Van heinde en verre: de Week van de Klassieken is gewijd aan migratie. Dat onderwerp kwam ook aan bod bij de Nationale Archeologiedagen, terwijl vorig jaar mobiliteit het thema was van de Romeinenweek. Dat is natuurlijk geen toeval. Het is een van de meest opvallende trekken van de menselijke soort dat ze beweeglijk is. Tienduizenden jaren geleden heeft de soort zijn oorspronkelijke habitat in Afrika verlaten en sindsdien is hij via het Arabische Schiereiland uitgewaaierd naar de rest van de wereld, naar de maan en binnenkort naar Mars. Als we ooit besluiten dat we als homo niet zo sapiens zijn, dan kunnen we altijd nog besluiten dat we homo migrans zijn.
In de Oudheid was het niet anders en dan bedoel ik niet – of niet alleen – dat grote groepen vanuit Griekenland en Italië uitzwermden om zich te vestigen in nieuwe steden en in Romeinse volksplantingen rond de Middellandse Zee. Ook hier in de Lage Landen waren de bewoners mobiel. U weet wel, de Bataven kwamen de Rijn afzakken. De dichter Claudianus vermeldt Belgische boeren die hun kuddes lieten verweiden in het Overrijnse. Ik heb weleens geblogd over aardewerk dat bij Kontich, ten zuiden van Antwerpen, is opgegraven en dat bleek te zijn gemaakt van klei uit Drente. Eén van de beroemdste verhalen over de Friezen, dat van Verritus en Malorix, begint met een volksverhuizinkje. Dat alles was allemaal allang bekend, maar mobiliteit is de laatste tijd nogal in de mode. En dat komt uiteraard door de DNA-revolutie.
Veranderende archeologie
Het belang daarvan is niet dat we nu dankzij DNA-bewijs in staat zijn vast te stellen welke groepen in de Oudheid zoal zijn gevolksverhuisd. Het belang is fundamenteler: de negatieve heuristiek van de archeologie is veranderd en daarmee staat ineens de hele oudheidkunde op haar kop.
“Heuristiek” is een zoekrichting en elk vakgebied heeft aanbevolen (positieve) en afgeraden (negatieve) zoekrichtingen. Zo verklaren de sociale wetenschappen de verschillen tussen de diverse samenlevingen liever vanuit een verschillende culturele achtergrond dan vanuit een verschillende biologie. En classici verklaren, als ze in een antieke tekst weer eens stuiten op deze of gene wonderbaarlijkheid, dat eerder door te kijken naar antieke literaire conventies dan door aan te nemen dat de natuurwetten tijdelijk waren opgeschort. Archeologen hebben decennia lang culturele verandering liever verklaard door mechanismen als overname en adaptatie (de positieve heuristiek) dan door migratie (de negatieve heuristiek).
Dankzij het DNA-onderzoek en het isotopenonderzoek verandert dat. De conclusie dat mensen mobieler zijn geweest dan we dachten, is voorlopig vooral een algemene, gebaseerd op de Prehistorie en de Bronstijd (zoals de verspreiding van de landbouw en de komst van de Indo-Europeanen), maar er zijn voldoende aanwijzingen voor onverwachte migranten in de Romeinse wereld, toen wegen en schepen en koetsen verplaatsingen helemaal eenvoudig maakten. Uit het keizerlijke domein van Vagnari, in de “hak” van Italië, is iemand bekend met genetisch materiaal dat duidt op voorouders uit oostelijk Azië; uit Londen kennen we nog zo iemand. Omgekeerd is op een Japans eiland een Romeins bronsstukje gevonden en dat duidt op een westerling in de oosterse wateren. Vroeger zouden we die stuiver hebben genegeerd: het was een uitbijter. Nu kunnen we er wél iets mee. De heuristieken zijn veranderd.
Veranderende tekstuitleg
Dit heeft weer gevolgen voor de uitleg van teksten. Als mensen beweeglijker waren, zijn ideeën en literaire vormen beweeglijker. In jargon: de hermeneutische horizon (het referentieveld waarbinnen oudheidkundigen antieke cultuuruitingen bestuderen) is nu zó wijd is dat ze de facto is opgehouden te bestaan. Een oudheidkundige die bezig is met een vreemde passage in een tekst, zal nu eerder dan vroeger geneigd zijn te kijken wat er staat in teksten die in andere talen zijn geschreven. Dat is geen heel nieuw idee, maar het zal de wind meer in de zeilen gaan krijgen.
