zeker, u kunt met uw tekstverwerker Chinese, Japanse of Koreaanse karakters typen, maar de onderliggende software is geschreven in het Latijnse alfabet.
Spiritus asper
Wij zouden zeggen dat het Griekse alfabet bijna af was. Bijna. Wat men nog niet kon noteren, was de klank die wij aanduiden als /H/. Een Griek zou de persoonsnamen Ans en Hans allebei schrijven als Ανς. Dat is soms lastig. In het oosten van Thessalië ligt een hellenistische havenstad die door moderne onderzoekers nu eens als Alos en dan weer als Halos wordt aangeduid. Ik meen dat de kwestie inmiddels in het voordeel van de laatste spelling is beslecht omdat een even verderop gelegen beekje zeker Chalorema heet, maar iemand anders moet maar uitzoeken hoe dat precies zit.
In elk geval: de Grieken kenden geen H. Dat hoeft geen drama te zijn, maar soms leidde het tot misverstanden. Alos of Halos? Er moest iets worden bedacht. En net als de Joden, die hun letters uitbreidden met puntjes om de uitspraak te verhelderen, kozen de Grieken ervoor om kleine tekentjes te plaatsen. Ans en Hans zouden voortaan door het leven gaan als Ἀνς en Ἁνς.
Het teken voor de H was dus een ( op een klinker. En als er geen H was, noteerde men een ). Men spreekt van een spiritus asper en een spiritus lenis, een harde en een zachte ademtocht. De spiritus asper maakte het Griekse alfabet helemaal af.
De uitvinder was Aristofanes van Byzantion (257-180 v.Chr.), het hoofd van de Bibliotheek van Alexandrië. Tot de achtste eeuw na Chr. werden dit soort tekens niet heel veel geschreven, maar de Byzantijnse geleerden hechtten er wel aan en noteerden ze steeds vaker. Het was toen echter een louter grafische conventie, want niemand sprak de H nog uit. In 1982 hebben de Grieken de spiritus asper en lenis afgeschaft.
Dat was verhelderend.
De Grieken hadden wel degelijk een letter voor de klank /h/ nl H. En met die waarde werd het ook overgenomen in het Etruskische en het Latijnse alfabet. Wie op school Grieks heeft geleerd kent H als eta, een klinker, maar dat is een secundair gebruik van dat symbool, een gebruik dat ingang vond toen in (een deel van) de Griekse dialecten de klank /h/ verloren ging.
Dit wikipedia-artikel verduidelijkt het: https://en.wikipedia.org/wiki/Heta
Zo leer je nog eens wat. Die H is een rare letter. De Latijnse h is in de Romaanse talen weer verloren gegaan. In het Spaans is zelfs de f eerst een h geworden, (ferrum – hierro, fagus – haya, etc) en vervolgens wel geschreven, maar niet uitgesproken. De begin-H in buitenlandse namen wordt in het Spaans wel uitgesproken, maar als ch-. Dat doet het Russisch ook: dat heeft geen h, maar een buitenlandse woord dat met een h- begint wordt als ch- getranscribeerd. Hahaha wordt dus chachacha [хахаха]. De Zeeuwen daarentegen gebruiken een h waar andere Nederlanders dat niet doen en omgekeerd, zodat het volgende citaat elders in Nederland misverstanden kan opleveren: “Ik ben een heerlijke vrouw en eb mijn ele leven met here geleefd”
Ik ken een vergelijkbare ‘anekdote’ over het Drents, maar de jouwe is veel leuker.
Een Rotterdammer in de trein naar Groningen riep, toen de conducteur aankondigde dat de trein ‘station Oogeveen’ naderde, enigszins ongerust ‘hij vergeet de H’. De Drent in de stoel tegenover hem haalde z’n schouders op ‘Maak je niet druk man, die komt er bij Hassen weer in’.
Geen h in het Antwerps en ik vermoed bij uitbreiding in het Brabants in Vlaanderen. Blaffend dier= nen ‘ongd.
Lidmaat aan het einde van je arm = een ‘and. Hij heeft hele harde honger = ‘A ‘ee ‘iel ‘aarden ‘oenger.
Zo kon Handwerpen probleemloos de naam van de stad verklaren.