Een tijdje geleden kondigde ik een reeks aan over het Nieuwe Testament, waarbij ik de nadruk erop wilde leggen dat zowel de meeste personages als de auteurs Joden waren. Ik behandelde toen de proloog van het Johannes-evangelie. Vandaag het begin van het Matteüs-evangelie: de geslachtslijst, een van de stukken die elke weldenkende lezer overslaat. Er is echter meer aan te ontdekken dan je zou verwachten.
Ik werk met de tekst in de Willibrordvertaling omdat die nu eenmaal simpel te downloaden is, maar ik zou willen dat ik dat kon doen met de Nieuwe Bijbelvertaling; in die nieuwe en dus betere vertaling vindt u dezelfde tekst hier.
Matteüs 1.1
Geslachtslijst van Jezus Christus, zoon van David, zoon van Abraham.
De twee woorden die hier zijn weergegeven als “geslachtslijst”, βίβλος γενέσεως, vormen een woordspeling op de naam van het eerste boek van de Wet van Mozes, Genesis. Daarmee maakt de auteur van het Matteüs-evangelie hetzelfde punt als zijn collega Johannes, die zijn evangelie begint met de woorden “in het begin”. De strekking is duidelijk: voor de volgelingen van Jezus was er een nieuw begin voor de wereld.
Het woord Christus (ofwel: messias) laat ik even onbehandeld, maar u kunt eventueel hier terecht. Mij gaat het vandaag om de stamboom van Jezus, die dus een afstammeling is van koning David en van Abraham. De verwijzing naar David viel te verwachten: “zoon van David” is immers de eretitel van de messias. De verwijzing naar Abraham is intrigerender. Hij was immers de voorvader van de Joden, wat zou kunnen betekenen dat Matteüs schreef voor een Joods publiek. Abraham gold echter ook als de eerste bekeerling tot het monotheïsme, wat weer een niet-Joods publiek suggereert. Deze twee opties sluiten elkaar vanzelfsprekend niet uit.
En nu wordt het interessant.
Matteüs 1.2-3
Abraham was de vader van Isaak, Isaak van Jakob, Jakob van Juda en zijn broers; Juda was de vader van Peres en Zerach, die uit Tamar geboren werden; Peres was de vader van Chesron,
De lijst gaat meestal van vader op zoon en je zou “Juda van Peres, Peres van Chesron” hebben verwacht. Dat staat er echter niet: Peres’ moeder Tamar krijgt ook een plek. Ze is niet de enige vrouw.
Matteüs 1.3-6
Chesron van Aram, Aram van Amminadab, Amminadab van Nachson, Nachson van Salmon, Salmon van Boaz, die uit Rachab geboren werd; Boaz was de vader van Obed, geboren uit Ruth; Obed was de vader van Isaï en Isaï van David, de koning.
Hier komen we Boaz’ moeder Rachab tegen en Obeds moeder Ruth.
Matteüs 1.6
David was de vader van Salomo, die geboren werd uit de vrouw van Uria;
Die vrouw van Uria kennen we bij naam: Batseba.
Tamar kwam uit een plaats die Timna heet, wat haar maakt tot een Kanaänitische. In de rabbijnse traditie was ze een vondelinge die zich tot het Jodendom had bekeerd. Ook Rachab was een Kanaänitische, terwijl Ruth afkomstig was uit het IJzertijdkoninkrijk Moab in het huidige Jordanië. Batseba’s afkomst is niet bekend maar haar echtgenoot was een Hittiet. Het moge duidelijk zijn dat Matteüs eraan herinneren wil dat het Jodendom in de oudste tijden had opengestaan voor niet-Joden, wat in zijn tijd (het einde van de eerste eeuw na Chr.), een belangrijk thema was voor de eerste christenen. Op de feitelijke vraag – onder welke voorwaarden? – geeft Matteüs overigens geen antwoord.
Er speelt nog iets anders. Alle vier waren niet van onbesproken seksueel gedrag maar golden als mensen met een hoogstaand karakter. Je hoeft geen heel dirty mind te hebben om te vermoeden dat Matteüs hier in feite de mantel der liefde legt over de geruchten over Jezus’ moeder. Maria was immers, zo zal Matteüs even verderop aangeven, al zwanger voordat ze omgang had gehad met Jozef. (In de latere joodse polemiek tegen het christendom zal de soldaat Pantera gelden als Jezus’ vader.)
Getalmystiek
Nu volgt nog een lijst namen: de koningen van Juda. Salomo, Hizkia, Manase, Josia – er passeren er nogal wat, al blijft de lijst incompleet. Dan is er een vermelding van de Babylonische Ballingschap, vervolgens komen er weer wat namen en tot slot zijn daar Jakob en “Jozef, de man van Maria, uit wie Jezus werd geboren, die Christus genoemd wordt”. En dan:
In het geheel zijn er dus van Abraham tot David veertien geslachten en van David tot de Babylonische ballingschap ook veertien geslachten …
… mits je een paar koningen overslaat …
… en van de Babylonische ballingschap tot de Christus eveneens veertien geslachten.
