Bovenstaande foto is tien jaar geleden gemaakt, dus in 2013. Ze toont de Hellenistisch-Romeinse stad Apameia in Syrië. Het maanlandschap kwam symbool te staan voor de plundering en vernietiging van archeologische vindplaatsen in Syrië en Irak – met name door de zogenaamd Islamitische Staat.
Al snel sprak UNESCO van culturele genocide. Er was zeker iets gebeurd, maar het probleem was dat we het niet echt zeker wisten. Het ontbrak lange tijd aan onafhankelijke en betrouwbare informatie. Toen er wetenschappelijke literatuur kwam, gebaseerd op betrouwbare informatie, bleek dat de zaak genuanceerder en vooral gecompliceerder lag.
Archeologen Jesse Casana en Mitra Panahipour publiceerden in 2014 een van de eerste artikelen dat het beeld nuanceerde. In “Satellite-based Monitoring of Looting and Damage to Archaeological Sites in Syria”, gepubliceerd in het Journal of Eastern Mediterranean Archaeology and Heritage Studies, boden ze een overzicht van de schade aan en de plunderingen in dertig Syrische vindplaatsen, waaronder Apameia, sinds het begin van de burgeroorlog in 2007. Daarvoor maakten ze – en dat was in 2014 betrekkelijk nieuw – gebruik van satellietbeelden.
Apameia ligt in het noordwesten van Syrië en dat deel van het land was toen onder controle van Assad. Casana en Pahanipour wezen erop dat de vindplaats in twee delen uiteenvalt: het oostelijke deel was in bezit van de staat en het westelijke deel was privébezit. Wat bleek? Alleen het oostelijke deel, dat onder controle stond van het Syrische leger, was zo systematisch geplunderd. De foto van precies dat stuk werd in de media gebruikt – ook op deze blog – en kreeg iconische proporties. Maar wie als het ware uitzoomde en ook naar het westelijke deel keek, viel op dat het westelijke deel, afgezien van een enkel gat, nog intact was. Het was gewoon bewerkte landbouwgrond.
Van de dertig onderzochte vindplaatsen waren er volgens de satellietbeelden zestien geplunderd en/of beschadigd. In bijna de helft van de gevallen, zeven, is het Syrische leger de schuldige en in vijf gevallen vonden de plunderingen ook al vóór de burgeroorlog plaats. Bij Tell Jifar, tweeënhalve kilometer ten oosten van Apameia, was ook toen het leger verantwoordelijk.
Opvallend was dat de plunderingen vooral gericht waren op vindplaatsen uit de Hellenistische, Romeinse of pre-Islamitische tijd. Waarschijnlijk waren de mozaïeken en beelden uit die tijd het meest gewild op de zwarte markt.
Het onderzoek maakte duidelijk dat het oppassen was met krachtig sprekende beelden zonder onafhankelijke toetsing. De IS-video’s met verwoestingen van archeologisch erfgoed dienden vooral effectbejag. Zonder onafhankelijke toetsing bleef – en blijft – het onzeker hoe erg de verwoestingen in Syrië, Irak en Egypte echt zijn.
[Een gastbijdrage van archeologiejournalist Theo Toebosch. Dit stukje verscheen oorspronkelijk op zijn eigen, helaas ter ziele gegane blog maar was aardig genoeg om te bewaren.]
De strijd in Syrië begon niet in 2007.
Wie een snuifje Apamea wil opvangen zonder zich in oorlogsgebied te begeven, moet maar eens afzakken naar Brussel… Belgische archeologen hebben er generaties opgravingen gedaan, en in het KMKG (Jubelpark/Cinquantenaire) staat een tempel uit apamea…
Ja, die is erg mooi. Het is even alsof je echt in Syrisch/Romeinse stad rondloopt.
Mee eens. Dat afzakken valt wel mee: vanaf Brussel Centraal is het maar een paar haltes met die keurige Brusselse metro.