Een paar weken geleden deed iemand me een oud kinderboek cadeau, gewijd aan Jan Pieterszoon Coen. Degene die het me gaf, vroeg zich af hoe lang de Coentunnel nog Coentunnel zou heten en we vroegen ons af of de Coentunnel wel was vernoemd naar de Slachter van Banda. En we hadden het erover dat we eigenlijk niet goed wisten wat we ervan moesten denken. Ja, dat de Amsterdamse Stalinlaan in 1956 is omgedoopt tot Vrijheidslaan, dat was wel logisch. Stalin was niet alleen een tiran maar er was ook voldaan aan de voorwaarde dat mensen dat wisten. Er moet enig historisch bewustzijn bestaan, er moet enige ijking van historische feiten aan eigentijdse normen zijn, voordat het gaat schuren en een straat wordt hernoemd. Het Vondelpark wordt pas hernoemd als meer mensen Hierusalem verwoest kennen.
Griekse mythen
Ik was het gesprek eigenlijk alweer vergeten toen ik gisteren, dinsdag dus, eraan dacht dat het Apolloproject is vernoemd naar een Grieks-Romeinse godheid die een stuk of wat verkrachtingen op zijn geweten heeft. Nooit eerder bij stilgestaan. Het huidige Artemisproject is vernoemd naar de zus van Apollo, die erop toezag dat de jager Aktaion door zijn eigen honden werd verscheurd. Broer en zus moordden ook de kinderen van Niobe uit, zes meisjes en zes jongens.
En nu we toch in hoger sferen zijn: het sterrenbeeld Orion is vernoemd naar een jager die probeerde Artemis te verkrachten (zodat die godin ook deze sterveling vermoordde). Het sterrenbeeld Herakles gedenkt iemand die zijn eigen kinderen doodde. Kefeus en Kassiopeia waren bereid hun dochter te laten verslinden door een zeemonster. En zo kunnen we nog wel even doorgaan.
Ik denk echter niet dat iemand het Artemisproject en de sterrenbeelden een andere naam wil geven. Misschien is dat omdat het niet gaat om historische feiten maar om mythen. Toch is dat wel wat vreemd, want verkrachtingen en moorden zijn geen zaken die we moeten vereren met een vernoeming, of het nu fictie is of feit.
Hernoemingen
Ik schrijf dit niet omdat ik het hernoemen van straten, tunnels en pleinen wil hekelen door een reductio ad absurdum. Ik heb er weinig bezwaar tegen straten andere namen te geven, al denk ik ook dat geen mens ooit zal kunnen voldoen aan de ethische normen die de toekomst stelt.
Zelf zou ik daarom liever voor uitleg kiezen, zoals de gemeente Hoorn heeft gedaan met het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen: een bord met toelichting dat er, naar onze normen, gruwelijke dingen zijn gebeurd tijdens het koloniaal bewind. Maar ik zal er de barricaden niet voor betrekken. Als veel mensen er echt moeite mee hebben en als ze zich niet baseren op evidente onwaarheden, heb ik weinig bezwaar tegen het aanpassen van een straatnaam of een monument.
Ik meende zo het zinvolle van twee standpunten te erkennen. Nooit had ik gedacht dat ik zélf nog eens op het idee zou komen dat een straatnaam écht niet langer kan. Maar verhip: die is er toch. Utrecht blijkt een Alexander-de-Grotelaan te hebben. Er is onlangs een ontploffing geweest.
Alexander de Grote
Zo te zien is de wijk aangelegd in de jaren vijftig, toen het oude, door de Britse classicus W.W. Tarn geopperde idee nog bestond van Alexander de Grote als de stralende veroveraar die wilde dat alle volken verbroederden. Dat was ook een tijd waarin de Griekse cultuur nog werd beschouwd als uniek, creatief, verheven. Dat was toen al achterhaald en is het nog altijd.