En dat is wat het interessant maakt. Ik weet dat de Week van de Klassieken onder de verdenking staat migratie als thema te hebben gekozen omdat het actueel is, en het moet gezegd: classici willen nog weleens gemakzuchtig aansluiting zoeken bij andermans onderwerpen en vergeten hun eigen verhaal te vertellen. Dit keer is dat zeker niet het geval. Het feitelijk boeiende punt is immers dat de wetenschap zich aan het aanpassen is. Dat zal interessant blijven, ook als het thema politiek alweer over is gewaaid.
Envoi
De Oudheid van nu is dus niet langer die van vijf jaar geleden en zal verder veranderen. Ze wordt breder en herwint aan avontuurlijkheid. Als u daar meer over wil weten, zou ik u adviseren te komen naar de Oog-op-de-Oudheid-bijeenkomst, volgende week dinsdagavond, in het Rijksmuseum van Oudheden, die is gewijd aan de data die nodig zijn voor de reconstructie van antieke migratie.
***
[Omdat ik het themaboekje schreef voor de Week van de Klassieken, heb ik al over migratie mogen vertellen aan het Nederlands Dagblad en De Volkskrant. Gelukkig is de Week van de Klassieken geen auteurstournee maar is ze er om de Oudheid in het zonnetje te zetten. Wie het programma niet genoeg vindt, adviseer ik wat ik zei aan het Nederlands Dagblad:
Ga naar een museum! Het Rijksmuseum van Oudheden is fantastisch, en in het Drents Museum is momenteel een prachtige expositie over Nubië. Er is zóveel te beleven.
Zwerven en migreren is van de oertijd toen mensen nog nomaden waren. Er was tot zo’n 10.000 jaar terug daarbij weinig tot geen kans op botsende culturen. Ruimte in overvloed. Maar toen door de voortgaande bevolkingsgroei overbevolking zich voordeed en zwervende stammen in elkaars vaarwater terecht kwamen en gevechten en oorlogen begonnen, veranderde het nomadische leven en stichtten de stammen vaste woonplaatsen, dorpen die steden werden. Nog geen vuiltje aan de lucht, ruimte in overvloed voor nieuwe dorpen, nieuwe steden. Hoewel, oorlogen bleven sindsdien komen en gaan.
En nu raken we in een stadium van een overbevolking 2.0. De tijd van vrije ruimten is voorgoed voorbij. Blijven grote groepen mensen toch nieuwe territoria zoeken dan zijn nieuwe oorlogen tegen de gevestigde volkeren onvermijdelijk – de één zal territorium en cultuur (!) verdedigen, de ander zal aanvallen om territorium te krijgen. Dit wordt de situatie die dreigt: Europa verdedigt, Afrika valt aan.
Zo is het begrijpelijk waarom de Week van de Klassieken onder de verdenking staat nu migratie als thema is gekozen.
‘Dit wordt de situatie die dreigt: Europa verdedigt, Afrika valt aan.’
Dat is één scenario. Er zijn er vele te bedenken! De vraag die er werkelijk toe doet is, waarom we de situatie die zich NU voordoet in de wereld in stand houden en of dat kan veranderen. Zijn we in staat die vraag te doorgronden, dat kan het door jou geschetste scenario worden afgevinkt.
Dat is nog maar de vraag. “We houden de situatie die zich NU voordoet in de wereld in stand” omdat mensen nu eenmaal de neiging hebben zich voort te planten. Het gevolg daarvan is overbevolking. Dat kan veranderen – moordt 90% van de menselijke populatie uit. Maar daarmee is het geschetste scenario bepaald niet afgevinkt.
‘(…) moordt 90% van de menselijke populatie uit.’
Dat zou kunnen, maar je stelt wel een erg cynische oplossing voor, Frank. Er bestaat ook nog zoiets als geboorteregulering en eerlijke verdeling van basisbehoeften en niet meer nemen dan nodig is. Daar is wel bewustzijn voor nodig. Laten we daar aan werken in plaats van elkaar de hersens inslaan.
@duijf en frank: dat voortplanten is een raar ding bij mensen. We spreken over regulering, vrijheid en nog een hoop andere flauwekul als je het mij vraagt. Bij andere dieren zijn er altijd evenwichten in zicht en dat zie ik bij het diersoort mens niet zo gauw gebeuren. Ja, ja misogyne trekjes, ik weet het . Naar mijn mening zijn we een mislukte soort. We zijn een soort experiment, een plant, een vogel betekent iets, zij leven hun leven. Dus zeggen wij dat we dat ook doen en dat is maar net de vraag. Ik ga aan het werk, lijkt me een prima idee.
