Een leuk nieuwtje waarvan, volgens mij, Geertje Dekkers van De Volkskrant de primeur had: het gebouw op de Akropolis in Athene dat wij het Parthenon noemen, is niet wat de oude Atheners het Parthenon noemden. U kunt het artikel van Janric van Rookhuijzen met deze link downloaden en ik begrijp dat ook de National Geographic er aandacht aan zal besteden. Het onderzoek heeft veel leuke aspecten en dan bedoel ik niet dat Van Rookhuijzen een jonge onderzoeker is, want de persoon van de onderzoeker behoort niet uit te maken. Het fijne is dat hij vondsten en teksten combineert. Dat is natuurlijk hoe het hoort maar het gebeurt veel te weinig.
De vakidioot in mij is dus echt blij. De wetenschapscommunicator die ik ook ben, is echter verward. Waarom is dit nou nieuws? Zo bijzonder is het niet dat een antiek gebouw of een oude plek altijd met de verkeerde naam aangeduid blijkt te zijn geweest. Het eerste voorbeeld dat me te binnen schiet: in mijn Xerxes in Griekenland verwijs ik ergens naar de locatie van het Aglaurosheiligdom, de plek waar de Perzen in 480 v.Chr. de Akropolis veroverden. Daarvan is een tijdje geleden vastgesteld dat die niet was waar we altijd dachten waar het was. Ander voorbeeld: ik ken iemand die een scriptie schreef over wat antieke auteurs bedoelen met Hekatompedon, een andere structuur op de Akropolis.
Athene is ook niet de enige plek waar namen weleens verkeerd zijn. Een tijdje geleden heeft Jan Verhagen erop gewezen dat de namen van de limes-forten aan de Rijn anders waren dan gedacht. Castra Herculis is niet Arnhem-Meinerswijk maar Nijmegen; het fort tegenover Arnhem heette vermoedelijk Levefanum. Weer een ander voorbeeld: de door Julius Caesar vermelde rivier Sabis is niet de Samber in België maar de Selle in Frankrijk.
Wetenschapscommunicatie is communicatie
Topografische heridentificaties als die van het Parthenon zijn de gewoonste zaak van de wereld en zijn, doordat ze zo gebruikelijk zijn, eigenlijk helemaal niet belangrijk. Wie zich bezighoudt met de Oudheid, weet dat historische atlassen nogal veel schijnzekerheid bieden. Dit is het dagelijks oudheidkundig handwerk. Dus waarom is nou net deze herinterpretatie nieuws?
Ik denk dat het antwoord is dat elke toerist de Akropolis kent. “Dagelijks vergapen toeristen zich op de Atheense Akropolis,” zoals Dekkers haar stuk in De Volkskrant inleidt. Maar als toeristische bekendheid bepaalt wat nieuws is, is dat behoorlijk verontrustend, want dat betekent dat niet de wetenschap bepaalt wat u als oudheidkundig nieuws krijgt voorgeschoteld. Dat is even erg als dat de wetenschap als enige het nieuws bepaalt – het beruchte populariseren dat we hebben achtergelaten in de vorige eeuw. Maar wetenschapscommunicatie is communicatie. Je moet én rekening houden met wat het publiek al weet en aan die kennis iets toevoegen, én dat publiek de wetenschap tonen zoals ze is. Een op toerisme gebaseerd aardigheidje is niet meer dan een op toerisme gebaseerd aardigheidje.
Teveel aardigheidjes
Ik zou over het stuk van Dekkers en over het onderzoek van Van Rookhuijzen niet hebben geschreven als de oudheidkunde niet zo verdraaid vaak in het nieuws komt met aardigheidjes. Mijn vakgebied is echter geen leverancier van ditjes en datjes. Het gaat niet om weetjes maar om wetenschap.
Tip voor wetenschappers: kom met nieuws over de echte thema’s. De classici zullen, nu de contouren van de DNA-revolutie duidelijk zijn, de komende jaren nieuwe hermeneutische strategieën ontwikkelen. Ramanspectroscopie biedt fenomenale nieuwe mogelijkheden in de papyrologie. Big data heeft gevolgen voor ons denken over historische causaliteit. Dit alles ten dienste tot datgene wat oudheidkundigen de wereld kunnen bieden: twijfel aan de eenentwintigste-eeuwse denkkaders en een mogelijkheid onze eigen ideeën te doorgronden.
