Een van de meest curieuze personen uit de Oudheid was de kindkeizer Heliogabalus (r.218-222). Die heette eigenlijk Varius Avitus Bassianus, maar toen hij eenmaal keizer was, noemde iedereen hem Antoninus. De naam waaronder hij beroemd is geworden, Heliogabalus dus, is een verbastering van de naam van de door hem vereerde Syrische zonnegod Elagabal. Dat is ook al niet de echte naam van die god, want die heette in het Aramees Ila ha-Gabal, “heer van de berg”. De bijnaam Heliogabalus is daarvan dus een verbastering. Weliswaar zou Elagabalus meer voor de hand hebben gelegen, maar met het ietwat onlogische eerste element verwijst de weergave ook naar de Griekse zonnegod Helios.

Kortom: er was een kindkeizer die we gemakshalve Heliogabalus noemen en die vereerde een zonnegod die we Elagabal noemen.

Wie een mooi boek wil lezen over Heliogabalus’ wonderlijke regeringsperiode, kan terecht bij Louis Couperus. Zijn roman De berg van licht (1905) is in feite een omgekeerde Stille kracht: in het laatstgenoemde boek gaat een westerling ten onder in de Oost, in De berg van licht gaat een oosterling ten onder in het Westen. Het is trouwens interessant hoe Couperus een Syrische wereld toont waarin androgyniteit zo niet geaccepteerd dan toch denkbaar was. Wie nu fronst bij non-binariteit, zou eens Couperus kunnen gaan lezen.

De tempel van Elagabal

De historische Heliogabalus bouwde in Rome een tempel voor Elagabal. Op de heuvel Palatijn natuurlijk: niet alleen naast het door Domitianus gebouwde keizerlijk paleis, maar ook en vooral op een hoog punt. Elagabal was immers een berggod.

Het terras van het Elagabalium was er al. Domitianus had het aangelegd en misschien stond er al een tempeltje voor Jupiter. Hoe dat ook zij, op dat terras bouwde Heliogabalus een tempel voor zijn Syrische god, die hij hier vereerde met twee godinnen, Atargatis en Astarte. Dit was geheel volgens de Syrische gewoonte, maar vrome Romeinen moeten dit drietal hebben ervaren als provocatie. Eén heuvel verderop stond immers de tempel van Jupiter, die zijn tempel deelde met Juno en Minerva. Wat bracht die Syrische knaap van anti-triade?! Het werd er niet veel beter op toen Heliogabalus ook het beeld van Venus Caelestis (Tanit) liet overbrengen vanuit Karthago.

Na Heliogabalus’ dood werd zijn zonnetempel gewijd aan Jupiter. Daar is later een kerk gebouwd voor Sint-Sebastiaan. Door de herbouw is vrijwel niets over van de tempel, behalve een ruïne in de meestal afgesloten tuin. Makkelijk zichtbaar is de vijfvoudige toegangspoort, waar de heilige ter dood zou zijn gebracht. Ik ben nooit verder dan de poort gekomen maar kreeg bovenstaande foto van de schaarse architectonische resten in de tuin onlangs toegestuurd.

PS

Even nog iets anders. Ik werk momenteel aan Oudheidkunde is een wetenschap (en dat mag je ook best eens uitleggen). Het boek verschijnt eind november. Hier is de flaptekst:

Oudheidkunde is een wetenschap: in dit boek legt Jona Lendering uit waarom. Nieuwe data en nieuwe perspectieven leiden tot nieuwe inzichten. Nieuwe technieken leiden bovendien tot nieuwe soorten inzicht. Nog mooier zijn de kruisbestuivingen, zoals wanneer de bioarcheologie de literatuurwetenschap verrijkt.

Lendering zou willen dat de oudheidkundige wetenschapen zich vaker presenteerden met deze innovaties. Als de Oudheid in het nieuws komt, is het immers veelal met overdrijvingen, in-de-Oudheid-hadden-ze-ookjes en wist-je-datjes. In Oudheidkunde is een wetenschap beschrijft Lendering de vernieuwing, benoemt hij de aanhoudende oudheidkundige zelftrivialisering en oppert hij alternatieven.

Mijn uitgever steekt zijn nek uit door het uit te geven, want dit boek gaat niet over de Oudheid maar over oudheidkunde. Geen onderwerp dat gegarandeerd zwarte cijfers schrijft.

Dus bestel dat boek hier, als u het bij mijn uitgever wil bestellen, of daar, als u een plaatselijke boekhandel wil steunen (die landelijk bezorgt). In beide gevallen heeft u het ruim vóór Sint-Nikolaas, dus bestel het meteen als u er iemand een plezier mee denkt te doen. En als u mijn schrijfsels niks vindt, koop het dan voor iemand aan wie u een hekel hebt.