Ik denk dat de mens niet is mislukt. Hij is alleen de natuur ontgroeid. Dat betekent dat hij soms moeilijkheden schept – en ik denk dat overbevolking redelijk problematisch is – maar dat hij ook zijn gedrag kan aanpassen. Of hij altijd zo slim is, is een andere vraag. Maar in potentie kan het. Vorige week hoorde ik iemand pleiten voor een Marshallplan voor Afrika. Dat leek me nog niet zo’n gek idee.
“Maar in potentie kan het.”
Ook dat is nog maar de vraag. Wat anders dan de wens is de vader van deze gedachte? Gegeven wat we de afgelopen 100-150 jaar al achter de rug hebben, de tijd die nodig is om die ontwikkeling af te remmen en het onvermogen van Homo Sapiens om op lange termijn na te denken (vraag maar aan psychologen)
“een Marshallplan voor Afrika.”
Dat bedoel ik nou. Laat Afrika zich economisch ontwikkelen. Krijgen we bevolkingsgroei van, economische groei, dus milieuvernietiging.
@jona: ik vermoed dat de factor zelfbewustzijn een probleem is (het kan de chimp te zijner tijd nog duur komen te staan), we denken dat we goden zijn en veel wel en niet weten. Maar ik denk dat dat helemaal niet van belang is. Ik krijg steeds meer sympathie voor Tao. Er zijn stammen in de Amazone die niet tellen, geen getallen hebben en leven van dag tot dag. Naar mijn menining zijn ze geen sufferds of zoiets, ze weten heel goed wat ze doen, Vermoedelijk zijn het restvolken van zeer oude beschavingen, misschien moeten wij ook die kant op.Gewoon weer terug van waar we vandaan komen. Je snapt natuurlijk dat ik niet geloof in vooruitgang of wat mensen daar dan ook wensen onder te verstaan. Rob Duijf zou hebben kunnen gezegd dat ik er dan misschien ook niet gweest zou zijn onder andere omstandigheden. Nou en, wat niet weet wat niet deert. En toch vind ik mezelf geen pessimist, woensdagavond bv. hebben nog hoogst aangenaam gegeten met een aantal mensen die ik graag mag, maar dat is microgedoe, onvergelijkbaar met de grote meute mensen die de aarde bevolkt. Als ik een mus wil zien moet m’n huis uit nb.! Het gedrag van kauwen kan ik nog bestuderen vanuit m’n stoel, gelukkig. Een heleboel soorten zijn of voor de helft weg of nagenoeg verdwenen, en vlgs. mij vind ik dat niet leuk. Gelukkig is er jouw blog nog, dat was een aardige ontdekking een tijd geleden!
‘Rob Duijf zou hebben kunnen gezegd dat ik er dan misschien ook niet gweest zou zijn onder andere omstandigheden.’
Nee hoor, Jan. Dat is speculatie en daar doe ik niet aan.
Ik wees er alleen maar op dat het door KC geschetste scenario niet meteen kan worden afgevinkt zodra we de vraag die er volgens u werkelijk toe doet beantwoord is.
Op vergelijkbare manier betwijfel ik of de door u genoemde opties afdoende zijn binnen de termijn die nog beschikbaar is.
U maakt zich schuldig aan een verschuiving van een analyse van hoe het is naar een analyse van wat moreel aanvaardbaar is. Daarmee loopt u het risico de door u gestelde vraag niet te doorgronden – precies wat u wel wilt.
@frank: niet alleen de lange termijn, ook de korte termijn levert al grote problemen op.
‘Op vergelijkbare manier betwijfel ik of de door u genoemde opties afdoende zijn binnen de termijn die nog beschikbaar is.’
Misschien zijn die opties niet meer afdoende, Frank. Dat zou zo maar kunnen. Dan keert de wal onvermijdelijk het schip. Moeten we die opties daarom maar niet meer in overweging nemen? Moeten we het moede hoofd maar in de schoot leggen en ons overgeven aan fatalistische bespiegelingen?
Jij en ik zijn als exemplaren van de zelfbenoemde soort ‘Homo sapiens sapiens’ vertegenwoordigers van de mensheid die er een pokkenzooitje van maakt. De bal ligt dus bij ons. Ik ga er tenminste vanuit dat FrankB niet ver verheven boven de mensheid staat.
