Het Perzische Rijk strekte zich gedurende twee eeuwen uit van Oezbekistan tot Egypte en van de Bosporus tot de Perzische Golf. Op veel landkaarten wordt het nog groter afgebeeld. Dat is echter met inbegrip van bezittingen in Bulgarije en noordelijk Nubië die al snel verloren zijn gegaan.

Perzische koningsinscripties claimen bovendien dat de grote koning regeerde over de Grieken en de bewoners van het Indusland. Voor Griekenland neemt geen mens die claim serieus, maar op elke landkaart staat Pakistan ingekleurd als Perzisch gebied. Archeologisch bewijs daarvoor ontbreekt. Zelfs in Taxila, dat de hoofdstad van de Perzische bezittingen zou zijn geweest en erg grondig is onderzocht, is niets gevonden dat duidt op heerschappij. Indische bronnen weten van niets. Alexander stuitte nergens op sporen van Perzisch gezag. Ik sluit niet uit dat de beheersing van de Indusvallei voorbijgaand is geweest.

Een vroege staat

Maar ook zonder deze perifere gebieden was het Perzische Rijk immens. De groei is de verdienste van drie vorsten: Cyrus de Grote (tot 530), zijn zoon Kambyses (539-522), en hun verwant Darius de Grote (522-486). De Franse iranoloog Pierre Briant typeerde ze als rassembleurs des terres, en dat is eigenlijk wel een mooie aanduiding. Deze mannen verzamelden landstreken en het was pas Darius die er één politieke eenheid van maakte.

Het was wat we een vroege staat noemen. Die sociaalwetenschappelijke typologie had wel vermeld mogen staan in het handboek van De Blois en Van der Spek, Een kennismaking met de oude wereld. Bijvoorbeeld in een kader. Nu blijft toch een beetje het idee hangen dat het Perzische Rijk een staat was. Hier nog even uitleg waarom het ertoe doet.

Cyrus

Nog even zout op twee slakken. Er vallen vraagtekens te plaatsen bij de opmerking dat Cyrus het rijk uitbreidde

tot aan de rivier de Jaxartes (Syr Darya in Tadzjikistan). Daar sneuvelde hij.

Slak één: de Syr Darya stroomt voor slechts 90 kilometer door Tadzjikistan en het relevante deel ligt in Oezbekistan. Slak twee: geen enkele bron noemt de Jaxartes. Herodotos meent dat Cyrus sneuvelde aan de Araxes. Ktesias, een iets jongere auteur, weet van een dood in India, Xenofon vermeldt een natuurlijke dood. Alle drie grijpen terug op mondelinge tradities uit Perzië en als er één gekozen moet worden, dat toch Xenofon. De kleitabletten vermelden namelijk een coregentschap met Kambyses, wat suggereert dat men aan het hof wist wat er op komst was.

Burgeroorlog

Kambyses voegde Egypte toe aan het Perzische Rijk, zoveel is zeker, en overleed op de terugweg. Daarna brak een burgeroorlog uit, die culmineerde in de overwinning van Darius. Herodotos herhaalt daarover min of meer de officiële Perzische propaganda, bekend uit de Behistuninscriptie. Die komt erop neer dat Kambyses zijn broer had laten doden en dat een magiër zich daarna uitgaf voor deze broer. (Een magiër is een religieuze specialist en omdat het vandaag 6 januari is, leest u er daar meer over.) Volgens de officiële propaganda ruimde Darius de pseudo-broer hoogstpersoonlijk uit de weg. Het kan waar zijn, maar als u wantrouwig bent en denkt dat Darius de echte broer heeft gedood, bent u de eerste of enige niet.

Ik schreef overigens “min of meer”, want in Herodotos’ versie zijn allerlei elementen geslopen die bewijzen dat hij niet de echte Behistuntekst kent. Hij heeft een mondelinge informant gehad. Het verhaal heeft een paar mooie romantische elementen gekregen. Het is daardoor wel boeiender, terwijl de Behistuntekst nogal stereotiep is.

Darius

Feit is dat Darius, één jaar en negentien veldslagen later, alleenheerser was over het Perzische Rijk en daaraan Thracië, Macedonië plus gebieden in Centraal Eurazië toevoegde. De twee eerste tijdelijk. Ik voor mij denk dat hij, verder naar het oosten, alleen maar door de Punjab is getrokken en vervolgens heeft geclaimd deze gebieden te zijn blijven besturen. Eén archeologische vondst is voldoende om mijn ongelijk te bewijzen.

PS

Nog even een persoonlijke noot: de presentatie van mijn boek Hannibal in de Alpen is woensdagmiddag 19 januari.