(Tip voor journalisten: geen van deze voorbeelden is ingewikkelder dan kwantumverstrengeling of stikstofproblematiek, waaraan wetenschapsbijlagen wel aandacht besteden. Kom dus niet aanzetten met de smoes dat uitleg van de geesteswetenschappen ingewikkeld zou zijn.)
Verdieping
Overigens: ik ben op zich niet tegen aardigheidjes. Ik blog elke dag over een trivialiteit. Aardigheidjes kunnen de aandacht trekken voor iets groters, dat er meer toe doet, en daar blog ik dan ook weleens over. Maar zulke verdieping ontbreekt dit keer. Misschien gebeurt dat in de National Geographic.
Wat De Volkskrant nu biedt, is berichtgeving zoals we die ook hebben over de limes: de mensen bij dat project trekken de aandacht – en dat doen ze goed – en daarna blijven de echte vragen niet alleen onbeantwoord maar zelfs onvermeld. Het netto effect is dat het publiek denkt dat de Oudheid alleen maar aardigheidjes heeft te bieden, zodat het uiteindelijk wegloopt met een lage dunk van de Oudheid. Dat kan het doel van publieksvoorlichting niet zijn.
Tip voor journalisten: als het gaat over de Oudheid, stel dan de vraag hoe een onderzoeksresultaat helpt onze eigen ideeën te doorgronden. Het antwoord hoeft niet centraal te staan in de uiteindelijke publicatie, maar het kan helpen verhinderen dat je instrumenteel bent bij de trivialisering van een mooie wetenschap.
De universiteiten gaan de discussie over voorlichting al jaren niet aan. Ze willen alleen aandacht om studenten te trekken maar echt voorlichten is niet in hun belang. De informatiebehoefte van het publiek ligt hoger dan ze kunnen leveren.
Dat vind ik wat cynisch, dat de universiteiten het niet zouden willen. Ik denk dat de meeste betrokkenen het wel willen, kijk maar naar een boek als dat van Holger Gzella. Het probleem is dat ze vasthouden aan de waardering van onderzoek boven voorlichting (hoewel dit voor de wetgever gelijkwaardige taken zijn). Daardoor missen ze de kans hun positie te versterken.
Hoe het nu is weet ik niet, maar In mijn tijd (ong. 1980-2005) was grensverleggende artikelen het enige wat telde. Zelfs boeken waren een probleem want tijdens het schrijven van een boek laat je enkele jaren “niets zien”. Menig leidinggevende (een term die toen niet gebruikt werd) zei in zo’n geval “Je doet je werk niet!”. Dan heb ik het nog niet over de keren dat de Wetenschapscommissie van de Faculteit je op het matje riep om tekst en uitleg te geven. De soep werd natuurlijk niet altijd zo heet gegeten als opgediend, maar als je in een krimpende sector zat, zoals ik (Slavische talen), dan nam je een groot risico als je niet aan de norm voldeed. Ouderen dan ik (ik ben van 1947) mochten graag principieel doen, met verwijzing naar mooie academische idealen, maar ik heb verschillende daarvan in de problemen zien komen of ontslagen zien worden, waaronder mensen die we niet goed konden missen.
Over populariseren, mythe enzovoort gaat ook deze blog van schrijver Myke Cole die zich met Sparta bezighoudt. Sluit mooi aan op het verhaal van Xerxes in Griekenland.
Visiting Thermopylae with Myke Cole (#1)
https://ospreypublishing.com/blog/Myke_Cole_Thermopylae/
Dat bedoelde ik dus.
Het Parthenon heet al minstens sinds Demosthenes Parthenon. Van Rookhuijzen geeft geen argumenten waaruit blijkt dat die benaming op dat moment nieuw is. Hij betoogt alleen dat de ruimte die vijfde-eeuwse documenten Parthenon wordt genoemd, onderdeel zou zijn van het Erechtheion. Dit betoog past in een lange wetenschappelijke discussie over de benaming en locaties van de schatkamers op de Akropolis, en biedt daarbinnen geen doorslaggevende nieuwe inzichten.