Ernst Badians artikel “Alexander and the unity of mankind” (in Historia 7, 1958) vernietigde de reputatie van zowel Alexander als Tarn en is nooit weerlegd. Er is weinig heroïsch aan de massale kruisiging van mensen op het strand van Tyrus, aan de marteling en dood van een vijandelijke commandant, aan de executie van een wetenschapper, aan de vernietiging van de zoroastrische heiligdommen, aan het schijnproces tegen Filotas, aan de deportaties in Centraal-Azië, aan de moord op Kleitos, aan de executie van minderjarige pages, aan de moord op capitulanten in de Swatvallei, aan de genocide in de Indusvallei, aan de massamoorden in de Zagros. Er stond ook weinig positiefs tegenover – de vrouwen in het door Alexander de Grote veroverde Egypte verloren hun gelijke rechten, de Babyloniërs maakten kennis met de “ladder der ondervraging” ofwel pijnbank. Moderne wetenschappelijke publicaties hebben titels als Alexander, killer of men (door David Lonsdale). Ik schreef al eens over Frank Holts boek over Alexanders massale plunderingen.
Excess empirical content
Dit is niet een kwestie van “de ene visie tegenover de andere visie”. De door Badian naar voor gebrachte visie is gebaseerd op meer data, legt meer verbanden en heeft dus excess empirical content. Het hedendaagse debat spitst zich toe op de interpretatie van de aard van het geweld. Sommige wreedheden, zoals de naargeestige executie van Bessos, waren niet het verzinsel van een sadistische geest, maar stonden in een Iraanse traditie. Daarover valt inderdaad te discussiëren, maar niemand ontkent de gebeurtenis. Alexander was geen visionair die de eenheid van de volken wilde; hij was een nietsontziende veroveraar, met alle wreedheden van dien.
Utrecht heeft, op een moment dat dit nog kon, een straat naar een tiran vernoemd. Vermoedelijk weet ik, als auteur van een boek over Alexander de Grote, iets te veel om er onbevangen naar te kijken, maar er zijn voldoende mensen die het ook weten. Dit schuurt behoorlijk en eigenlijk zou een straat, vernoemd naar een massamoordenaar, van naam moeten veranderen.
Je kunt hooguit tegenwerpen dat het allemaal zó lang geleden is dat het quasi-mythologisch is. Dan zeg je in feite dat de Oudheid irrelevant is. Dat mag. Maar het is niet de visie van de gemeente Utrecht, die miljoenen heeft geïnvesteerd in een prachtig Romeins museum in de nieuwbouwwijk Leidsche Rijn. Het is van tweeën één: óf je vindt de Oudheid niet belangrijk, geeft geen miljoenen uit om mensen er kennis mee te laten maken en laat straatnamen ongewijzigd, óf je vindt reflectie op het verleden wel zinvol en plaatst een bord in de Alexander-de-Grote-laan dat de gemeente Utrecht genocide, verkrachting, deportatie, kindermoord en religieuze vervolging afkeurt.
Maar ondertussen noem je hem wel nog steeds Alexander de Grote. Laat die straat maar lekker zo heten. Ook veel te veel gedoe voor al die mensen die daar wonen en ineens adreswijzigingen moeten gaan versturen zonder dat ze verhuisd zijn.
Ja, zoals gezegd: voor mij is het voldoende een bordje met uitleg te plaatsen.
Op de grootheid van zijn daden valt weinig af te dingen. Alleen waren die daden, groot als ze waren, moreel onacceptabel. Ook in de Oudheid was er scherpe kritiek.
Ik denk dat dat geldt voor meer mensen die ze de Grote noemen. Karel heeft ook flink huisgehouden in Saksen.
Ook zoiets. Onlangs heb ik de Sachsenhain bij Verden bezocht. Een landschapsmonument uit de nazitijd dat de slachting van de Saksen memoreert. Ik moet zeggen dat ik het een buitengewoon mooi monument vond door de plaatsing van de stenen in landschap. Alleen ja, die geschiedenis erachter.
Niet helemaal vergelijkbaar. Karel de Grote heeft namelijk nog wel wat positieve dingen gedaan. Zoiets is over Alexander echt niet te zeggen.
https://mainzerbeobachter.com/2012/11/23/karel-de-grote/
Ik zou geen enkele uitzondering maken voor een massamoordenaar als Alexander de Wrede. Dus ook geen naamkaartje (dat bijna niemand leest).
Het is niet meer uit te leggen waarom een dergelijk historisch figuur nu nog een eerbetoon (in de vorm van een straatnaam) zou moeten hebben. Want we weten nu hoe het zit!
