Dat was een aardig idee van Rudmer, een van de vaste gasten in de reageerpanelen: leg dat eens uit, dat van die paashoax. Gelukkig had ik een verloren uurtje, dus ik kan er een stukje aan wijden.

Paashoax

Religieuze feestdagen zijn voor kranten en andere media altijd aanleiding voor het plaatsen van bladvulling. Daar kun je de klok op gelijkzetten. Begin december zijn er stukjes over de Hasmoneeën omdat Chanoeka dan nadert. Valentijnsdag is ook altijd goed voor wat simpele kopij. En Pasen dus. In dit geval is de dynamiek wat venijniger omdat daar ooit een doelgerichte mediastrategie achter zat, ontworpen door het zogeheten Jesus Seminar, een groep merendeels Amerikaanse onderzoekers die zich bezighield met de historische Jezus. Omdat ze op voorhand uitgingen van een Jezus zonder eindtijdverwachtingen en het Evangelie van Thomas accepteerden als heel oud, is de groep niet onomstreden, maar het gaat om integer onderzoek en The Historical Jesus van Seminar-lid J.D. Crossan is nog steeds een goede inleiding. Wat minder prettig is, is dat ze hun persberichten altijd de deur uitdeden in de maand voor Pasen, wetend dat journalisten dan op zoek naar kant-en-klare kopij.

Dat Judas Jezus niet kan hebben verraden is een mooi voorbeeld. We kunnen niet méér weten dan dat de volgelingen van Jezus al in een zeer vroeg stadium Judas verantwoordelijk hielden voor de arrestatie. Dat is genuanceerd genoeg maar vlak voor Pasen vallen nuances weg.

De vrouw van Jezus

Een andere paashoax, die de trouwe lezers van deze blog vertrouwd zal voorkomen, was die rond het Evangelie van de Vrouw van Jezus. De in 2012 opgedoken papyrussnipper, waarop een tekst stond die impliceerde dat Jezus getrouwd was geweest, was vals. Dat wisten we binnen drie weken en dat de Harvard-universiteit het fragment vervolgens naar het lab stuurde leek mij destijds een manier om de ontdekster zonder gezichtsverlies van het podium af te laten gaan. Hoewel het lab inderdaad niet verder kwam dan de bête constatering dat het schrijfblad oud was (alsof een vervalser nieuw papyrus zou gebruiken) bracht Harvard naar buiten dat “Testing Indicates ‘Gospel of Jesus’s Wife’ Papyrus Fragment to be Ancient”, suggererend dat de tekst eveneens oud was, hoewel dus al bekend was dat het ging om een vervalsing.

Dat het de bedoeling was de publieke opinie te beïnvloeden met op zich correcte maar irrelevante informatie, blijkt uit de datum van het persbericht: vlak voor Pasen 2014. Geheel volgens plan tuinden de media erin. Zo opperde Time dat Jezus’ huwelijk christenen dwong de positie van de vrouw te heroverwegen.

Meer hoaxes

Nog wat voorbeelden die ik snel kan terugvinden.

1. 2017: Jezus was eigenlijk Mithras (weerlegd maar in Nederland nieuw leven ingeblazen door Trouw);
2. 2017: Jezus was eigenlijk Manu;
3. 2016: de Jordaanse loden fake-codex (in Nederland in het Algemeen Dagblad, in Historia en in Trouw);
4. 2015: Jezus heeft niet bestaan (Pasen viel in 2015 laat en misschien was dit bericht in Trouw iets te vroeg om een echte paashoax te zijn, maar Trouw vertikte het afdoende te rectificeren dus ik noem het toch even);
5. 2014: de radioactieve straling die de Lijkwade van Turijn maakte kwam vrij bij een aardbeving (Huffington Post, Phys.org en Eurekalert);
6. 2014: het lijdensverhaal is eigenlijk de Sumerische Dumuzi-mythe (Volkskrant);
7. 2012: Jezus was hermafrodiet;
8. 2011: Witte Donderdag viel op woensdag (Parool);
9. 2007: het graf van de familie van Jezus zou zijn geïdentificeerd (weerlegging; kwam terug in 2012).

De voorbeelden 2, 4 en 9 zijn afkomstig van mensen zonder academische aanstelling, de rest komt van wetenschappers. Allemaal volgen ze de communicatiestrategie van het Jesus Seminar: lever iets panklaar aan op het moment dat de pers het nodig heeft en stuur het niet naar de wetenschaps- maar de algemene redactie. Het is niet per se onzin wat zo naar buiten komt, maar wel heel leep. Wat me zorgen baart is dat archeologen, classici en historici “je brult maar wat” hebben overgenomen en hun voorlichting nooit professionaliseerden: zie bijvoorbeeld de gênante vertoning dat het Thermenmuseum claimde dat het Heerlense badhuis het oudste gebouw van Nederland was en de nog gênantere reactie uit Nijmegen.

1 april

Nu ik toch schrijf neem ik nog even een alweer wat oudere anekdote mee die minder een paashoax is dan dat ze lijkt op een één-april-grap, dat wil zeggen een ogenschijnlijk geloofwaardig verhaal dat eindigt met een “call to action” waardoor mensen iets gaan doen dat ze anders niet zouden doen. Niet lang na de Sokal-affaire bracht een (als ik me goed herinner) Britse onderzoeksgroep die zich bezighield met nepnieuws het verontrustende cijfer naar buiten dat een fors percentage mensen meende dat de Paashaas stond vermeld in de Bijbel. Het einde van het persbericht kwam erop neer dat mensen informatie die hun wereldbeeld niet ondergraaft, doorgaans zonder nadenken overnemen.

De mensen die hierover lazen – denk aan journalisten en wetenschappers – deelden de verontrusting, geloofden het zonder controle en publiceerden erover. Later vernamen ze dat het onderzoek nepnieuws was en dat ze zelf het beschreven gedrag hadden vertoond. Deze “call to action” heeft iets te perfect gewerkt, want de hoax is nog lang blijven hangen; nog jaren later werd het belang van de bestrijding van pseudowetenschap geïllustreerd met het “feit” dat mensen zouden denken dat de Paashaas in de Bijbel stond.

De Sokal-affaire is alweer uit 1996, toen het internet niet zo goed was. Een linkje naar de paashazenhoax zou handig zijn maar ik moet nu (corona of niet) weg van huis.

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.