Tag: kwakgeschiedenis

kwakgeschiedenis

Wat is nieuws?

On door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Oudheid, Politiek, Pseudowetenschap, Wetenschapscommunicatie19 reacties
Gevelsteen (Egelantiersstraat, Amsterdam)

Een enkele keer blog ik hier over een recente ontdekking of nieuw inzicht. Dat gaat weleens fout. Met één april alweer even achter ons, is dit een mooi moment om het te hebben over de manieren waarop het ontspoort en over de “filters” waarmee ik probeer fouten te vermijden.

Onlangs werkte zo’n filter niet: ik blogde toen over Sponsianus, de Romeinse keizer waarvan iedereen dacht dat die niet had bestaan, totdat enkele onderzoekers het tegendeel beweerden. Ik schreef erover want dit was leuk. De onderzoekers bleken zich echter te vergissen. Gelukkig is dit een blog, dus ik kon de rectificatie er meteen bij zetten.

Lees verder “Wat is nieuws?” →

Het schild van Achilleus (2)

On door Jona LenderinginArcheologie, Brittannië, Factcheck, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Iberië, Klassieken, Methodologie en theorie, Oude Griekenland, Prehistorie, Pseudowetenschap, Wetenschap, Wetenschapscommunicatie17 reacties

[Tweede deel van een stuk over pseudowetenschap, wetenschap en wetenschapscommunicatie. Het eerste was hier.]

Speculaties

Oudheidkunde kenmerkt zich door dataschaarste en dus speculatie. De waarde van het vak is dat je leert nadenken over die onzekerheid en dan kom je al snel bij het onderscheid tussen speculaties over gedocumenteerde en ongedocumenteerde verschijnselen. Ik zal het uitleggen aan de hand van een voorbeeld.

Een classicus kan, als hij op een onbekend woord stuit, speculeren dat het gaat om een bekend maar ongebruikelijk gespeld woord. Hij of zij weet namelijk dat spelfouten bestaan. De diverse typen in kaart zijn gebracht. (Ik zal nog bloggen over zaken als permutatie, dittografie, haplografie.) De classicus kan dus speculeren over het rare woord door te verwijzen naar een verschijnsel dat goed is gedocumenteerd.

Lees verder “Het schild van Achilleus (2)” →

Het schild van Achilleus (1)

On door Jona LenderinginArcheologie, Brittannië, Factcheck, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Iberië, Klassieken, Methodologie en theorie, Oude Griekenland, Prehistorie, Pseudowetenschap, Wetenschap, Wetenschapscommunicatie13 reacties
Hefaistos en Thetis met de nieuwe wapenrusting van Achilleus (Musée royal de Mariemont, Morlanwelz )

Er valt iets te zeggen vóór pseudowetenschap. De theorieën zijn vaak origineel en tonen de menselijke fantasie op haar mooist. Bovendien vinden pseudowetenschappers, steeds op zoek naar argumenten, hun aanwijzingen overal. Ze denken interdisciplinair en dat is goed. Pseudowetenschap daagt je daardoor uit na te denken over wat echte wetenschap is. Als je die uitdaging echter aangaat, lopen de rillingen je over het lijf.

Alle redenatiefouten die je aanwijst in een pseudowetenschappelijke theorie, zie je namelijk ook in de officiële wetenschap (wat dat ook moge zijn). Je zou willen zeggen dat de peer-review weliswaar niet onfeilbaar is maar excessen toch verhindert, maar je kent legio voorbeelden van het tegendeel. Je zou willen zeggen dat het zelfreinigend vermogen van de academische wetenschap blunders uiteindelijk corrigeert. Alleen weet je dat dit verrotte langzaam gaat of onvolledig is. Je zou willen zeggen dat de toetsing aan de empirie uiteindelijk allesbeslissend is. Maar je weet dat dat in de oudheidkunde niet gaat. Er is immers dataschaarste en dus onvoldoende empirie.

Lees verder “Het schild van Achilleus (1)” →

Nep-hunebed van de dag: Gasselte

On door Jona LenderinginArcheologie, Pseudowetenschap, Toerisme
De heuvel bij Gasselte waarin geen hunebed was

Het is alweer tien maanden geleden dat ik schreef over het nep-hunebed van Gasselte. Het gaat om een achter dorpshuis De Trefkoel gelegen heuvel, waarin zich volgens mensen die zich voor amateurarcheologen uitgaven, een prehistorisch graf zou bevinden. Hun “ontdekking” mag in deze reeks niet ontbreken, want er zijn nogal wat rare dingen aan de hand.

