Ik begon vorige week aan wat ik maar even een systematische verkenning van alle informatie over Johannes de Doper zal noemen. Ik behandelde vorige week al de opening van het Marcus-evangelie, waarin ik de Doper plaatste in de context van de joodse rituele baden. Een verschil dat ik toen had kunnen noemen, maar vergat, was dat die joodse baden meer dan eens kunnen worden genomen terwijl het doopritueel dat van Johannes via Jezus naar het christendom is gekomen, een eenmalige handeling is.
Vandaag wil ik ingaan op eerste van de twee zogeheten “Baptist blocks” uit Q, de bron met uitspraken van Jezus – echt of onecht maar in elk geval vrij oud – die is gebruikt door Matteüs en Lukas. Concreet heb ik het nu over Matteüs 3.7-12 en de parallel in Lukas 3.7-18. Voor de aardigheid zet ik ze eens (als in een synopsis) naast elkaar, zodat u kunt zien hoe nauw de parallellen zijn. Het komt overigens uit de Nieuwe Bijbelvertaling.
| Matteüs 3.7-12 | Lukas 3.7-18 |
| Toen hij zag dat veel farizeeën en sadduceeën op zijn doop afkwamen, zei hij tegen hen: “Addergebroed, wie heeft jullie wijsgemaakt dat je veilig bent voor het komende oordeel? | Johannes zei tegen de mensen die massaal uitliepen om zich door hem te laten dopen: “Addergebroed, wie heeft jullie wijsgemaakt dat je veilig bent voor het komende oordeel? |
| Breng liever vruchten voort die een nieuw leven waardig zijn, en denk niet dat je bij jezelf kunt zeggen: Wij hebben Abraham als vader. Want ik zeg jullie: God kan uit deze stenen kinderen van Abraham verwekken! | Breng vruchten voort die een nieuw leven waardig zijn, en zeg niet meteen bij jezelf: Wij hebben Abraham als vader. Want ik zeg jullie: God kan uit deze stenen kinderen van Abraham verwekken! |
| De bijl ligt al aan de wortel van de boom: iedere boom die geen goede vrucht draagt, wordt omgehakt en in het vuur geworpen. | Ja, de bijl ligt al aan de wortel van de boom: iedere boom die geen goede vruchten draagt, wordt omgehakt en in het vuur geworpen.” |
| De mensen vroegen hem: “Wat moeten we dan doen?”
Hij antwoordde: “Wie twee stel onderkleren heeft, moet delen met wie er geen heeft, en wie eten heeft moet hetzelfde doen.” Er kwamen ook tollenaars om zich te laten dopen, en die vroegen hem: “Meester, wat moeten wij doen?” Hij zei tegen hen: “Vorder niet meer dan wat jullie is opgedragen.” Ook soldaten kwamen hem vragen: “En wij, wat moeten wij doen?” Tegen hen zei hij: “Jullie mogen niemand afpersen en je ook niet laten omkopen, neem genoegen met je soldij.” Het volk was vol verwachting, en allen vroegen zich af of Johannes misschien de messias was, maar Johannes zei tegen hen: |
|
| Ik doop jullie met water ten teken van jullie nieuwe leven, maar na mij komt iemand die meer vermag dan ik; ik ben zelfs niet goed genoeg om zijn sandalen voor hem te dragen. Hij zal jullie dopen met de heilige Geest en met vuur; hij houdt de wan in zijn hand, hij zal zijn dorsvloer reinigen en zijn graan in de schuur bijeenbrengen, maar het kaf zal hij verbranden in onblusbaar vuur.” | “Ik doop jullie met water, maar er komt iemand die meer vermag dan ik; ik ben zelfs niet goed genoeg om de riemen van zijn sandalen los te maken. Hij zal jullie dopen met de heilige Geest en met vuur; hij houdt de wan in zijn hand om de dorsvloer te reinigen, het graan zal hij bijeenbrengen in zijn schuur en het kaf in onblusbaar vuur verbranden.” |
[Een overzicht van deze reeks over het Nieuwe Testament is hier.]
Hadden niet de meeste Hellenistische mysteriegodsdiensten een vorm van doop? Bijvoorbeeld de Attis cultus in de vorm van een bloeddoop; de eleusische en dionysische mysterieën een waterdoop, bij de Mitras cultus waste het op de gelovige druppelende bloed van een stier de zonden af.
Johannes de Doper wordt wel als mentor van Jezus gepresenteerd. Is het dan niet opmerkelijk dat Jezus zelf niet gedoopt, noch de doop gepredikt heeft? In het Johannes evangelie (4:2) wordt ontkend dat Jezus zelf doopte. Alleen zijn discipelen, zelf niet gedoopt, deden dat.
Tertullianus: ‘Ook de heidenen, zonder enig inzicht in de geestelijke krachten, meten hun idolen dezelfde werkingen aan. Alleen, zij vergissen zich met enkel water.’
De stellige bewering dat Jezus niet zelf doopte maar zijn leerlingen, in Joh 4:2, staat in schril contrast met hetgeen voorafging, nl. Joh 3:22 “Daarna ging Jezus met zijn leerlingen het land van Judea in, bleef daar enige tijd met hen en doopte er.”
Wat we zien is dat een eindredacteur van het Johannesevangelie bepaalde zaken zoveel mogelijk wilde verbergen, namelijk, dat Johannes de Doper de mentor was van Jezus en dat Jezus de doopactiviteit van hem overnam. Dit verdoezelen van de feiten is juist een argument ten voordele van de historiciteit van de gebeurtenis. Hierop is het criterium van de ‘kerkelijke verslagenheid’, of van de ‘gêne’ van toepassing. Dat Jezus gedoopt werd door Johannes de Doper wordt in het Johannesevangelie zelfs niet vermeld! Enkel wordt verwezen naar de getuigenis van Johannes de Doper over Jezus. (Joh 1:29-34)
Voor veel bijbelexperten is dit vers 4:2 juist een aansporing om wél te aan te nemen dat Jezus gedoopt heeft.
Exact.
Er is veel over gezegd. Ik weet dat niet alles klopt. De Mitras-doop is een leuk onderwerp om over te bloggen. Ik kan alvast verklappen dat die niet heeft bestaan in de vorm waarin ze wordt beschreven.