[Volgende maand heropent het Nijmeegse Museumpark Orientalis de poorten. Het stond ooit bekend als een rooms-katholiek devotiepark, de Heilig Land-Stichting, maar de opzet is al lang geleden verbreed tot het tonen van de wereld waarin de drie monotheïstische religies zijn ontstaan. De transformatie gaat niet zonder slag of stoot: er is de afgelopen weken behoorlijk gestreden over de financiering. Zie ik het goed, dan lijdt het park ook aan de associatie met het devotiepark. Alle reden om wat aandacht te besteden aan de veranderingen in dit leuke museum. Hieronder een interview dat ik in 2008 had met Pieter-Matthijs Gijsbers, toenmalig directeur van Orientalis (en nu van het Openluchtmuseum). Hij legt de veranderingen uit.]
Veel mensen kennen Orientalis nog onder haar oude naam, Heilig Land-Stichting, dezelfde naam als van het nabijgelegen dorpje. Wat is het verschil tussen de Stichting en Orientalis?
De Stichting dateert uit 1911. Op een deel van de toen verworven grond is het huidige dorp gebouwd; op het andere deel, al met al zo’n vijftig hectare, verrezen behalve het museumpark ook een kerk, een pelgrimshuis en een begraafplaats. Het toenmalige museumpark had echt een religieuze inslag: de bezoekers konden er een wandeling maken langs reconstructies van gebouwen die een rol hadden gespeeld in het leven van Jezus. Zo was er de geboortegrot, een tollenaarshuis, het paleis van Pontius Pilatus, Golgotha en uiteindelijk het lege graf. Er waren ook standbeelden, bijvoorbeeld van Jezus in de Hof van Olijven.Het doel van de stichting was, zoals men het destijds formuleerde, “het volk in den meest algemeenen zin des woords Jesus Christus te laten kennen en het door die kennis te brengen tot liefde”. Generaties rooms-katholieke kinderen zijn er met schoolreisjes naar toe geweest en in de Goede Week werden er passiespelen opgevoerd. Het was echt wat je noemt een devotiepark, deels gefinancierd vanuit de opbrengsten van de begraafplaats.
Soms is de geschiedenis van een museum even interessant als de collectie. Museum Orientalis bij Nijmegen, waarover vandaag het bericht kwam dat het zijn subsidie kwijt raakt, werd een eeuw geleden opgericht om mensen een idee te geven van wat het was geweest om in Jezus’ tijd in het Heilige Land te leven. De oorspronkelijke naam was dan ook Heilig-Landstichting.
Het park was uniek. Natuurlijk, er waren al andere 1:1-reconstructies van gebouwen uit de oude wereld, zoals het Pompejanum (1848), de Saalburg (1897) en de Kerylos villa (1902), maar die waren geïnspireerd door Griekenland en Rome. De Heilig-Landstichting probeerde Palestina te verbeelden. In een tijd waarin de rooms-katholieke kunst nog bestond uit neogotische architectuur en de School van Beuron, was het bepaald revolutionair om Christus te tonen als een menselijk wezen, levend in een reëel landschap. Het museumpark was het katholieke antwoord op de protestantse “speurtocht naar de historische Jezus”.
Mijn ouders namen me begin jaren zeventig mee naar de Heilig-Landstichting. Je kon er een Joods dorp zien met een synagoge, reconstructies van het Sanhedrin en van het Paleis van Pilatus, Golgotha en een leeg graf. Laat in de middag zagen we een passiespel. Hoewel ik zes of zeven was, vond ik het ook toen al te vroom, te devoot.
Romeins straatje (Museumpark Orientalis)
Het moet een van de laatste passiespelen zijn geweest, want op dat moment was het museum al aan het veranderen. Het was ooit bedoeld geweest om de mensen dichter bij Christus te brengen en meer liefdevol te maken. Daar is niets mis mee. Maar de oude devotie bestond niet langer in de tijd van de ontkerkelijking.
Het museum verlegde de nadruk naar de Joods-Hellenistische omgeving waarin Jezus had geleefd. Er kwam bijvoorbeeld een leuke Romeinse straat, met exposities in de huizen. Ik herinner me schitterende modellen van Deir el-Medina, van de Atheense akropolis en van Jeruzalem.
Een deel van de bij de film behorende expositie in Orientalis
De laatste jaren probeerde het museumpark een ontmoetingsplaats te zijn, waar mensen kennis konden opdoen over de drie grote monotheïstische religies: jodendom, christendom en islam. Je kon er multimediapresentaties zien over, bijvoorbeeld, religieuze voedselvoorschriften, kleding, gewoontes, of serieuze thema’s als de relatie tussen religie en geweld of religie als bron voor vrede. Het gereconstrueerde oosterse landschap kon, zoals het museum het presenteerde, dienen voor een ontmoeting van ideeën.
Uitleg over het Romeinse leger in de Late Oudheid (Orientalis bij Nijmegen)
Een tijdje geleden was ik in Nijmegen en fietste ik er weer eens naar toe. Ik maakte een mooie wandeling. Mijn vierde of vijfde bezoek. Ik was verbaasd over de hoge kwaliteit van de vroegste reconstructies. De ontwerpers, mannen die uitgebreid door het Ottomaanse Rijk hadden gereisd, wisten verdraaid goed wat ze deden. Hun Joodse dorpje is een prachtige kopie van een Palestijns dorp, honderd jaar geleden.
Natuurlijk, hun orientalistische visie was – achteraf bezien – onjuist. Ze geloofden dat het Palestina van die tijd kon helpen om het land te reconstrueren in de tijd van Christus, wat in feite wilde zeggen dat ze aannamen dat er in negentien eeuwen niets was veranderd. Dat is toch wat neerbuigend ten opzichte van de bevolking, die echt wel tot creativiteit en vernieuwing in staat was. Maar toch, het idee van de ontwerpers om de Jood van Nazaret terug te plaatsen in zijn echte omgeving, in plaats van hem te degraderen tot een soort neogotisch kunstvoorwerp, verdient het serieus te worden genomen, en daarom staan de oude gebouwen nu op de lijst van Rijksmonumenten.
Het was, zo blijkt vandaag, niet voldoende als bescherming. Om het park klaar te maken voor de tweede eeuw van zijn bestaan, was 14 miljoen euro nodig: 2 miljoen van donateurs, 6 miljoen van het Rijk en 6 miljoen van de provincie Gelderland. Omdat het Rijk zijn bijdrage introk en de provincie haar bijdrage niet kon verdubbelen, valt nu het doek.
Het komt niet onverwacht, maar toch als een schok. Natuurlijk, zes miljoen is veel geld. We konden ten slotte ook slechts enkele miljarden over de balk gooien om de banken te redden.
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.