Om te beginnen: vanaf het allerbeginste begin was zonneklaar dat wat er ook in de heuvel mocht zitten, er met geen mogelijkheid een hunebed kon zijn. Eén reden daarvoor is dat er nergens in de buurt ooit ook maar iets is gevonden dat aan de Trechterbekercultuur viel toe te schrijven. Een andere reden is dat de bodem ongeschikt is.

Lees verder “Nep-hunebed van de dag: Gasselte” →

MoM | Rome 455, Washington 2021?

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Methodologie en theorie, Pseudowetenschap59 reacties

Als mijn uitgever het me vraagt, en als die uitgever ook nog inhoudelijk nadenkt over wat geschiedenis is, kan ik moeilijk weigeren. Vandaar: een stukje over de vergelijking in het plaatje hierboven. Mijn uitgever heeft gelijk: de grap, waarin de Vandalen van 455 staan tegenover de vandalen van 2021, veronderstelt een achterhaalde visie op de Vandalen. Wie de Vandalen waren, leest u maar in het boek van Mischa Meier. Ik schreef er al over en zal er nog weleens op terugkomen. Mij gaat het vandaag om de vergelijking zelf.

Washington en Rome

Het is namelijk niet de enige recente vergelijking tussen gebeurtenissen in Washington en gebeurtenissen in het Romeinse Rijk. Hier staat bijvoorbeeld Donald Trump naast de Gracchi, de Pompeii en de Caesares die een einde maakten aan de Romeinse republiek. Er valt iets voor te zeggen. Een elite die privileges accepteerde zonder dienstbaarheid, werd ervaren als corrupt, had geen steun meer en ging ten onder. Maar ja: die analyse is zó algemeen dat ’ie altijd klopt. De instorting van het pausdom in de dertiende eeuw en de ondergang van het Franse absolutisme zijn andere voorbeelden. De vergelijking is zo breed dat ze zinledig is.

Lees verder “MoM | Rome 455, Washington 2021?” →

Relevance is the enemy of history

On door Jona LenderinginChristendom, Factcheck, Geschiedenis, Jodendom, Politiek, Pseudowetenschap, Religie30 reacties

Het bovenstaande plaatje doet de ronde op de sociale media. De strekking is duidelijk: christelijk Rechts in de Verenigde Staten heeft niets begrepen van het christendom. Dat wil ik best wel voor mijn rekening nemen maar er zijn kanttekeningen te plaatsen.

Vraag één: wat is christendom? Dat is zo simpel nog niet. Het is in elk geval een verzameling ideeën, gegroeid in de loop van een kleine tweeduizend jaar. Sommigen benadrukken Bijbelstudie, anderen leggen de nadruk op sacramenten en rituelen. Zo nu en dan is het een onderdeel van ’s mensen culturele of nationale identiteit. Doordat eigenlijk alles én het tegendeel daarvan vroeg of laat christelijk is, zijn christelijke ideeën overal om ons heen. Ook waar we het misschien niet meteen verwachten. Het humanisme valt bijvoorbeeld te interpreteren als een vorm van christendom.

Hieruit volgt dat de Christus van Amerikaans evangelisch Rechts een loot kan zijn aan de christelijke boom, aangezien alle ideeën vroeg of laat christelijk zijn, en dat deze Christus óók valt te interpreteren als niet-christelijk. Datzelfde geldt voor het in het plaatje getoonde alternatief: ja, die Linkse Christus staat in een christelijke traditie, en nee, deze Christus is net zo goed een politiek construct.

Lees verder “Relevance is the enemy of history” →

Oudheidkundig gezwam

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Klassieken, Oudheid, Verbijstering23 reacties
De zee-engte bij Salamis

Het blijft lastig, schrijven over de Oudheid. Om dit punt te illustreren nemen we het bekende Amerikaanse blad Newsweek. Het feitelijke nieuws is simpel en staat keurig in de eerste zin.

The remains of a huge building from ancient Greece has been discovered by underwater archaeologists working in the port of Athens.

Sorry, die vijf laatste woorden staan er niet. Er staat:

The remains of a huge building from ancient Greece has been discovered by underwater archaeologists working at a site of an epic battle that took place 2,500 years ago.