De rest van de mensheid is in diepe slaap en wil niet worden gestoord, nog afgezien van de drommen arme sloebers die vandaag niet weten hoe ze morgen moeten overleven en die wel iets anders aan hun hoofd hebben dan zich diepzinnige vragen te stellen.
Wij kunnen dat wel. Zoals je weet komt ‘sapiens’ van het Latijn ‘sapere’: begrijpen, snappen. Doorzien, zo je wilt (laten we het maar even niet over ‘wijsheid’ hebben). Daar moet je vragen voor stellen. Dat vraagt om een kritische, scherpe, vrije geest.
Er bestaat in de natuurkunde zoiets als resonantie. Breng een voorwerp in trilling en ander voorwerp in de nabijheid begint te resoneren. Zo is het met bewustzijn. De kwaliteit van jouw en mijn bewustzijn bepaalt de kwaliteit van ons handelen en dat heeft direct effect op onze omgeving.
Wij zullen dus moeten laten zien dat het anders kan. Dat begint bij jou en in de eerste plaats bij mij. Dat is onze verantwoordelijkheid. Of het allemaal op tijd komt, doet helemaal niet ter zake. We moeten het gewoon doen.
“Moeten we die opties daarom maar niet meer in overweging nemen?”
Dat heb ik niet geschreven. Met deze insinuerende vraag daalt u alleen maar in mijn achting. Alweer: ik wijs er alleen maar op dat u zich niet aan uw eigen voornemen houdt, zoals verwoord in “de vraag die er werkelijk toe doet”.
“De rest van de mensheid is in diepe slaap”
Blijkbaar ben u dan degene die boven het klootjesvolk staat. Daarmee bent u bij mij aan het verkeerde adres. Ik behoor er ook toe.
“zich diepzinnige vragen te stellen.”
Er is niets diepzinnigs aan de droge zomer van vorig jaar, aan kinderen die niet meer buiten kunnen schaatsen, Elfstedentochten die niet meer gehouden worden, gletsjers die tientallen meters korter zijn geworden enz. enz. U geeft blijk van een elitaire zelfgenoegzaamheid die gewone mensen (die ik wel dagelijks spreek, want ik woon en werk ertussen) afstoot. Die is kenmerkend voor GL, de partij waar ik lid van ben. Nu spreek ik uit eigen, zeer recente ervaring. Dat heb ik duidelijk gemaakt ook aan de partij-administratie.
“Jij en ik …..”
Vergeet het maar. Ik behoor niet tot een groep die zichzelf op de schouders klopt met “wij zijn wakker en de rest van de mensheid slaapt”. We hebben op bepaalde punten dezelfde belangen en kunnen dus samenwerken, maar daar uit volgt niet dat ik lid wil worden van uw stamverband.
Uw morele verhevenheid en intellectuele zelfgenoegzaamheid zijn hinderpalen voor de oplossingen die u zegt te willen propageren. Ze zijn bovendien in strijd met uw aarzeling onaangename feiten onder ogen te zien. Zoals dat u niet praktiseert wat u preekt. Precies dat doet de “slapende Nederlanders” zich afkeren. Ik ziet het in mijn directe omgeving.
Wat is dit overigens weer een zure en knorrige reactie Frank! Het zal me werkelijk een zorg zijn of ik in jouw achting sta. Als er iets is wat niet ter zake doende is, dan is dat het wel. De essentie van wat ik hierboven heb gezegd, ontgaat je volkomen. Je kunt je vooroordelen wel in het potje piesen, maar je levert in dit geval geen enkele constructieve bijdrage.
‘De vraag die er werkelijk toe doet is, waarom we de situatie die zich NU voordoet in de wereld in stand houden en of dat kan veranderen.’
Ik herhaal mijn vraag van hierboven nog maar even. Het is een vraag die refereert aan het feit dat wij als vertegenwoordigers van de mensheid direct verantwoordelijk zijn voor wat er in de wereld gebeurt. We maken er een zooitje van, omdat we ons niet bewust zijn van wat we doen. Dus is de vraag primair wat de kwaliteit is van mijn bewustzijn , omdat dat de kwaliteit van mijn handelen bepaalt.