Dit is opnieuw een woordspelletje. Omdat in het Hebreeuws de klinkers niet werden geschreven, spelde men de naam David d-v-d. Deze letters hebben ook een getalwaarde (“isopsefie”): 4+6+4 ofwel de 14 die hierboven staat genoemd. Met Jezus komt dus een einde aan de derde cyclus van veertien en begint iets nieuws. Zie hier voor dezelfde pointe, maar dan bij Lukas, die nog meer namen nodig heeft.
[Een overzicht van deze reeks over het Nieuwe Testament is hier.]
De namen die Mattheus weglaat in zijn genealogie zijn niet zomaar weggelaten. Het betreft personen die er een verdorven levenswijze op na hielden. Letterlijk past Mattheus de Bijbelse regel toe: “Hun namen zullen gewist worden”.
Op ‘legale’ wijze komt hij dus uit op 3 maal 14 geslachten.
Toch noemt hij wel Manasse.
iets begrijp ik niet: Jozef is toch niet de vader van Jezus
Zie mijn antwoord op Wim Raven.
Klopt Jona, “Manasse deed wat slecht was in de ogen van de HEER” (2Kon.21:18). Maar Lucas moest (en zou) uitkomen op 3 x 14 geslachten, dus hij had geen andere keus dan toch maar een slechterik in het rijtje op te voeren… Dat het Manasse werd komt wellicht doordat deze zich uiteindelijk bekeerde: “Manasse bad tot God, en God liet zich vermurwen en verhoorde zijn smeekbede. Hij liet Manasse terugkeren naar Jeruzalem en herstelde hem in zijn macht” (2Kron.33:13). Ja… en wie zich ‘bekeerd’ kan eigenlijk niet meer stuk bij Lucas!
Tel je bij de derde reeks, die na de Babylonische ballingschap, ook14 geslachten? Ik kom aan 13 geslachten, met name, Sealtiël, Zerubbabel, Abiud, Eljakim, Azor, Sadok, Achim, Eliud, Eleazar, Mattan, Jakob, Jozef, Jezus. Bij die laatste is duidelijk vermeld: ‘Bij haar werd Jezus verwekt”, dus zonder zich hier uit te spreken over de vader. De verklaring volgt uiteraard in 1:18-25.
Overigens neemt de schrijver van dit evangelie soms nogal een loopje met de Bijbelse gegevens. Sealtiël was volgens 1 Kron 3:17 de zoon van Assir,
De afstamming van Josia is als volgt vermeld in 1 Kronieken:
Josia had vier zonen, waaronder Jojakim.
Jojakim had twee zonen: Jechonja en Sidkia.
Jechonja is de vader van Assir. Assir had veel zonen, waaronder Sealtiël.
De generatie van Jojakim en van Assir heeft de evangelist dus overgeslagen.
En wat betreft Zerubbabel: Volgens 1 Kron 3:17 was hij de zoon van Pedaja, broer van Sealtiël. Maar volgens Ezra 3:2 was hij inderdaad de zoon van Sealtiël.
Ik vermoed dan ook dat hier op een of andere manier is fout is geslopen waardoor een naam te weinig is opgenomen.
Gelukkig weten we dat deze geslachtslijst en die van Lukas theologische constructies zijn, geen biologische.
De afgebeelde heilige op de gevelsteen is niet Matteus, Maththaios, maar Matthias, die als twaalfde apostel voor Judas werd gekozen, Hand. 1, 15-26. Hij is ook kenbaar aan zijn attribuut als patroon van de bouw- en timmerlieden. Later werd Paulus als twaalfde geteld en raakte Mathias bijgevolg wat uit de gratie.
Hè, wat vervelend… Eigenlijk had ik dat ook wel zelf kunnen bedenken. Ik zal het vervangen door een schriftgeleerde. Bedankt voor de correctie.
De vertaling van egennèsen is inderdaad wel illustratief voor de vertalers. De Willibrordvertaling wil gewoner Nederlands schrijven, en “vader van” is misschien ook wat minder plastisch dan “verwekte”. Net als trouwens het “won” van de Canisiusvertaling en “gewon” van de Statenvertaling. De vulgaat en de Nova Vulgata hebben beide “genuit”, correct voor zover ik kan beoordelen, en verwekte is daarvan een goede weergave. Ik vind persoonlijk in het algemeen zowel de Willibrord- als de Nieuwe Bijbelvertaling te zoetsappig. Geef mij de Naardense bijbel maar. Ik heb hem helaas niet bij de hand.
Het heeft wel een lekker ritme, dat steeds herhalen van die namen met “verwekte” ertussen. Zo krijgt zo’n eentonige opsomming toch nog iets poëtisch.
De Willibrordvertaling is inderdaad niet zonder stotteren voor te lezen.
De Naardense Bijbel heeft hier voor de aoristus indicativus een tegenwoordige tijd en een vreemde indirecte manier van zeggen: “Abraham laat Isaak geboren worden… etc.” Voorkwam Abraham een abortus? Gaf hij Sara een weeënopwekkend middel? Uit deze formulering blijkt niet dat Abraham de vader is.
