Het is een bekende observatie over de grote steden in het Midden-Oosten: het trottoir – als het er al is – dient niet om over te wandelen. Het is er om stalletjes te zetten voor de verkoop van allerlei dingen. Voetgangers kunnen immers ook over de straat gaan, langs de geparkeerde auto’s. In Nederland zou zoiets natuurlijk ondenkbaar zijn: hier is het trottoir er voor wandelaars.
De verklaring voor dit verschil is, volgens een egyptologe met wie ik het er eens over had, dat in het Midden-Oosten ruimte schaars is, zodat de openbare ruimte wordt ingericht om er zoveel mogelijk activiteiten per vierkante meter te kunnen laten plaatsvinden. In West-Europa is daarentegen tijd hét schaarse goed, en dus wordt de openbare ruimte zó ingericht dat mensen zich snel kunnen verplaatsen. Het klinkt mij overtuigend in de oren. In elk geval: ons besef van ruimte en tijd is betrekkelijk. Je kunt anders denken over tijd en ruimte, je kunt er anders naar handelen.
Hoe was dit in de Oudheid? Vorige week blogde de redactie van Awesome Ancient History Magazine over tijd en tijdmeting in de oude wereld. We hebben ons in die stukjes niet ingelaten over de inrichting van de openbare ruimte, maar het viel me op dat tijd voor de Babyloniërs, Joden, Egyptenaren, Grieken en Romeinen zo belangrijk niet was.
Niet dat ze er nooit over nadachten. Sterker nog, ze hadden er uitgewerkte ideeën over. Eeuwenlang hadden de mensen geloofd dat de goden de wereld hadden geschapen, totdat Aristoteles erop wees dat dit logisch niet mogelijk was. Als God volmaakt is, kan Hij niet veranderen, want dan zou Hij of vóór of ná die verandering anders en dus minder volmaakt zijn. Als God echter niet kan veranderen, hoe kan de wereld dan zijn geschapen? Was God eerst ontevreden over het niet-bestaan van de wereld, en daarna wél voldaan? Dan was Hij dus eerst niet volmaakt. Of andersom: was Hij eerst tevreden, waarom veranderde Hij dan mening, was Hij nu dan ontevreden? De wereld, zo concludeerde Aristoteles, kon alleen maar ongeschapen zijn.
Dat was scherpzinnig en het duurde enkele eeuwen voordat het argument werd weerlegd. De beroemdste behandeling van het tegenargument is te vinden in het elfde boek van de Belijdenissen van Augustinus, die de vraag wat God deed vóór de schepping eerst afdoet met een grapje (“Hij schiep de hel voor degenen die ongepaste vragen stellen”) en dan het diepzinnige punt naar voren brengt dat als God alles had geschapen, Hij ook de tijd had geschapen en dat er dus geen “vóór de schepping” is geweest. Aristoteles’ constatering was zinledig.
Het is makkelijk de draak te steken met filosofen. “Als je leest wat ze zoal over vrouwen hebben geopperd,” is mijn favoriete sneer, “wordt je sceptisch over wat ze nog meer hebben bedacht.” Het is mijn favoriet omdat het een feite een erkenning is van de beperkingen van het menselijke verstand. Dit keer zal ik echter de eerste zijn om te erkennen dat Aristoteles en Augustinus niet alleen verdraaid goede vragen stelden maar intellectueel boldy went where no man had gone before.
In de oude wereld zijn zij echter de uitzonderingen.
Een mooie vergelijking tussen tijd en ruimte.
Vriendelijke groet,
De belabberde stoepen in het Midden Oosten hebben niets te maken met een ander besef van tijd, maar alles met slecht management van de openbare ruimte. Als er al iets gebeurd, krijgt de auto ruim baan en het wordt overgelaten aan particulier initiatief (lekker wandelen in de shopping mall, maar hoe je daar komt?).
Het is geen wonder dat het verkeer in het Midden Oosten tot de gevaarlijkste ter wereld behoort. Mensen daar willen ook gewoon veilig over straat kunnen op fatsoenlijke stoepen, of ze nu wel of geen tijd hebben.
(ruimte is ook niet echt een argument. Nederland is ook niet gezegend met veel ruimte, terwijl in het Midden Oosten vooral lege woestijn is).
“In Nederland zou zoiets natuurlijk ondenkbaar zijn: hier is het trottoir er voor wandelaars.”
Dat is niet helemaal zo. In mijn wijk (bouwdatum 1977) is het trottoir er om je auto te parkeren. Dat is al zo’n 40 jaar zo en er is nog nooit gehandhaafd. Verdere ruimte om in de wijk te parkeren is ook volstrekt onvoldoende, want wie heeft er tegenwoordig nog een auto in de garage?
Het trottoir verwordt hier in toenemende mate tot fietsersdomein: die voelen zich daar veiliger en kunnen (onder echte of imaginaire tijdsdruk) veel kortere wegen nemen zonder te hoeven oversteken.
Verworden, verworden? Dat is juist een verbetering! 😉
Voor voetgangers, slechten ter been en invaliden is het allesbehalve een verbetering dat zij op de stoep dreigen te worden aangereden en vaak hun weg versperd zien door zorgeloos gestalde fietsen. De winst voor de “efficiënt” bewegende, luie velocipedisten is verlies voor de anderen. “Zien is niet hetzelfde als lachen”, zoals Augustinus schreef direct na zijn grap (geciteerd overigens van “een zeker iemand”.
“het trottoir – als het er al is – dient niet om over te wandelen. Het is er om stalletjes te zetten voor de verkoop van allerlei dingen.”
Dat is niet uniek voor het MO.
https://www.pinterest.com/suriname2015/paramaribo/
En dat is niet omdat ruimte een schaars goed is. Par’bo kent nauwelijks hoogbouw. Er is uiteraard een veel eenvoudiger verklaring. Mensen willen overleven. Daarvoor hebben ze een inkomen nodig. Straatverkoop brengt hen dicht bij potentiële klanten.
“Het klinkt mij overtuigend in de oren”
Mij niet. Helaas kon ik hiervan geen afbeelding vinden. Op drukke straten in Par’bo, met langzaam of stilstaand verkeer, proberen vrouwen kranten te verkopen en kinderen vruchten en lopen midden op de weg langs de auto’s. Ook dat is niet omdat ruimte een schaars goed is (er is meer dan genoeg ruimte naast de weg), maar marketing strategie.
“Het is makkelijk de draak te steken met filosofen.”
En volkomen terecht. Maar zoals ik op Apoftegma al liet zien vorig jaar is Augustinus’ filosofie van de tijd onverminderd relevant voor de Moderne Natuurkunde:
https://apoftegma.wordpress.com/2014/05/08/tijd/
En ik vermoed dat zijn grapje over tijd voor de schepping een stuk serieuzer was dan menigeen tegenwoordig denkt.
https://apoftegma.wordpress.com/2014/05/08/tijd/
Mijn laatste (lange) reactie onderaan. Waarschuwing: het gaat tijd kosten.