Met andere woorden: ik moet om te beginnen naar mezelf kijken, want als ik dat niet doe, ben ik dolende en leef ik als een kip zonder kop. Ik klamp me vast aan zelfzucht en zoek mijn toevlucht in godsdienst en politiek vanuit de illusie dat die iets kunnen oplossen. Zo hou ik de toestand in stand en draag er voortdurend aan bij. Dat is nog eenvoudig in te zien en er is niets verhevens aan. Integendeel.
Als je als individu verandering toelaat in het leven, is de wereld daarmee geenszins ‘gered’. Dat heb ik ook niet beweerd, en je trapt een open deur in, Frank. Mensen die bereid zijn om kritisch naar zichzelf te kijken, zouden elkaar daarin echter kunnen vinden en zo de voorwaarden scheppen om het anders te doen, de gebaande paden te verlaten en nieuwe wegen in te slaan. Dat is geen ideologie, maar juist achterlaten van ideologieën.
‘We hebben op bepaalde punten dezelfde belangen en kunnen dus samenwerken (…)’
Dat is retoriek. Er is samenwerking of er is geen samenwerking. Samenwerking veronderstelt eenheid en gaat voorbij aan gedeelde belangen, want die roepen tegengestelde belangen op. Daarom werkt partijpolitiek niet. We verdelen eerst de boel en vervolgens zijn ‘samenwerking’ en ‘polderen’ een issue. Een coalitie is niets meer dan het zoeken naar een gelijkgestemde agenda terwijl men de eigen agenda in de achterzak houdt.
Zoals je weet kunnen twee paarden een last alleen succesvol voortrekken, als ze dezelfde richting op lopen. Doen ze dat niet, dan zal de resultante van de krachten uiteindelijk nul zijn en komt het hele proces tot stilstand. Kortom, echte samenwerking komt voort uit eenheid en dat is per definitie het einde van partijdigheid en dus de politiek.
Ga ze dat maar vertellen op het politbureau van Groenlinks (of om het even welke partij dan ook, want het is lood om oud ijzer).
@ Rob Duyf
Volledig mee eens, Rob. Ik zou er nog willen aan toevoegen: onderwijs! In wat vroeger de ontwikkelingslanden heette (Derde Wereld – landen, etc.) is er nog steeds een geboorteoverschot ten gevolge van armoede, honger, slechte hygiëne en gebrekkig onderwijs. Kinderen worden noodgedwongen als een economische factor gezien. Door de massale kindersterfte blijven er nog genoeg over om hun ouders te verzorgen. Wij weten allemaal goed genoeg dat het rijke westen hieraan debet is. Maar nog steeds krijgen deze mensen geen eerlijke prijs voor hun grondstoffen. En nog steeds keurt de RKK het gebruik van condooms af. Misdadig! Ik deel je oproep om eindelijk eens een eerlijke verdeling van de welvaart in de wereld na te streven!
Ik ook.
Alleen geloof ik niet meer dat het voldoende zal zijn.
Zie mijn reactie hierboven Frank. Er is geen zekerheid, daar hebben we het op dit blog al eerder over gehad. Als we ons het leven zelf al niet onmogelijk maken, dan doet ‘de natuur’ het wel en die is van kosmische omvang.
Dat ontslaat ons echter niet van onze verantwoordelijkheid om onze rotzooi op te ruimen, in overeenstemming te leven met de natuur en niet méér te nemen dan onze aarde ons kan leveren om zich te kunnen herstellen.
Dat zie je of dat zie je niet. Zien we het niet, dan gaan we op dezelfde voet verder en krijgen we de rekening sowieso genadeloos gepresenteerd.
Uw reactie hierboven heb ik gezien en geeft uitstekend weer aan welke psychologische barrières mensen kunnen lijden als ze onaangename feiten onder ogen moeten zien.
Of ik tot het wakkere deel der mensheid behoor, is nog maar de vraag. Als jij echter niet wakker bent, zul je niet weten of ik het ben.
Je hoeft ook helemaal niet tot mijn ‘stamverband’ te horen, want dat is er niet.
‘Ik zou er nog willen aan toevoegen: onderwijs!’
Daar heb je een sterk punt Roger, maar dan moet er in het onderwijs wel wat veranderen.
Onderwijs zou niet alleen moeten gaan over het aanleren van kennis en vaardigheden, maar kinderen in staat moeten stellen op te groeien in een milieu dat niet wordt gedomineerd door nationalisme, politiek en godsdienst en alle verderfelijke ambities die daaraan kleven. Zo’n school is ook een veilige plek waar tijd en gelegenheid wordt geboden tot bezinning, waar je over jezelf kunt leren. En aangezien wij, ‘volwassen’ opvoeders en leraren, die plek moeten creëren, zijn wij in die school óók leerlingen. Hoogstens aanbieders van kennis en vaardigheden, maar geen geestelijke autoriteiten.
