Het Nieuwe Testament gaat over vissers, tollenaars, huismoeders en timmerlieden: het kopergeld van Romes gouden eeuw, om Arie van Deursen te parafraseren. De groten der aarde blijven echter niet onvermeld: keizer Augustus, keizer Tiberius en een handvol plaatselijke vorsten maken hun opwachting. Uit die laatste categorie is koning Herodes er een. Of beter: Herodes is er vijf, want we hebben Herodes de Grote, Herodes Archelaos, Herodes Antipas en twee keer Herodes Agrippa. En dan is er nog een Herodes die geen Herodes heette maar Filippos. Dus dat maakt zes. Daar wil ik het de komende tijd eens over hebben.

Antipatros

En we beginnen bij de grondlegger van de dynastie: Antipatros. U bent hem, als u een trouwe lezer bent, eerder tegengekomen: hij was commandant van het leger dat Julius Caesar in 47 v.Chr. te hulp schoot tijdens de Alexandrijnse Oorlog. Als dank benoemde Caesar hem tot epitropos – een woord dat we zouden kunnen vertalen als toezichter – voor de zwakke heerser Hyrkanos II.

Later, in de verwarde periode na de moord op de dictator, dwongen Brutus en Cassius hem tot het betalen van een enorm bedrag. De Oudheid zijnde de Oudheid wentelde Antipatros de betaling af op de bevolking. Die keerde zich tegen de machtshebbers en Antipatros werd vermoord. Niet veel later herstelde Marcus Antonius de orde en hij benoemde Antipatros’ veelbelovende zoon Herodes tot koning van Judea.

Herodes de Grote

De nieuwe koning, die weleens de bijnaam “de Grote” kreeg, moest zijn hoofdstad veroveren, want niet iedereen in Jeruzalem zat op hem te wachten. Gelukkig kreeg hij de beschikking over twee Romeinse legioenen (III Gallica en VI Ferrata). Het garnizoen van de bezette stad werd ondergebracht in een fort, dat Herodes naar zijn weldoener noemde: de Antonia-burcht. Die naam bleef gehandhaafd toen Herodes partij wisselde en Marcus Antonius inruilde voor Octavianus.

In de ruim dertig jaar van zijn regering, was hij als koning even succesvol als hij als privépersoon ongelukkig was. Althans, dat is het beeld dat de Joodse historicus Flavius Josephus schetst, en het moet gezegd: de regering eindigde in complete paranoia. Kort voor Herodes’ dood in 5 v.Chr. (misschien begin 4) liet hij nog een zoon executeren. De kindermoord in Betlehem is niet gedocumenteerd buiten Matteüs 2, maar klinkt niet onwaarschijnlijk.

Even goed was zijn beleid effectief. Doordat hij ook de exploitatierechten bezat van de kopermijnen op Cyprus, was hij schatrijk. De Wierookroute vanuit Jemen liep via het Petra van de Nabateeërs naar zijn residentie in Caesarea: nog meer inkomsten. Hoge belastingen ook. Josephus noemt twee belastingen (een van 10,7% en een van 8,6%), wat excessief veel is in een voorindustriële samenleving. De mensen konden het nauwelijks opbrengen, behalve als ze dienst deden op een van zijn bouwprojecten.

Dat zijn er vele. (Tot grote vreugde van de huidige toeristische diensten van Israël.) Herodes’ paleis wordt genoemd in Handelingen 23.35. Andere bouwwerken zijn de Tempel in Jeruzalem, Masada, Machaerus, Herodion en de schitterende hoofdstad Caesarea.

Wrevel

Hoge belastingen en hoge werkdruk: alle reden waarom de Joden hun koning haatten. Maar er was meer. Hij kwam uit een familie met Fenicische voorouders en was de zoon van Antipatros, die een Idumeeër was. Herodes’ moeder was Arabisch, en hoewel er discussie over was, was menigeen van mening dat alleen mensen met een Joodse moeder Joods waren. (In later eeuwen zou dit het dominante standpunt worden.) Kortom, de wrevel over de belastingheffing werd uitgebreid met ergernis over het feit dat hij “niet van hier” was. Dat hij schuldslaven aan het buitenland verkocht, wat verboden was volgens de Wet van Mozes, maakte hem niet geliefder.

De koning had dus een leger nodig, dat hij rekruteerde onder de Samarianen. (Dat zijn dus de bewoners van de stad Samaria en omgeving. Het is iets anders dan de samaritaanse geloofsgemeenschap.) Met niet minder dan tien huwelijken verbond Herodes zich met diverse voorname lokale en regionale families. En in Jeruzalem was er altijd de Antonia-burcht.

Het bittere einde

De regering van Herodes eindigde, zoals gezegd, in paranoia. Toen hij ziek werd, riepen twee populaire schriftgeleerden, Judas en Matthias, hun leerlingen op om de gouden adelaar van de ingang van de Tempel te verwijderen. Wat het pijnpunt was, is onduidelijk, maar de uitkomst van het incident was gruwelijk: Herodes liet leraren en leerlingen levend verbranden.

Binnen de koninklijke familie brak ruzie uit over de opvolging. Herodes liet zijn zonen Aristoboulos en Antipatros II in 7 en 5 v.Chr. executeren. Misschien was dit het moment waarop keizer Augustus grapte dat het veiliger was om Herodes’ varken (hus) te zijn dan zijn zoon (huios).

De keizer bekrachtigde echter het testament van Herodes. Na zijn dood in 4 v.Chr. werd het koninkrijk verdeeld onder zijn zonen. Herodes Antipas zou als tetrarch heersen over Galilea en de oostelijke Jordaanoever; Filippos werd tetrarch van de Golanhoogte in het noordoosten; en Archelaos zou regeren over Judea en Samaria. Dat liep uit op een ramp, maar daarover een andere keer.

[Een overzicht van deze reeks over het Nieuwe Testament is hier.]