We weten allang dat het Parthenon in de (weinige) vijfde eeuwse bronnen die we hebben Hekatompedon of gewoon ‘de tempel’ wordt genoemd — maar die namen blijven ook in gebruik als de benaming Parthenon de overhand krijgt. Het lijkt dus niet onaannemelijk dat de benaming Parthenon voor de grote tempel al veel eerder gangbaar was dan de eerste zekere attestatie. Hoe dan ook staat dit probleem niet per se in verband met de discussie over de ruimte die Parthenon genoemd wordt.
Van Rookhuijzen verklaart ook verder niet waarom het Parthenon in ieder geval vanaf Demosthenes (die het duidelijk ook niet zelf verzint) Parthenon genoemd wordt.
Communicatie is het moeilijkste dat er bestaat, leerde ik op de medische opleiding waaraan ik ooit begon .., goede wetenschap zo’n beetje het hoogste in cognitie. Ergo: Je hebt een professie die vaardigheden behoeft, Jona, en het lukt prima – de menselijke maat in acht nemend [ Wie zonder fouten, die werpe ] Goed gevoerde dialogen, waarbij oplettend luisteren of lezen onontbeerlijk zijn, met beargumenteerde feiten en een drupje wellevendheid, vormen een waar genoegen.
En op z’n Twents: Wie wens’n oe fijne dag’en en onmeunig völle geluk in’n tuk.
“Zo bijzonder is het niet …..”
Ik vind van wel. Het zal best dat het vaker voorkomt, maar het Parthenon is nu eenmaal beroemd en dus is dit zeer nieuwswaardig.
“is dat behoorlijk verontrustend”
Maar je kunt het ook omdraaien. Juist omdat het Parthenon zo beroemd is en zo’n enorme toeristisch attractie heb je een gouden kans om dit onderwerp eens lekker uitgebreid toe te lichten. Dat doe je dan ook keurig. Wij vaste bezoekers hebben dan een enorm voordeel. Als straks aan de kersttafel de ergerlijke wijsneuzige oom of tante begint met “hebben jullie dat gehoord van het Parthenon?” kunnen wij onverschillig de schouders ophalen: “och, niets bijzonders, gebeurt om de haverklap, Castra Herculis ligt bv. niet in Arnhem maar in Nijmegen”. Houdt betreffende oom of tante weer een kwartiertje de mond dicht.
“Mijn vakgebied is echter geen leverancier van ditjes en datjes.”
Geen enkel vakgebied ontkomt er aan. Wist jij bv. dat heet water sneller bevriest dan koud water?
“stikstofproblematiek”
En hoeveel weten er dat er helemaal geen stikstofproblematiek is, maar een ammoniakproblematiek? Wie er aan twijfelt dat het een probleem is moet een uur met zijn/haar neus boven bepaalde schoonmaakmiddelen gaan hangen.
“Maar zulke verdieping ontbreekt dit keer.”
OK, dat is kwalijk, maar misschien moet je harder op dit punt hameren.
‘Wie er aan twijfelt dat het een probleem is moet een uur met zijn/haar neus boven bepaalde schoonmaakmiddelen gaan hangen.’
Wat een ongezonde adviezen geef jij, Frank… 😉
Ammoniak komt van nature in ons milieu voor. Negentig procent van de overmaat aan ammoniak wordt echter geproduceerd door de veeteelt- en landbouwsector, afkomstig uit stallen en bemesting. Komt ammoniak in de lucht en vermengt het zich met water, dan regent het als verdunde ‘ammonia’ weer uit als ‘zure regen’ en dat is een meststof. Niet zo fijn voor onze kwetsbare natuurgebieden…
In de jaren tachtig werd er bijvoorbeeld in Brabant al de noodklok geluid, omdat de bossen en de heide aangetast werden door de ammoniakuitstoot van de varkenshouderijen. De agrariërs schreeuwen nu moord en brand en doen alsof die stikstofproblematiek zomaar ineens uit de lucht komt vallen, maar dat doet het dus al jaaaren… Ondanks alle maatregelen die er zijn genomen, stagneert de afname van de ammoniakproductie. Er zijn echter ook boeren die tegen de verdrukking in ecologisch verantwoord ondernemen en laten zien, dat het anders kan. Wat dat betreft, wordt het hoog tijd dat de agrarische sectoren eens echt ingrijpend worden gesaneerd.