Doop de naam maar om in Peter R. de Vrieslaan, als het dan toch een held moet zijn.
Interessant voorstel. Min of meer bij toeval volg ik De Vries al sinds eind jaren 1970; daar hoefde ik nooit enig moeite voor te doen. Het was me toen al duidelijk wat het levensdoel van de man was: een nationale beroemdheid worden door over misdaad te schrijven. Het is hem gelukt. Dankzij diezelfde misdaad. En nu is hij ook nog eens een nationale held. Weer dankzij diezelfde misdaad. Daar kunnen we bewondering voor hebben; maar onbaatzuchtig was hij niet, ook niet toen hij beveiliging weigerde.
Voor bejaarden wier portemonnee was gestolen heeft hij nooit moeite gedaan. Dat was een bewuste keuze. De reden is duidelijk, voor mij al sinds de eerste keer dat ik hem opmerkte, meer dan 40 jaar geleden.
Zelf bewonder ik liever Tante Riek.
De Stalinstraat, was die ook niet bedoeld om Stalin als bevrijder naast Roosveld en Churchill te gedenken ? Het zou ook raar zijn en historisch niet correct om Roosveld en Churchill wel een straat te geven en Stalin niet. En voordat je het weet zit je mensen weg te schrijven uit de geschiedenis.
Van die bevrijders klopt. Tot 1945 heette die lanen Noordelijke en Zuidelijke Amstellaan en Amstellaan. De Stalinlaan is van naam veranderd toen zijn misdaden bekend werden, maar hij paste goed in het rijtje bevrijders. De Churchilllaan is in het huidige tijdsgericht ook dubieus. Churchill was een vuige imperialist, maar voor hem geldt hetzelfde als voor Stalin. Overigens zijn op aandrang van de bezetter in 1942 enkele straatnamen veranderd. Zo werd de Sarphatistraat Muiderschans. Al die namen zijn na de Tweede Wereldoorlog teruggedraaid.
Waarom zou je een straat (of iets anders) noemen naar iemand die allang dood is? Is dat om iemand te eren? Of de herinnering aan het verleden levend te houden? In het eerste geval zal het moeilijk zijn om lieden te vinden die volgens onze huidige normen lelieblank zijn. Dus houden we het maar op het tweede, ook al werkt dat niet altijd. Ik woon in Amersfoort in een buurt waar nogal wat straten naar VOC prominenten zijn genoemd. Maa rik vermoed dat weinigen weten wie b.v. Pieter Both of Steven van der Hagen geweest zijn.
Zouden ze bij de voetbalclub Willem II weten dat ze vernoemd zijn naar iemand die vrijwel zeker homosexueel was? En beseft iedereen wel dat we vandaag 28 juli hebben, genoemd naar iemand die in Gallie ook aardig woest tekeer gegaan is.
Laat die namen toch, geef uitleg, ook al zal dat aardig controversieel zijn, zie b.v. het Nederlandse wikipedia artikel over AdG dat veel minder negatief is dan dit blog.
Ik denk dat het belang van het hernoemen vooral het ritueel zelf is. Als Nederland de Coentunnel zou hernoemen in bijvoorbeeld de de Komtunnel, dan is dat het verhaal van een natie de afstand doet van haar eigen koloniale verleden. Het gaat er niet om dat die naam ooit verdwenen is, maar om het proces van het verdwijnen van die naam.
Dat ritueel daar zit wel wat in. Maar zou dat ook kunnen worden door van het plkaatsen an de uitleg een ceremonie te maken? Want afstand nemen van ons verleden dat kan niet. Dat is er, dat kun je niet uitvlakken, en door je erin te verdiepen kun je inzicht krijgen in hoe mensen in heel andere omstandigheden tot heel ander gedrag, en waardering van dat gedrag zijn gekomen.
Ik zou ook geen afstand willen nemen van dat verleden, of het willen veroordelen, omdat ik vermoed dat wij in die omstandigehden net zo gehandeld hadden, omdat wij nu eenmala geen haar beter zijn.
Iedereen die nu leeft heeft voorouders die – naar de huidige normen -vreselijke dingen gedaan hebben, anders waren wij er niet geweest.
Nou ja, dat laatste, je kan je bijvoorbeeld voornemen het nu beter te doen. Door bijvoorbeeld eerlijke handelsverdragen te eisen.