Zo’n school zou een broedplaats kunnen zijn voor mensen die niet als makke schapen aan de leiband lopen, maar die leren om geestelijk op eigen benen te staan en hun volle vetantwoordelijkheid te nemen, in plaats van hun verantwoordelijkheid uit handen te geven aan autoriteiten. Dan kunnen leerlingen zich ontwikkelen tot vrije mensen die zich niet laten leiden door zelfzucht, maar door compassie met de wereld en al wat daarop leeft.
Mensen die er ten diepste van zijn doordrongen dat verandering van binnenuit èn van onderaf moet komen, zouden elkaar op dit punt kunnen vinden en nieuwe initiatieven op het gebied van onderwijs kunnen ontplooien.
Je pleidooi voor zo’n onderwijs, daar sta ik volledig achter, Rob. Ik zou het zelf niet beter kunnen verwoorden!.
Roger
goede opmerking:vroeger was er veel meer ruimte!
Jona, gefeliciteerd, interview in de VK, stuk in Argus en ik heb een aantal exemplaren van je boekje besteld voor onder andere de uitdeel, lee me een goed idee.
@Roger van Bever – China is begonnen met een nieuwe kolonialisering van enkele Afrikaanse landen. Dat kan een ontwikkeling van “wederzijds voordeel” worden – China verdient, Afrikaanse landen worden eindelijk gemoderniseerd met industrie, onderwijs, werkgelegenheid en voorspoed.
Europese landen kunnen die aanpak ook kiezen. Dan moeten we het voorlopig niet meer hebben over ‘democratie naar Afrika brengen’.
Dat klopt! Er is als het ware een ‘win-win’ daardoor ontstaan, alhoewel dat nog moet blijken. Ik denk dat de Chinezen geen echte kolonisatoren zijn, maar meer uit zijn op geostrategische invloed. De prijs die de Afrikaanse landen daarvoor moeten betalen is het gebrek aan democratie, althans zoals wij die interpreteren. Maar brachten de door Europese landen de democratie in Afrika? Ja, hun vorm van ‘democratie’. Ik ben trouwens in het algemeen zeer sceptisch over het brengen van democratie naar een bepaald land of regio. Wij hebben gezien hoe het in Irak en Afghanistan heeft uitgepakt. Democratie zit in hoofd van de mensen en dat kun je niet met de wapens afdwingen! Uit je laatste zin – als ik mij niet vergis – meen ik te kunnen opmaken dat u er wellicht hetzelfde over denkt!
China is een wolf in schaapskleren. Wat wordt verkocht als ‘voorspoed’ is niet anders dan hebzucht die leidt tot overconsumptie, plundering van natuurlijke reserves, milieuverontreiniging en verwoesting van de biodiversiteit. Precies zoals dat nu in het westen gebeurt, waar wij het voorbeeld zijn van hoe het nu juist niet moet.
Het is een absolute voorwaarde dat de levensstandaard van de Afrikaanse bevolking (en in het algemeen in de hele derde wereld) wordt verhoogd en sociale zekerheid wordt gewaarborgd. ‘Win-win’ is echter een farce, want als we zien wat een puinhoop men er in China van maakt, weten we ook wat er wordt geëxporteerd en dat is niet veel goeds…
Dat klopt. Er is onder het mom van “we brengen democratie waar nu tirannie heerst” veel kapot gemaakt. Zie het Midden-Oosten. Inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van andere naties staat haaks op samenwerking en vriendschappelijke betrekkingen onderhouden.
Terug naar migratie
Migranten van heinde zijn eigenlijk geen probleem omdat zij gemakkelijk integreren en assimileren in onze samenleving en een goede bijdrage leveren aan de economie, het onderwijs of de gezondheidszorg. Het zijn juist de migranten van verre die problemen veroorzaken omdat ze hun eigen, voor ons ‘vreemde’ cultuur en religie meebrengen. En meestal niet bereid zijn om die geleidelijk los te laten. Veelal leveren die migranten een kostenpost in plaats van een bijdrage.
Het zou interessant zijn te weten hoe migratie in de Oudheid eruit zag; kwam men voornamelijk van heinde of ook van verre? Hoe verliep integratie/assimilatie?
Sorry Rob!