Overigens is de stikstof in ons milieu niet alleen afkomstig uit veeteelt en landbouw, maar ontstaat het ook als verbrandingsproduct uit verwarmingsketels, verbrandingsmotoren en zware industrie. Daar doen we allemaal aan mee. Nederland is in Europa een van de slechtste jongetjes van de klas als het gaat om de uitstoot van broeikasgassen. Het is verheugend, dat nu ook de Hoge Raad in de Urgendazaak van oordeel is, dat de staat verplicht is de uitstoot voor het einde van 2020 met tenminste 25 procent terug te dringen ten opzichte van 1990.
Nu nog een regering met ballen, die ingrijpende maatregelen durft te nemen, en niet de kool én de geit probeert te sparen met economische pappen-en-nathoudenpolitiek.
De gevaren van een overmaat aan ammoniak, salpeterzuur en zwavelzuur – alle stikstofverbindingen en ingrediënten van zure regen, betreffen niet alleen natuur en milieu, ook kalksteen(marmer) kan er niet zo best tegen. Menig (antiek) gebouw, beeld en inscriptie vergipst in rap tempo en spoelt weg in het riool. Overigens, ammoniumcarbonaat staat bekend als vlugzout (vluchtig zout) dat in de 19-de eeuw veel werd gebruikt om in onmacht gevallen mensen weer bij kennis te brengen.
Gelukkig heeft juist gisteren de Hoge Raad ten tweede maal het vonnis bevestigd, dat het gerechtshof uitsprak inzake de hoogstnoodzakelijke klimaatbeschermingsmaatregelen in het kader van internationaal gesloten verdragen betreffende de Rechten van de Mens(heid), een uitspraak die wereldwijd aandacht krijgt en die ‹ leuk › samenvalt met de zojuist afgesloten klimaatconferentie te Madrid. Ondertussen blijft ook het nu ge-eisde nog steeds niet meer dan een uiterst minimale inspanning. Lachgas is evenwel 28x krachtiger broeikasgas, bij CFK’s is dat 5- à 10.000x :-[
Ik ben het niet vaak niet met je eens, Jona, maar hier moet je verbazing toch enigszins gespeeld zijn, of niet?
Als je vooraf en gelijktijdig de berichten “het Parthenon lag elders” en “het Aglaurosheiligdom lag elders” onder ogen zou hebben gekregen, ga je mij niet wijsmaken dat je niet zou hebben kunnen voorspellen dat de eerste wel het wereldnieuws haalt en het tweede niet.
Dat je het jammer vindt, geloof ik.. dat je erdoor verward bent geloof ik als ik heel eerlijk ben niet helemaal..
“…. geloof ik …..”
Heel interessant.
Nee, want FrankB geeft nóóóit een persoonlijke mening… 🤣
Nee, ik was oprecht verbaasd. Herinterpretaties van topografie zijn de normaalste gang van zaken. Toen ik dit stukje voorbereidde, had ik er zo een stuk of twintig, zonder lang te hoeven nadenken. Dit is, simpelweg, het oudheidkundig handwerk en dat het nu het Parthenon betreft, maakt daarbij niet uit. Data zijn data en het Parthenon is wetenschappelijk niet waardevoller dan, pakweg, een dorp langs de Nijl.
Dus wetenschappelijk is er geen enkele aanleiding hier extra aandacht aan te besteden. De voorlichtingsagenda is dit keer niet bepaald door de wetenschap maar door toerisme. En dat verontrust me in hoge mate.
Ik snap je gedachtegang, maar 99 procent van de wereld denkt niet met de ratio, Jona…
En voor iedereen die nu denkt “is dat werkelijk 99 procent?”; u behoort niet tot die groep.
Klopt, een groot deel van de mensheid heeft meningen en weinig kennis van zaken. Dat is niet erg. Daarvoor hebben we wetenschap. En dat is de reden waarom het mij stoort dat de wetenschap zich willens en wetens ondergeschikt maakt aan het toerisme. Ze verzaakt haar taak.
