Op donderdag blog ik meestal over Een kennismaking met de oude wereld, het handboek van De Blois en Van der Spek waaruit ik ooit oude geschiedenis leerde. Soms vermeld ik dingen die ik niet had meegekregen, soms ben ik het oneens met de auteurs en vaak vul ik aan met iets dat ik leuk vind. Ik constateerde al eerder dat Numidië in Een kennismaking met de oude wereld ten onrechte weinig aandacht krijgt. Dat is jammer, want het was een agrarisch rijk, verstedelijkt gebied. Wie bijvoorbeeld onvermeld blijft, is koning Jugurtha. Vandaag dus een aanvulling.

Voorgeschiedenis

Numidië, zeg maar het huidige Algerije, was onder koning Massinissa uitgegroeid tot de machtigste staat in de Maghreb. Bij zijn dood liet hij het koninkrijk aan drie zonen, die een pro-Romeins beleid voerden. Maharbal lijkt al snel te zijn overleden; diens kinderen groeiden op aan het hof van Micipsa (eigenlijk Mikiwsan). Een van hen was de rond 160 v.Chr. geboren Jugurtha, die van zijn oom een militaire training kreeg en vervolgens diende in het leger waarmee de Romeinse generaal Scipio Aemilianus de Iberische stad Numantia belegerde.

In 118 overleed Micipsa. Hij is vermoedelijk begraven bij Soumaa d’el Khroub, aan de weg van het huidige Constantine naar Timgad.

In een korte burgeroorlog schakelde Jugurtha zijn neven uit: Hiempsal werd gedood, Adherbal vluchtte naar Rome en vond daar gehoor bij de Senaat. Die was verdeeld. Sommige senatoren vonden dat Adherbal, als volle zoon van de laatste koning, steun verdiende; anderen meenden dat Jugurtha, als bondgenoot van Scipio Aemilianus, het voordeel verdiende van de twijfel.

Zoals politici in dit soort situaties plegen te doen, stelden ze een commissie in. Oud-consul Lucius Opimius (de man die Gaius Sempronius Gracchus de dood in had gejaagd) verdeelde het koninkrijk in tweeën. Adherbal kreeg het oosten met de hoofdstad Cirta (Constantine), Jugurtha verwierf het westen, dat vruchtbaarder was.

Oorlog

In 112 v.Chr. brak een nieuw conflict uit. Jugurtha belegerde Cirta, de hoofdstad van Adherbal. Deze gaf zich over nadat zijn neef had beloofd zijn leven te sparen. Hij werd echter gedood en tijdens de inname van de stad zelf kwamen ook Italische kooplieden aan hun einde. Ik wijs nog even op het heiligdom van El-Hofra, waarover ik al eens blogde. Enkele stèles documenteren de Italische gemeenschap.

Dit keer gunde Rome Jugurtha het voordeel van de twijfel niet. In het volgende jaar arriveerde een leger dat orde op zaken moest stellen. Generaal Lucius Calpurnius Bestia bleek echter niet in staat Jugurtha te bedwingen. Kwade tongen fluisterden dat de Numidische koning de Romein had omgekocht. Misschien is het waar. In elk geval zegde Jugurtha toe een boete te betalen en olifanten en paarden aan de Romeinen te leveren.

Jugurtha in Rome

In Rome had de Volksvergadering vragen bij de afloop van de oorlog. Een van de volkstribunen eiste dat Jugurtha naar Rome zou komen om zijn lezing te geven. Omdat de Numidiër geen vijand meer was, kreeg hij een vrijgeleide, maar de hoorzitting liep uit op een enorme sof toen een andere volkstribuun zijn veto uitsprak over het koninklijk getuigenis. Opnieuw gingen er geruchten over steekpenningen.

Er was in Rome nog een Numidische prins, Massiva, een neef van Jugurtha. Omdat laatstgenoemde vreesde dat de Senaat Massiva tot koning zou maken, liet hij hem uit de weg ruimen. De Senaat was nu gedwongen tot een keuze tussen steun aan de nietsontziende koning en een tweede oorlogsverklaring. Jugurtha moet hebben gespeculeerd dat de Senaat nooit zou erkennen dat de eerste oorlog niet was gewonnen en dat het hoge college van staat daarom gedwongen zou zijn hem te steunen, maar er kwam wel degelijk een oorlogsverklaring. De Senaat had meer principes dan Jugurtha had verwacht.

De tweede oorlog

Consul Spurius Postumus Albinus viel Numidië in 110 binnen, maar het was al laat in het seizoen en hij moest terugkeren naar Rome om de verkiezingen te organiseren. Zijn broer Aulus bleek geen partij voor de ervaren Jugurtha. Die zette het Romeinse leger vast op een plaats die Suthul heette. De belegerde Romeinen sloten een verdrag met de belegeraar en redden zo hun levens, maar de Senaat weigerde de overeenkomst te ratificeren en stuurde een derde leger, dit keer onder bevel van consul Quintus Caecilius Metellus (109).

Jugurtha was kansloos. Metellus veroverde de stad Vaga, versloeg Jugurtha in een open veldslag bij de rivier Muthul en dreef de Numidische koning naar het westen. In 108 werden onderhandelingen geopend, maar Jugurtha weigerde zich over te geven; de Romeinen rukten verder op, maar waren niet in staat het platteland te controleren, waar Jugurtha’s cavalerie kon toeslaan waar ze wilde; beide partijen zochten steun bij de halfnomadische volken in het zuiden. Kortom, de oorlog verkeerde in een impasse.

Eén van Metellus’ officieren, Gaius Marius, keerde nu terug naar Rome en vertelde iedereen die het maar horen wilde dat Metellus even onbekwaam was als zijn voorgangers. De Romeinse kiezers geloofden het en toen Marius zich kandideerde voor het consulaat, werd hij gekozen.

Eindspel

In 107 nam Marius het Numidische commando over. Hij lanceerde een nieuwe campagne, die culmineerde in een aanval op Cirta. Ook Marius beheerste echter het platteland niet. Hij bevond zich dus in dezelfde positie als Metellus: de Romeinen konden steden veroveren en veldslagen winnen, maar waren niet in staat om Jugurtha’s ruiterij te neutraliseren. Ook Marius was gedwongen tot onderhandelingen.

Hij had echter meer geluk dan zijn voorganger, want Jugurtha’s schoonvader verried hem (105). Marius stuurde zijn ondercommandant Lucius Cornelius Sulla naar het verre westen om de gevangen koning op te halen.

In 104 keerde Marius terug naar Rome, waar hij een niet helemaal verdiende triomf vierde. Jugurtha werd geëxecuteerd. Over Marius, die nu gold als de beste generaal van Rome, volgende week meer. De betekenis van de gebeurtenissen was dat de Romeinse Republiek nog één keer had gefunctioneerd. Korte tijd later bracht een Germaanse inval het systeem uit evenwicht. Ik noemde in een eerder stuk de problemen al. Die zouden kort na de oorlog tegen Jugurtha onbeheersbaar worden.