Een tijdje geleden heb ik een Gallisch woordenboek gekocht en ik heb dat inmiddels ook gelezen. Ik weet dat dit vrij pervers klinkt – je leest toch ook het telefoonboek niet? – maar ik kan u geruststellen. Het Dictionnaire de la langue gauloise van Xavier Delamarre is niet zomaar een woordenboek. Het biedt een overzicht van de ongeveer duizend bekende woorden uit de Gallische taal, plus uitleg hoe we de betekenis kennen. Dat komt voor een belangrijk deel doordat het Gallisch deel uitmaakt van de Indo-Europese taalfamilie, meer precies van de deelfamilie van de Keltische talen. Die kennen we goed, want er zijn nog altijd sprekers van enkele westelijke Keltische talen.

Een voorbeeld uit het boek van Delamarre is het Gallische woord branos. We kennen het uit namen als Brannovices (een stam) en Branodunum (het huidige Brandon bij de Saône). In het Oudiers, het Cornisch en het Bretoens zijn overeenkomstige woorden, zoals de persoonsnaam Brian. Die woorden betekenen allemaal “raaf” en kunnen ook dienen om aanvoerders aan te duiden. Als de Romeinse geschiedschrijver Titus Livius ergens een oorlogsleider Braneus noemt, geeft hij dus niet diens naam weer maar zijn titel. We kennen uit Griekse bronnen trouwens nog drie Keltische aanvoerders met deze titel, die de Grieken weergaven als brennos.

Een andere manier om de betekenis van een woord vast te stellen is de verwantschap tussen het Gallische Keltisch en het Latijn. Het element novio in de plaatsnaam Noviomagus betekent zoiets als “nieuw”, wat lijkt op het Latijnse novus. Riges in de stamnaam Caturiges betekent “koningen” en komt overeen met het Latijnse reges. De naam betekent overigens “krijgskoningen”. De Italiaanse stad Turijn heette ooit in het Gallisch Taurasia, wat “stierenstad” betekent en doet denken aan het Latijnse taurus.

Om de waarheid te zeggen weet ik niet goed waarom hier op een Latijnse parallel wordt gewezen. Het Latijn en het Gallische Keltisch delen bijna hetzelfde woord omdat ze het allebei hebben ontleend aan een westelijk Indo-Europees oerwoord: taalkundigen reconstrueren het als *tau-ro.

Zeker Indo-Europees is La Mure, een stadje in de West-Alpen. Die naam lijkt op het oeroude woord mor, dat “rots” of “hoogte” betekent. Het verwijst naar de heuvel die nog altijd herkenbaar is omdat het plaatselijke kasteel erop staat. In de La Tène-periode was hier ook al een versterking.

Soms zijn er antieke auteurs die de betekenis van een Gallisch woord weergeven. Zo weten we dat een groep Galliërs die in 225 v.Chr. over de Alpen trok, zichzelf aanduidde als de Gaisatiërs. Een later auteur, Orosius, vertelt op gezag van vermoedelijk Titus Livius dat deze naam “speerwerpers” betekent en verbindt daaraan de conclusie dat het moet gaan om huurlingen. Of dat waar is, weten we niet.

Soms valt er te lachen. Ik moest althans grinniken toen ik las dat Grenoble ooit in het Gallisch de naam Cularo had, “komkommerstad”.

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.