Die foute Naardense Bijbelvertaling van egennèsen is -afgezien van onbegrip over de betekenis van de aoristus- natuurlijk het gevolg van concordantiedwang. In vs. 1 wordt geneseōs daar vertaald met ‘van de geboorte’. Volgens de vertaalmethode van de NB moet dan ook het (inderdaad verwante) egennèsen met behulp van dezelfde woordstam worden vertaald, vandaar ‘laat geboren worden’. Maar ja: dan schiet de betekenis er wel bij in.
Mijn Naardense Bijbel 2e druk 2004 heeft nog: Abraham genereert Isaak, etc.etc.
Ik houd wel van concordante vertalingen in Nederlands of Duits omdat ik een gevoel meen te krijgen van de oorspronkelijke taal terwijl ik geen Hebreeuws of Grieks beheers.
En ik vertrouw op de gmkneppers van deze wereld om vertaalfouten aan te geven.
(Ik doe mijn best.) Het probleem met het bijna mechanisch concordant vertalen zoals de Naardense Bijbel doet, is dat daarbij een essentieel betekenisgevend aspect van een woord wordt genegeerd, nl. de context. Dat leidt onvermijdelijk tot fouten als bovengenoemd, waarbij de betekenis het kind van de rekening is geworden. Voor zo’n vertaalmethode kun je inderdaad kiezen, nl. als je het weergeven van betekenis secundair en niet echt noodzakelijk vindt.
Ik zoek al jaren in de heemkunde naar de achtergronden van de naamgeving bij 7e zonen. Heb inmiddels bv meer dan 300 Louis of Lodewijk genoemde nazaten etc gevonden Het betreft 7e zonen dan wel in later tijden kinderen danwel dochters. En inmiddels ook vele varianten met andere namen
Dan moet ik zeggen dat ik van dit uitstapje naar Jezus stamboom echt kan genieten. Wij zijn en worden nog steeds doordrenkt met het getal 7. Mooi begin van de dag.
Ik meen dat in België de gewoonte bestaat een zevende zoon/dochter tot “petekind van de koning” te maken. Die aanvaardt ook werkelijk verantwoordelijkheid. Ik heb ooit (een halve eeuw geleden) iemand ontmoet wiens studie door koning Boudewijn was betaald.
In de Napoleontische wetgeving, ingevoerd in 1810/1811, bestond er inderdaad een wet die bepaalde dat de zevende zoon op staatskosten mocht worden opgevoed, elk naar zijn rang of stand. (bevolkingspolitiek, Napoleon fokte kanonnenvoer). De exacte citeertitel etc. weet ik niet meer. In Nederland is die wet in de eerste helft van de negentiende eeuw ook toegepast, maar op een mij onbekend moment afgeschaft of in onbruik geraakt. Blijkbaar is die dus in België van kracht gebleven.
En ook bij zevende zonen zie je wat ik maar noem ‘het streven naar de zeven’
In een stamboom blijkt bijv een 8e kind Louis te heten , maar dan zie je dat een eerder geboren kind inmiddels overleden is.
Of een 5e kind heet Louis en dan zie je aan de tijdsduur van de geboorteintervallen dat er zeer waarschijnlijk sprake was van een of meer miskramen.
En aanvankelijk is sprake van een stamboom puur bestaande uit zevende zonen. Maar na een a twee eeuwen verwatert het gebruik en telt men de tussentijds geboren meisjes ook mee om op 7 te komen en uiteindelijk gaat men ook meisjes die als 7e geboren worden Louise Wiesje etc noemen.
Tot slot zie je ook dat een veertiende kind Louis genoemd wordt.
Oké. 3×14 generaties = 32. Die van Adam tot Abraham waren 19. Maakt samen 51 generaties. Stel ze werden gemiddeld 75 jaar oud. Dan is de mensheid 3.825 voor Christus onstaan. Het is en blijft mystiek.
3×14=32? Dat is pas mystiek.
Bedankt. Mij ergenis was groter dan mijn rekenkundig vermogen. 3×14 = 42+19= 61×75= 4.575. Nog steeds mystiek.
Graag gedaan. Maar vanwaar die ergernis? En hoezo ‘mystiek’?
Eh…? Kregen die pas op 75 jarige leeftijd kinderen? Ik zou een generatie 25 jaar laten duren. Dan kom je op 1525. Maar wat wil je daar mee zeggen?
In een tijd dat mensen 969 jaar oud konden worden, was een 75 jarige inderdaad nog maar een jong broekie.😉
Wat is precies de rol van Jozef bij dit alles? Híj is toch degene die uit het huis van David stamde, niet Maria. Of Maria ook?
Ik denk dat dat de inconsistentie is in het verhaal. Of beter: een messias moet een zoon van David zijn, maar ook een zoon van God. Daarom circuleerden er diverse verhalen die Mattheüs niet echt bevredigend combineert.