Ik blogde onlangs over de Green Collection: een beruchte verzameling oudheden waarvan het vermoeden bestond dat die illegaal tot stand was gekomen. Dat leidde tot FBI-onderzoek en de eigenaren, de Amerikaanse familie Green, hebben inmiddels erkend de Mesopotamische vondsten te hebben aangekocht op de zwarte markt. Ik wees er in mijn stukje op dat de schikking alleen dáárop betrekking had en niet op het Egyptische deel van de collectie, terwijl juist daar het vermoeden sterk was dat er iets niet in de haak was. Van minimaal één papyrusfragment, een vijfde-eeuwse snipper met een deel van Paulus’ Brief aan de Galaten, is namelijk absoluut zeker dat het aangeboden is geweest via eBay.

Daarbij komt nog dat van Mesopotamische kleitabletten door middel van een techniek die bekendstaat als thermoluminescentie in het lab kan worden vastgesteld dat ze echt zijn. Bij Egyptische papyri kan zoiets niet: zolang een vervalser schrijft op antiek papyrus, voor zijn inkt de antieke receptuur benut en geen scherpe schrijfinstrumenten gebruikt, duidt een koolstofdatering op voldoende ouderdom, ziet een spectrometer niets raars aan de inkt en zijn er met een elektronenmicroscoop geen krasjes waarneembaar. Wetenschappelijk hebben uitsluitend papyri met een erkende herkomst (“provenance”) waarde. Fraude in het Egyptische deel van de Green-collectie is dus ernstiger dan in het Iraakse deel. Dus waarom begon de FBI het onderzoek niet daar?

Eén mogelijke verklaring: men heeft een zaak willen opbouwen. Pas als de FBI de familie Green eenmaal had laten schikken over Mesopotamië en pas als de Greens medewerking hadden toegezegd voor verder onderzoek, was het tijd voor het dossier-Egypte. Die zaak heeft namelijk een vertakking die haar ingewikkelder maakt: namelijk naar Egypte, dat veel assertiever is als het gaat om gestolen erfgoed dan bijvoorbeeld Irak.

En nu is het dus zo ver. Egypte is nu het lang-verwachte onderzoek begonnen naar het Galaten-fragment. Dit is, voor de tweede keer in korte tijd, heel erg goed nieuws.

***

Er is echter meer aan de hand. De Green Collection was lange tijd volkomen onbekend, tot in 2012 en 2013 twee papyri opdoken die door de Greens waren verworven en aan anderen overgedragen, en een uniek kenmerk deelden: ze waren afkomstig uit de kartonnages (het papier-maché deel van een mummie) uit de Romeinse keizertijd. Die kunnen eigenlijk niet bestaan, want na het begin van onze jaartelling kwam een einde aan deze vorm van mummie-maken.

Van de ene tekst, een fragment van het evangelie van Marcus, is op film vastgelegd hoe dat uit een mummiekartonnage werd gehaald. De claim was toen dat het fragment uit de late eerste eeuw na Chr. stamde, maar inmiddels wordt vermoed dat het jonger is, wat het alleen maar erger maakt dat de kartonnage niet meer onderzocht kan worden. (Voor het goede begrip: er zijn duizenden onuitgegeven papyri en wetenschappers op zoek naar onbekende oude teksten hebben dus geen aanleiding mummies kapot te maken.)

De tweede tekst betreft gedichten van Sapfo, waarvan een deel in handen van de Green Collection was en een deel bij een nooit geïdentificeerde verzamelaar. Deze tekst, op een derde-eeuwse papyrus, was typisch een vondst van het type “te mooi om waar te zijn”, wat de provenance des te urgenter maakte. Gelukkig was deze onproblematisch, aangezien de ontdekker erkende een mummie-kartonnage uit elkaar te hebben gehaald.

Dat creëerde wel een nieuw probleem: de ontdekker (verbonden aan de universiteit van Oxford) had dus een kartonnage vernietigd uit de derde eeuw. Iets waarvan we tot voor kort zouden hebben gedacht dat het niet kon bestaan. Om het nog erger te maken kwamen na zijn eerste verklaring nog de verklaringen twee tot en vijf:

2. De kartonnage was al vernietigd toen de Oxford-geleerde de papyri in handen kreeg. Maar waarom beweerde hij eerst dan iets anders?
3. De papyrus kwam niet uit een kartonnage maar was een wijgeschenk en de authenticiteit was vastgesteld door spectrometrisch de inkt te dateren. U leest er hier meer over. Probleem: deze methode bestaat niet.
4. De papyus kwam wel uit een kartonnage maar kartonnages waren helemaal niet zeldzaam in de derde eeuw dus er was ook niets zeldzaams kapot gemaakt. Hierbij werd verwezen naar een boek waarin dit nergens valt te lezen.
5. De Sapfo-fragmenten zijn lang geleden aangekocht door een bona fide geleerde, die ze in een envelop deed die weer zat in een andere envelop, die in een bibliotheek kwam, waar niemand er tientallen jaren naar omkeek, totdat het spul ongezien werd geveild en in handen kwam van de Greens. Maar als dit waar is, waarom waren er dan de verklaringen één tot en met vier?

Kortom, het enige wat we zeker weten is dat de betrokken wetenschappers niet begrijpen wat het woord “transparantie” in de academische gedragscodes betekent.

Een zesde verklaring is, voor zover ik al dit ondoorzichtigs doorzie, dan nog dat de papyri afkomstig zijn uit de Vallei van de Gouden Mummies in Egyptes westelijke woestijn. De vondsten in dat grafveld zijn nooit gepubliceerd en het is niet  uitgesloten dat de Greens dit materiaal illegaal hebben opgekocht, waarna ze de kartonnage met het Marcusfragment overdroegen aan het ene team en de kartonnage met het Sapfofragment (of een al uit een kartonnage gehaald Sapfofragment) aan de mysterieuze verzamelaar.

Er zijn dus zes verklaringen en ze hebben één ding gemeen: er is sprake van datafraude. Dat zou nog een tweede reden kunnen zijn voor het uitstel van het onderzoek: noch de Amerikaanse noch de Egyptische politie komt graag in de positie dat het lijkt dat ze de vrije wetenschap onder druk zet. Nu de Greens hun medewerking hebben toegezegd kan echter sterker bewijs worden geformuleerd.

Dit verhaal wordt dus ongetwijfeld vervolgd en als het aan mij ligt, strekt die vervolging zich uit tot de betrokkenen.

Naschrift

Nog meer goed nieuws. Voor de eerste keer hebben academici gevraagd om onderzoek naar de gang van zaken. Minder mooi is dat zo’n verzoek anoniem moet worden gedaan.