Begrijp me niet verkeerd: wetenschap is maar één stem. Het publiek mag eisen stellen en ook de toeristensector mag dat. Maar dat de wetenschap zelfs geen poging doet het eigen verhaal – dat herinterpretaties het standaardhandwerk zijn – over het voetlicht te krijgen, dat is gênant. Overigens is het niks nieuws. Ik zou er een lief ding voor over hebben gehad als de Nederlandse (oud)historici zich eens hadden uitgesproken over de kwakgeschiedenis die types als Tom Holland, Fik Meijer en Maarten van Rossem over de Oudheid ventileren.
Heb je eigenlijk wel eens geprobeerd contact te krijgen met Van Rossem?
Ja, maar hij reageert niet. Jammer, want hij zit in een soort vicieuze cirkel: hij MOET elk half jaar iets doen – een boek publiceren, desnoods over een onderwerp waarvan hij geen verstand heeft – om in het nieuws te blijven en de geldverdiencyclus rond zijn persoon intact te laten. Ik proefde in wat hij zei over zijn eigen onkunde over de Romeinen eigenlijk iets van “alsjeblieft, brand dit af, zodat ik word verlost”. Maar dat proefde ik blijkbaar verkeerd. Hij is van de drie die ik noem de enige die weet dat hij dingen niet weet.
Voor Fik Meijer en Tom Holland geldt dan hetzelfde. De Toko moet draaiende blijven. En voor Dan Brown, Erich von Däniken, Graham Hancock…etc. Ze kunnen niet meer terug…
Volgens mij heeft Van Rossem al een tijdje geen boekje uitgebracht overigens. Te druk met TV-programma’s denk ik.
‘En voor Dan Brown, Erich von Däniken, Graham Hancock…etc. Ze kunnen niet meer terug…’
Aan de ene kant heb je gelijk, maar – sorry, hoor – je bent nu wel appels en peren aan het vergelijken, en daarmee doe je geleerde heren als Fik Meijer en Maarten van Rossem dan weer echt te kort…
Exact; en ik geloof ook niet dat Dan Brown zichzelf als historicus ziet, maar gewoon als fictie-schrijver.
Dat vervolgens hele volksstammen met zijn fictie aan de haal gaan, kan hem toch bezwaarlijk worden toegeschreven…
Hij schijnt het zelf best serieus te nemen, ook de Illuminati e.d. Of hij doet alsof, dat kan ook.
Ja klopt, hij neemt dat van de Priorij van Sion zelf serieus en baalde ervan te moeten toegeven dat het geen historisch feit was.
Weet ik wel, maar je snapt het punt, toch?
Bedenk overigens ook dat ik na de tirade op de MB nooit meer onbevangen over een Fik Meijer kan denken. Boosheid heeft invloed. Dat Van Rossem niet reageert op iemand die contact zoekt valt me ook tegen.
Ik ben Tom Holland een jaar of twee geleden een keer tegen gekomen in een Leidse horeca gelegenheid. Nu hij in zijn nieuwe boek een hoofdstuk over Leiden heeft week het helemaal zeker. Hij was met familie. Maar wat moet je dan zeggen?
‘Bedenk overigens ook dat ik na de tirade op de MB nooit meer onbevangen over een Fik Meijer kan denken.’
Waarom niet? Laat JL lekker fulmineren! Je kunt toch een onafhankelijke mening vormen over wat de heren beweren? Misschien heeft JL wel gelijk, misschien ook wel niet. Je kunt onderzoeken of zijn methode bruikbaar is; dat levert inzicht op en daar heb je wat aan. En als je het niet weet, dan zeg je dat gewoon. Voor mensen die een zekere reputatie hebben hoog te houden, is het soms moeilijk om fouten toe te geven; ze hebben zo hun eigenaardigheden, maar ook hun eigen aardigheden…
Het mechanisme is hetzelfde. Het geldt overigens ook voor actiecomités en zo: ze moeten om de zoveel tijd in de publiciteit komen dus ze moeten ophef creëren.
Er bestaat een categorie mensen die sterk de neiging hebben alles heel letterlijk te nemen. Vaak zijn ze ergens wel slim, maar heel erg beïnvloedbaar. Alles moet zoveel mogelijk kloppen voor ze. En ze houden niet zo van conflict, tot het ze echt te gortig wordt. Ze hebben het vaak niet makkelijk.😒