Ik heb geen idee hoeveel pelgrims in de Romeinse tijd Byblos bezochten om de Dame van Byblos en Adonis te vereren. Ik heb nog minder idee van het aantal dat verder reisde de bergen in, maar het was voldoende om een weg voor ze aan te leggen. Een deel daarvan is nog te zien in het natuurreservaat dat bekendstaat als Jabal Moussa, de Mozesberg. Nog wat verderop was bij het huidige Afqa de bron van de rivier de Adonis, waarover we al eens een filmpje toonden.
Het wonderlijke is dat de bergweg eeuwenlang in gebruik is gebleven voor pelgrims. Afqa is namelijk nog altijd een heilige plek, waar vrouwen met een kinderwens komen. Christenen bidden er tot Maria, moslims tot een vrouw die Sara heet.
Wandelend door de Jabal Moussa zagen we nog wat Romeinse inscripties, waarover ik al eens heb geschreven, en de eerste pioenrozen van het jaar. Het is een prachtige plek, maar ik was blij dat ik niet de hele wandeling van Byblos naar Afqa hoefde maken, laat staan verder nog, de Libanonbergen over, naar de Bekaavallei, naar Baalbek.
Duizenden moeten die tocht hebben gemaakt en ik denk weleens dat wie de Oudheid wil begrijpen, niet moet denken aan de stedelingen en de boeren, die een vaste woonplaats hebben, maar dat er meer nomaden, pelgrims en andere reizigers zijn geweest dan wij voor mogelijk houden.
[Full disclosure: op 14 oktober begint in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden een expositie over Byblos en ik schreef mee aan het publieksboek. U kunt het hier of daar bestellen (€19,95 als u nu bestelt). Het museum betaalde een deel van mijn reiskosten naar Libanon.]
Is dat de Sara van Abraham? Zou wel passen in het kader van een kinderwens.
Dat kan misschien wel kloppen. Als God aan Abraham vertelt dat hij een zoon zal krijgen, hoort Sara dat: Genesis 18:12 ‘Zoo lachte Sara bij zichzelve, zeggende : Zal ik wellust hebben nadat ik oud geworden ben, en mijn heer oud is?’ U ziet: Een protestants-christelijke opvoeding komt altijd van pas. In de Koran wordt Sara niet genoemd, maar Abraham wel onder de naam Ibrahiem. Ik geloof dat daar een vergelijkbaar verhaal wordt verteld.
Ik ben daar niet achter gekomen. De islam kent Sarah als een van de vrouwen van Ibrahim en de moeder van Ishaq, maar de hoofdtraditie loopt via Hajar en Ismail. Of Sarah erg belangrijk is, weet ik niet.