Ik zou mijn stukje vandaag kunnen beginnen met de constatering dat het 28 december was in het jaar waarin Gaius Julius Caesar en Publius Servilius Isauricus consuls van Rome waren. En ik zou dat voor u kunnen omrekenen naar “onze” 13 november 48 v.Chr., waarna u zou concluderen weer te zijn beland in een blogje uit de reeks “Wat deed Julius Caesar vandaag 2069 jaar geleden?” Alleen, het gaat vandaag niet over Caesar, niet over de Tweede Burgeroorlog en niet over de Alexandrijnse Oorlog. Ik introduceer: de Pontische Oorlog.

Crisis in Anatolië

Pontus – de naam betekent zoiets als “Zeeland” – was een koninkrijk in het noorden van het huidige Turkije, langs de kust van de Zwarte Zee. Ook de Krim hoorde erbij. In de eerste helft van de eerste eeuw v.Chr. had koning Mithridates VI Eupator geprobeerd zijn macht te vergroten ten koste van de buurstaten, maar Romeinse generaals als Sulla, Lucullus en Pompeius hadden de oude grenzen hersteld en de plaatselijke vorsten gedegradeerd tot vazalvorsten. Na Mithridates’ dood was in de Krim zijn zoon Farnakes II aan de macht gekomen.

In het najaar van 48 landde hij in het koninkrijk van zijn vader. Daarvandaan bedreigde hij Galatië (rond Ankara) en Cappadocië (wat oostelijker). Ook bedreigde hij het gebied dat bekendstaat als Klein-Armenië en ten westen van de Eufraat ligt.

Caesars man ter plekke, de Gnaeus Domitius Calvinus die ik ook in het vorige stukje noemde, begreep dat hij moest ingrijpen. Helaas had hij van zijn drie legioenen er één over zee naar Alexandrië gestuurd. Een tweede was via Syrië naar Alexandrië onderweg. Domitius Calvinus beschikte alleen over het Zesendertigste Legioen. Koning Deiotarus van Galatië bood hem echter twee eigen, op Romeinse leest geschoeide eenheden aan. Bovendien arriveerde Publius Sestius (ooit door Cicero verdedigd in een beroemde rede) met de eenheden die Pontus niet hadden kunnen verdedigen. Ook van elders kwamen troepen naar de stad Komana. Een jaar of tien geleden zijn de resten van die stad teruggevonden bij het Turkse Tokat.

Farnakes II kon niet anders dan zich uit Cappadocië terugtrekken maar hield Klein-Armenië bezet, speculerend dat Domitius Calvinus niet daarheen zou komen. Dat was verkeerd gezien.

Het slagveld bij Nikopolis

Met zijn leger rukte Domitius Calvinus op naar het oosten, terwijl Farnakes II, die dit niet had zien aankomen, hem geschenken stuurde en onderhandelingen opende. Het mocht niet baten: de Romein kwam steeds dichterbij, vermeed valstrikken en sloeg het beleg op voor Nikopolis, een stad die Pompeius ooit had gesticht op de plek waar hij Mithridates had verslagen. Daar stuitten de twee legers op elkaar. De anonieme auteur van De Alexandrijnse Oorlog schrijft:

In de volgende nacht onderschepte Farnakes koeriers met een brief voor Domitius Calvinus over de situatie in Alexandrië. Hij vernam daaruit dat Caesar in groot gevaar verkeerde en Domitius dringend verzocht hem zo snel mogelijk versterking te sturen en zelf door Syrië in de richting van Alexandrië te trekken. Na dit bericht leek het Farnakes in feite een overwinning als hij tijd kon rekken, omdat hij dacht dat Domitius snel zou moeten vertrekken. (38; vert. Hetty van Rooijen)

Het landkaartje hieronder toont de situatie. Twee greppels dienden om de Pontische hoofdmacht tegen flankaanvallen te beschermen. Het komt uit de atlas van Kromayer & Veith en hoewel zij schrijven dat “diese Situation vollständig klar ist”, vond het gevecht feitelijk niet op de door hen aangewezen plek maar even verderop plaats.

De slag bij Nikopolis

Onze anonieme auteur vervolgt:

Het Zesendertigste deed buiten de gracht een aanval op de ruiters van de koning en vocht zo succesvol dat het de muren van de stad naderde, de gracht overstak en de vijand in de rug aanviel. Maar het legioen uit Pontus, aan de andere kant, trok zich enigszins van de vijand terug en probeerde om de gracht heen te komen of die over te steken en de vijand op de open flank aan te vallen, maar werd bij het oversteken van de gracht vastgehouden en overmeesterd. De legioenen van Deiotarus boden intussen nauwelijks weerstand tegen de aanval.

Zo keerden de koninklijke troepen zich, na hun overwinning op hun rechtervleugel en in het centrum, tegen het Zesendertigste Legioen. Dat weerstond niettemin moedig de aanval van de overwinnaars. Omsingeld door grote troepen van de vijand, vormde het met grote tegenwoordigheid van geest een cirkel en trok zich al vechtend terug naar de voet van de bergen. (41; vert. Hetty van Rooijen)

Tot zover de gebeurtenissen van de 28e december ofwel onze 13e november 48 v.Chr. Voor Domitius Calvinus zat er weinig anders op dan zich terug te trekken naar het westen om in Efesos de winter door te brengen en een nieuw leger te bouwen. Farnakes II volgde langzaam en sloeg het beleg op voor Amisus, het huidige Samsun. De stad bood lang weerstand en toen ze viel, verkocht een gefrustreerde Farnakes de complete bevolking als slaven. Zijn westelijke opmars stokte voordat hij de Romeinse provincie Bithynië kon bereiken, omdat de Krim tegen hem in opstand was gekomen. Misschien had Domitius Calvinus de door Farnakes achtergelaten gouverneur omgekocht?

Wanneer Caesar van deze nederlaag vernam, weten we niet. Hij lijkt het Domitius Calvinus niet te hebben verweten. Caesar, die nog steeds in Alexandrië geïsoleerd was, had er echter een zorg bij. Andalusië was onrustig, in Tunesië en Dalmatië bouwden de republikeinen nieuwe legers, en nu was er ook een Pontische Oorlog. Het zag er al met al niet goed uit.

[Een overzicht van de reeks #RealTimeCaesar is hier.]