Maar het gaat mij er dus om dat de discussie over de naam eigenlijk belangrijker is dan de uiteindelijke naam. Iedere keer als die discussie over Coen weer opgerakeld wordt, worden ook zijn wandaden weer opgerakeld. Als die tunnel eenmaal de Soekarnotunnel heet of de Snouck-Hurgronjetunnel, gaat de discussie hooguit over hen, en niet meer over Coen. Die wordt dan vergeten en zijn wandaden ook, en daarmee naar verloop van tijd wellicht ook de wandaden tijdens de koloniale tijd. Dat laatste kan de bedoeling van de mensen die de naam per se veranderd willen zien niet zijn. Ik denk ook niet dat ze dat effect voorzien.
Jacob Krekel is wel een fan van imperia en imperium bouwers hè? Met die fascinatie voor het Perzische rijk…😏
Zeg je nu trouwens dat onze voorouders alleen maar vreselijke dingen deden en dat is maar goed ook, anders bestaan wij niet? Misschien verduidelijken…
Laten we eens lekker fantaseren over een fictieve gemeente in Nederland waar alle straatnamen naar controversiële en dubieuze personen en zaken vernoemd zijn. Anton Mussert Laan, Balthasar Gerards Steeg,..suggesties, kom maar…
🙂
Van Heutzplein, Wesselingstraat.
Oh en natuurlijk de Holleederhof en de Klaas Bruinsmastraat.
of de bekende pedofiel Plato?
Ik denk dat je Westerling bedoelt.
Oh ja.
Ik zeg helemaal niet dat onze voorouders alleen maar vreselijke dingen hebben gedaan. Beter lezen Ben.
Wij hebben allemaal voorouders – niet alle voorouders, maar sommige voorouders- die ook vreselijke dingen hebben gedaan. Niet slechts vreselijke, maar ook vreselijke. Althans volgens de 21e eeuwse woke ogen, die ik overigens niemand aanraad.
Bedankt voor de verduidelijking.
Ik zou het zo formuleren: …iedereen die nu leeft heeft ook voorouders die vreselijke dingen…
Mooie observatie. Zit wat in.
“want verkrachtingen en moorden zijn geen zaken die we moeten vereren met een vernoeming”
Echt? Vind je dat verkrachtingen en moorden de enige kenmerken zijn van die mythische personen, halfgoden en goden?
Nee, maar het is wel hoe het debat nu werkt. Iemand heeft iets verdienstelijks gedaan (denk aan James Webb) en blijkt ook iets onaardigs op zijn kerfstok te hebben. Dan komt er een hernoeming. Dus geen James Webb Ruimtetelescoop,
Dat is alleen maar omdat men dit debat de ruimte geeft. Het lijkt er steeds weer op dat de slechts een heel klein groepje stampij maakt in zo’n geval en dat de media (altijd in voor een relletje) dit ‘debat’ veel groter maken dan het is.
Dus ik zeg: geef het niet de ruimte die het niet verdient, het is geen breed maatschappelijk debat (het overgrote deel van de bevolking maakt zich er helemaal niet druk om). Dus ook niet op een blog als dit?
Ja, maar wie bepaalt wat een bona fide belang is en waar stampijmakerij begint?
Zelf heb ik wat technocratische neigingen: heb respect voor expertise. Maar de echte experts zijn bescheiden mensen die nooit met de vuist op tafel slaan en zich niet weten te verkopen. Wetenschappers zijn ook al te gespecialiseerd om nog deskundig te zijn. Het is allemaal ingewikkeld.
Ik zou eigenlijk best in de Ivan de Verschrikkelijke-straat willen wonen.
De slachter-van-Bandatunnel, dat klinkt wel.
Of Stichter van Indonesiëtunnel?
Hahaha, als we een heleboel mensen kwaad willen maken, moeten we het zo noemen. Overigens is Indonesië de naam van het land dat ontstaan is nadat ze “ons” eruit gekickt hebben. In Indonesië beschouwen ze eerder Sukarno als vader des vaderlands, of een held van het Majapahit-rijk, Gajah Madah, die veroverde driehonderd jaar voordat de kolonisten kwamen al een keer bijna de gehele archipel (inclusief Maleisië en delen van de Filippijnen trouwens).
