Ho, stop, wacht. Dit was even niet de planning! Eigenlijk had ik vandaag een stukje willen schrijven over het handboek dat ik momenteel herlees, Een kennismaking met de oude wereld van De Blois en Van der Spek, maar nu is er ineens nieuws. En niet zomaar nieuws, nee, het is nieuws uit Israël, het land waar de laatste jaren eigenlikk nooit iets zinvols over te schrijven viel. Het was óf bluf óf hype óf bluf én hype. U weet wel, in het voorjaar is er een paashoax, elke zomer graven ze weer een paleis op van koning David, rond Tisha B’Av is er iets over de oorlog tegen de Romeinen en in december is Chanoeka incompleet zonder Hasmoneeën-muntschat. Maar nu ineens zetten archeologen de Week van de Klassieken luister bij met een serieuze en vrije belangrijke vondst over het ontstaan van het alfabet.
Oude alfabetten
Kijk, het zit zo. Wij hebben ons alfabet van de Romeinen, die weer een Italisch alfabet hebben aangepast, dat die Italische volken op hun beurt hadden van de Grieken, die het op een zeker moment hebben overgenomen van de Feniciërs. Anders dan men wel beweert, hebben die het alfabet niet uitgevonden. Het was al ouder. Het museum in Damascus toont bijvoorbeeld een mooi kleitabletje uit Ugarit met daarop de tekens van een dertigletterige abjad, geschreven in de Late Bronstijd. Dat is een spijkerschriftalfabet. (Ik heb er geen foto van want ik had op de dag dat ik het museum bezocht nog niet door hoe je een suppoost zijn baksjisj betaalt.)
Het Ugaritschrift is ontdekt in de jaren twintig van de vorige eeuw. Al eerder, in 1905 had William Matthew Flinders Petrie in de Sinaï vroeg-alfabetische teksten gevonden; die waren daar in de eerste helft van het tweede millennium achtergelaten door West-Semitisch sprekende arbeiders in de kopermijnen. Inmiddels zijn er ook andere heel oude alfabet-achtige inscripties bekend, gevonden in de Wadi el-Hol, daterend uit de negentiende eeuw v.Chr. Wellicht is ook dit een proto-alfabet, al is de interpretatie omstreden en kan het gaan om vereenvoudigd hiërogliefenschrift. Wat overigens een logische tussenstap zou zijn.
Missing link
Feit is: we hebben teksten uit het Egypte en de Sinaï van het vroege tweede millennium v.Chr. en teksten uit het Ugarit van de veertiende of dertiende eeuw en daarvandaan loopt dan een draad naar de Feniciërs. We missen een schakel: je zou iets willen hebben ergens tussen de Sinaï en Ugarit. Die “missing link” – de hijgerige kreet is van de opgravers zelf – is nu gevonden in Lachis.
Die opgraving, halverwege Jeruzalem en Gaza, is bekender omdat de stad in 701 v.Chr. door de Assyriërs is geplunderd. De opgraving, het verhaal in de Bijbel en een enorm reliëf in Nineveh (nu in Londen) documenteren deze gebeurtenis. Maar Lachis is ouder en er waren al eerder Bronstijd-voorwerpen gevonden met teksten in pictogrammenschrift, zoals een beroemde dolk. Nu is er dus een scherf met iets dat echt een vroeg alfabet is – dus een schriftsoort met een stuk of twintig, dertig tekens voor de medeklinkers en liefst ook klinkers.
Datering
Der scherf in Lachis is niet alleen de tussenschakel die er behoorde te zijn, het is ook een dateerbare tussenschakel. De scherf is namelijk gevonden met wat verbrand gerst en dus is een koolstofdatering mogelijk. Die duidt op de eerste helft van de vijftiende eeuw v.Chr. De tekens zijn ook leesbaar: de Oostenrijkse en Israëlische onderzoekers herkennen ABD, het Semitische woord voor “dienaar”, dat doorgaans wordt gevolgd door een godsnaam (vgl. Abdallah, “dienaar van god”), en een tweede woord dat “nectar” lijkt te betekenen.
Eerlijk is eerlijk: dit verandert het grote plaatje niet. Het alfabet is in de Sinaï ontstaan of overgenomen en verspreidde zich naar Ugarit en Fenicië. De ontbrekende tussenschakel, een vondst die je wist dat zou komen, is er nu. Dat stelt gerust.
Goeie uitleg over het vroege alfabet. Weer eens wat anders dan alleen de gekantelde koeienkop! De filmpjes heb ik nog niet bekeken – druk met van alles dus weinig ruimte in de kop voor andere zaken – maar daar ga ik dit weekend eens goed voor zitten.
Dienaar en nectar. Het zal toch niet gewoon ‘bij’ betekenen?
O wat leuk!
Geweldig nieuws – wetenschappelijk onderzoek bestaat niet alleen maar uit het op hun kop zetten van hypotheses en theorieën.
Dit stuk van Jona is een van de vele redenen waarom ik hier zo graag kom. Zag de scherf al langskomen bij Heritagedaily. Gelijk de twijfel of het gehypet was of serieus. Ik dacht “even wachten wat Jona ervan vindt”!
Ik ga heel flauw doen, maar ‘een vondst die je wist dat zou komen’ is er pas als hij ook gedaan is, niet eerder.
En kijk eens naar de invloed van dat Koningslied…
Slechte informatie verdrijft goede informatie is hier nogal eens een thema…een variant is ‘flauwige meligheid maakt onverbiddelijk school’.
Maar heel fijn dat de vondst er nu ook is.
“is er pas als hij ook gedaan is”
Hij is toch ook gedaan? Of mis ik iets?
Zeker.
Ik ben een beetje hyper vandaag, ik bedoelde meer soort van algemeen-filosofisch een vondst is er pas echt als hij ook concreet gedaan is. Het blijft (een beetje) riskant om te stellen, we weten dat de schakel er moet zijn, we hebben hem alleen nog niet.
In dit geval is die er nu. Gelukkig.
“Het blijft (een beetje) riskant ….”
Ah, ja, dat vind ik zo leuk eraan. Vergelijk de expeditie van Arthur Eddington in 1919 om de afbuiging van licht door de zwaartekracht waar te nemen. Stel je toch voor dat dat licht keurig rechtdoor was gegaan. Dan had Einstein in zijn hemd gestaan met zijn relativiteitstheorie.
(Dit wilde ik al eerder te berde brengen, dus bedankt voor de gelegenheid die u me geeft).