[Tweede deel van een bespreking van Eric Cline, After 1177 BC. The Survival of Civilizations; het eerste deel was hier.]

Data, informatie, interpretatie, model

Het oudheidkundig wetenschappelijk proces bestaat, grosso modo, uit vier stappen. We beginnen met het verzamelen van data. Die worden in verband gebracht met andere data en zo veranderen ze in informatie. Dan volgt een eerste interpretatie, waarna we tot slot de grote synthese kunnen schrijven vanuit een vaak sociaalwetenschappelijk model. Dat is ook wat Cline doet. Bij het beschrijven van de tijd na de Zeevolken gebruikt hij resilience theory, ofwel inzichten over de veerkracht van een samenleving. Daarmee is hij de enige niet. Kyle Harper deed het in The Fate of Rome (2017).

Cline benut als leidraad het IPCC-rapport uit 2012, gewijd aan de wijze waarop de mensheid zich kan aanpassen aan veranderend klimaat. Daaraan ontleent hij een helder begrippenapparaat. De Assyriërs, Babyloniërs en Egyptenaren hadden het vermogen om tegenslagen te absorberen, wellicht doordat ze een stabiele agrarische sector hadden (Eufraat, Tigris, Nijl). Voor hun waren de problemen iets waarmee viel om te gaan. (Het onvertaalbare Engelse woord is coping.) De Neo-Hittiten pasten zich aan (adapting) en de Feniciërs en Cyprioten transformeerden zichzelf. De crisis van de een is de kans van de ander. En dat is een aanzienlijk genuanceerder beeld dan het eenzijdige “instorting”.

Cline beschrijft dus de door dataschaarste slecht kenbare eeuwen na de Zeevolken aan de hand van een model dat is gebaseerd op moderne en veel robuustere data. Het begrippenapparaat is solide, maar Cline is de eerste om te erkennen dat de data schaars en multi-interpretabel zijn. Egypte was misschien iets minder fragiel dan hij het heeft gepresenteerd, schrijft hij ergens. After 1177 BC is bedoeld als “beginning the discussion, not ending it”.

Advies van de wereld na de Zeevolken?

Hij eindigt, zoals gezegd, met een zevental adviezen aan onze tijd. Die zijn zinvol genoeg om te herhalen:

1. Zorg voor diverse plannen om op terug te vallen
2. Wees flexibel genoeg om klappen op te vangen en sterk genoeg om vijandelijke aanvallen af te slaan
3. Zorg dat je jezelf kunt onderhouden, maar wees niet bang vrienden om hulp te vragen
4. Wees innovatief en vindingrijk; zet in op adaptatie, niet op coping
5. Wees voorbereid op extreem weer
6. Zorg voor een betrouwbare watervoorziening
7. Houd de werkende klasse tevreden

Ik wil dit best nemen als leidraad voor de toekomst van onze planeet, want dit is gebaseerd op harde informatie uit onze tijd. Maar laten we niet pretenderen dat dit lessen zijn die wij leren van de Vroege IJzertijd, want daarover weten we simpelweg te weinig.

Kortom

Laat ik samenvatten. Ik voor mij ben er geen voorstander dat oudheidkundigen hun weinig robuuste kennis van een agrarisch verleden gebruiken om lessen te geven aan een postindustrieel heden waarover we wél robuuste informatie hebben.  Streven naar relevantie is de vijand van de geschiedenis en oudheidkunde is zinvol op andere manieren.

Maar afgezien daarvan is After 1177 BC. The Survival of Civilizations een buitengewoon fijn boek voor wie een actueel overzicht wil hebben van de wereld van de Vroege IJzertijd en voor wie wil zien hoe een oudheidkundige eerst de data presenteert en er vervolgens een model op loslaat. In één woord: aanbevolen.

• Eric H. Cline, After 1177 BC. The Survival of Civilizations (€39,99)

[De oudheidkundige wetenschappen bieden meer dan feitjes, wistjedatjes en trivaliteitjes. Het zijn in de eerste plaats wetenschappen. Een overzicht van vergelijkbare stukjes is daar.]