Tegenwoordig is de roep om foute straatnamen te verwijderen politiek gemotiveerd, Criticial Race Theory etc. Men zoekt foute beelden en straatnamen om daar een politiek punt van te maken: aandacht trekken. We kunnen de geschiedenis niet terugwerkend corrigeren. Overigens vind ik dat moralistische gedoe over beelden en straatnamen een zwaktebod. Is dat nou alles?
En dan nog ook eens door een miniem groepje met een onevenredig grote mond.. eeeh impact. Staart kwispelt met de hond en zo.
Discussieer over het grootse en wrede verleden, bijvoorbeeld aan de hand van stratenbordjes, of dit blog, en denk verder over ons grootse en wrede heden.
In Vlaanderen weten we niet goed wat te doen met onze Cyriel Verschaevestraten. Terwijl we die erfenis nog niet opgeruimd hebben, creëert falend historisch besef de volgende controverse: google ‘Zedelgem’ en ‘bijenkorf’ maar eens.
Mijn straat is genoemd naar iemand die niet meer gepresteerd heeft dan “eerste eigenaar kasteel Ruytenburg”. Dat lijkt onschuldig, maar je kan je de vraag stellen op wiens rug het geld voor zo’n hof van playsantie werd verdiend.
Bij Bijenkorf zou ik uitkomen op die winkel (m’n toetsenbord maakt automatisch een hoofdletter, dat zegt genoeg), dus ik heb de andere zoekterm gebruikt en echt niets bijzonders gevonden.
probeer eens zedelgem+bijenkorf
Even niet aan gedacht. Zo zie je maar weer hoe al dat gekoekel mensen lui maakt.
Wel eens ergens gelezen of gehoord dat aan iemand gevraagd werd (weet niet meer wie) of hij herinnerd wilde worden met een standbeeld of een straatnaam. Het werd straatnaam: in een straat wordt tenminste geleefd, spelende kinderen erin….
Gerrad Reve zei ook eens zoiets, maar met een Reviaanse draai uiteraard: Dan ga je dood en dan noemen ze een straat naar je. En dan wordt je vergeten. Wie weet nog wie 2e Van der Helst was?
Het citaat is overigens niet van Reve, al wordt het door iedereen aan hem toegeschreven. Nop Maas vertelde me ooit van wie het wel was, maar dat ben ik vergeten. Het is dus iemand die dus nog verder in vergetelheid is geraakt dan Tweede van der Helst.
Gerard.
Wat een heerlijke discussie! Godlof kan dat hier zonder virtuele doodsverklaringen en dergelijke. Het hele issue is voor mij een teken van een maatschappij in verwarring. Alles wat ons naoorlogse boomertjes werd voorgehouden als goed – het werd er op de lagere school in getrechterd – blijkt fout. Dat is op zich alleen maar leerzaam. Maar het is wel jammerlijk dat het debat erover grotendeels verworden is tot een verbeten welis/nietis geroep met alle verkettering van dien. Met andere worden: het is geen debat meer.
En al die uitlegborden… waar stop je? Iedereen heeft wel een zwart – o jee – randje.
Margrietenhof en Azaleaplein dan maar? Boterbloempad en Lindenlaan? Saai en braaf, alle risico uitgebannen. Alle uitdaging, alle geschuur en geknars eveneens. Dat kan toch de bedoeling niet zijn? Laat die namen maar lekker staan. Een bord bij de allerergsten en verder niet zeiken.
Dat de Oudheid wel relevant gevonden wordt, bewijst het feit dat sinds eergisteren, dinsdag 27 juli 2021 de Nedergermaanse Limes als werelderfgoed is bestempeld. Is dit feit niet een onderwerp waard in deze blog ? Er bestaat trouwens een Limesstraat in Tiel.
Ik heb er al zoveel over geschreven. Het bewijst juist het gebrek aan belang. Anders zou het wel professioneler zijn aangepakt.
https://mainzerbeobachter.com/2018/12/17/veel-geschreeuw-en-weinig-wetenschap/
Wat me ook opvalt: er is wel een Julius Caesarlaan in Leiden en een Augustusweg of Cladiuslaan in De Meern, maar nergens vind ik een Nerolaan of een Caligulastraat. Willekeur of…?