Ik zal de eerste zijn om te zeggen dat de podiumkunsten in de eerste plaats kunst zijn, in de tweede plaats kunst, in de derde plaats kunst, vervolgens amusement en pas dan educatie. Wie de Gijsbrecht gaat zien om geschiedenis te leren, heeft gewoon iets niet begrepen. Je zult mij dus niet horen mopperen over pakweg Redbad omdat het historisch niet klopt – al is ook dat zo – maar omdat de film gewoon slecht is als film.

Er is dus weinig reden om het misverstand van de wulpse Salome, te vinden in allerlei toneelstukken en schilderijen, recht te zetten. Behalve dan dat het misverstand zo veel voorkomt.

Dynastieke relaties

Voor wie het even niet paraat heeft: koning Herodes de Grote van Judea (r.40-5/4 v.Chr.) had tien echtgenotes, waaronder twee Mariamnes. Van de jongste Mariamne had hij een zoon die Herodes heette, werd onterfd en in Rome woonde; van de oudste had hij een zoon die Aristoboulos heette, die weer trouwde met een Berenike en van haar een dochter Herodias had. Herodes Junior, vermoedelijk geboren rond 20 v.Chr., trouwde rond 5 v.Chr. met Herodias. Junior kan niet meer dan zeventien zijn geweest, zijn bruid was vermoedelijk nog een meisje. Het ging dan ook niet om biologie, bloemetjes en bijtjes, het ging nog minder om liefde en genegenheid, het ging om het creëren van een lijn voor de troonopvolging.

Het liep anders dan gepland en Herodes Junior en Herodias belandden in Rome. Dat ze én de zuiveringen rond de dood van Herodes Senior overleefden én daarna geen rol speelden, bewijst dat het jonge mensen waren, die geen bedreiging vormden voor degenen die de macht in handen kregen: Archelaos, Antipas en Filippos. Ook eventuele in Rome geboren zoons speelden nooit meer een rol; we kennen ze zelfs niet. Rond het jaar 14 na Chr. kreeg het echtpaar echter een dochter die we wel kennen: Salome.

Omdat Herodes Junior zo onbeduidend bleef, is het vervolg onduidelijk, maar Herodias verliet haar man en verhuisde naar Galilea, waar ze hertrouwde met de zojuist genoemde Antipas. Ze zullen hebben geresideerd in de steden Tiberias en Sepforis.

Johannes de Doper

Als dit een huwelijk is geweest uit politieke berekening, dan klopte de rekensom niet, want niet alleen Johannes de Doper sprak zich ertegen uit, het leidde ook tot spanningen en uiteindelijk oorlog met de vader van Antipas’ eerste echtgenote, Aretas IV, koning van de Nabateeërs. U kunt zijn hoofdstad Petra kennen. Flavius Josephus, de Joodse historicus, weet te vertellen dat Antipas de kritiek van Johannes de Doper niet op prijs stelde en hem liet doden in fort Machaerus. Dat moet zijn gebeurd rond 28.

De evangelist Marcus vertelt het iets anders, namelijk dat Antipas zijn verjaardag vierde en dat Salome toen voor de gasten danste, waarop de koning haar een geschenk beloofde.

Zij ging naar buiten en vroeg aan haar moeder [Herodias]: “Wat zou ik vragen?” Deze antwoordde: “Het hoofd van Johannes de Doper.”  Zij haastte zich naar de koning en zei hem haar verlangen: “Ik wil dat u mij op staande voet op een schotel het hoofd van Johannes de Doper geeft.” Dit deed de koning leed, maar om zijn eed gestand te doen en ook wegens zijn tafelgenoten wilde hij haar niet afwijzen.  Terstond stuurde de koning dus een lijfwacht en gelastte hem het hoofd van Johannes te brengen. De man ging en onthoofdde hem in de gevangenis.

Zwoele verleidster

Het verhaal over de dansende Salome is de aanleiding geweest tot een complete huisindustrie van toneelstukken, schilderijen en opera’s waarin een zwoele verleidster haar stiefvader het hoofd op hol brengt. Hier is een recente bespreking van een opera. Zoals gezegd zijn de podiumkunsten in de eerste plaats vooral kunst en pas op de vijfde plaats educatie, maar dat wil niet zeggen dat deze presentatie, gebruikelijk als ze is, zelfs maar in de buurt komt van de feiten.

Salome was immers pas een jaar of veertien en niet zij is de slechterik in het bijbelverhaal: dat is Antipas. Geen vader in het antieke Nabije Oosten zou zijn dochter of stiefdochter hebben laten dansen voor zijn gasten. Het verhaal van Marcus gaat over een vorst die zijn echtgenote niet onder de duim heeft en die zelfs te laf is om een van zijn eigen soldaten het vuile werk te laten opknappen. Het woord voor lijfwacht in het citaat hierboven is namelijk een latinisme, speculator, en dat slaat op een Romeinse soldaat aan een buitenlands hof. Een Romein moest eraan te pas komen dus. Ik blogde er al eens over.

Met Salome liep het overigens niet slecht af. Ze zou trouwen met Filippos, de hierboven genoemde opvolger van koning Herodes de Grote, en toen die in het jaar 34 overleed, hertrouwde Salome met een Aristoboulos, die het in de Romeins-Parthische Oorlog van 58-63 nog zou schoppen tot koning van Klein-Armenië. Ik noemde hem al eens. Salome en deze Aristoboulos kregen drie zonen. Of Herodias en Salome gelukkig zijn geweest in hun huwelijken weten we niet, maar naar de maatstaven van de oude wereld hadden ze, met machtige echtgenoten, weinig te klagen.