Ze is nog niet door haar vijf Ws heen of journaliste Hannah Osborne is al ontspoord. Het wordt hierna eigenlijk niets meer. Nadat we hebben gehoord dat een en ander in juni/juli 2018 is gevonden, lezen we dat

Lees verder “Oudheidkundig gezwam” →

Trouw: om moedeloos van te worden

On door Jona LenderinginPseudowetenschap, Wetenschapscommunicatie15 reacties
(Dit staat dus echt in Trouw)

Kranten zijn net mensen: ze maken fouten. De overeenkomst gaat verder. Zoals veel mensen van hun fouten leren, zo leren ook de meeste kranten van hun fouten. En zoals sommige mensen niet leren van hun fouten, zo leert ook Trouw niet bij. De berichtgeving over de Oudheid is altijd ondermaats en dat is des te erger omdat de redactie ervan op de hoogte is dat ze op dit punt een blinde vlek heeft.

Dat weet ik, omdat ik een tijdje geleden een brief heb ontvangen van de hoofdredacteur, Cees van der Laan, over de gang van zaken rond een interview met een dominee die de kwakhistorische theorie herhaalde dat Jezus niet had bestaan. Dat de beklagenswaardige weleerwaarde zich bij zijn kerk moest verantwoorden was vanzelfsprekend nieuws maar vormde al even vanzelfsprekend geen reden om zijn verdoolde ideeën ook een platform te geven. Zoals ik destijds heb beschreven, kreeg Trouw kritiek, negeerde de krant die, beweerde Van der Laan in een hoofdredactioneel commentaar zelfs dat het bestaan van Jezus een open kwestie was, draaide hij later bij en plaatste de krant een goedmaakstukje dat de kern van de problematiek miste. Daarover heb ik dus met Van der Laan gecorrespondeerd en daarom weet ik dat de redactie haar zwakke punt kent.

Lees verder “Trouw: om moedeloos van te worden” →

Kwakgeschiedenis: Karahunj

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Hellenisme, Oud Armenië, Prehistorie, Pseudowetenschap34 reacties

De centrale cirkel rond de lage grafheuvel van vlakke stenen

Het megalithische complex van Karahunj of Zorats Karer in Armenië, waar ik vorige week ging kijken, is een van de indrukwekkendste plekken die ik ooit heb gezien. Toch is het helemaal niet groot. Het gaat om weinig meer dan een lage grafheuvel van vlakke grauwe stenen, omgeven door een cirkel van veertig menhirs, elk zo’n twee meter hoog, waarvandaan twee linten van rechtopstaande stenen zich uitstrekken naar het noorden en zuiden. In het uiterste noorden en zuiden staan nog wat aanvullende menhirs. In totaal zijn er 222 of 223 stenen brokken basalt.

In vierentachtig daarvan zijn gaten geboord, waardoor soms een fluitend geluid schijnt te klinken. Ik heb het niet zelf gehoord maar het geldt als verklaring voor de naam Karahunj (“de sprekende stenen”). De fluitende stenen zullen indrukwekkend zijn, want ze staan in een verder overdonderend leeg, desolaat landschap, vlakbij een ravijn.

Hoe oud zou het complex zijn? Hier ontspoort de zaak en begint het vermaak.

Lees verder “Kwakgeschiedenis: Karahunj” →

Nepklassieken

On door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Oude Griekenland, Pseudowetenschap, Verbijstering, Wetenschapscommunicatie38 reacties

Zoals de trouwe lezers van deze blog weten, was ik dit voorjaar in Albanië en omdat we de reis eindigden in het uiterste zuiden van dat wonderschone land, was het eenvoudiger terug te vliegen vanaf Korfu dan vanuit Tirana. Op de luchthaven zag ik bovenstaande kalender. Die is fout op zó veel manieren.

Om te beginnen de selectie, waaraan vrouwen ontbreken, terwijl een Sapfo toch niet de geringste bewoner der Parnassos is geweest. “Maar we hebben van haar slechts enkele gedichten en fragmenten!” zou de kalendermaker kunnen tegenwerpen, en dat is waar. Maar weet u, van Sokrates hebben we helemaal niets, zelfs geen fragmenten, en die krijgt wel een plek. “Maar Sokrates had enorme invloed!” Ja, maar als invloed het criterium is, dan moet je toch eerder Sapfo opstellen dan Pindaros. Ik zou dan ook een Archimedes hebben verwacht. Je zou bovendien kunnen denken aan de evangelisten, de meest gelezen en vaakst vertaalde Griekse auteurs aller tijden.

Lees verder “Nepklassieken” →