Ten westen van de haven van Halikarnassos (het huidige Bodrum) ligt de heuvel Salmakis, waar in de Oudheid een zoetwaterbron was. Hier leefde, volgens een plaatselijke mythe, de waternimf Salmakis. Het arme meisje werd verliefd op Hermafroditos, een jongen waarvan u al vermoedde dat hij de zoon was van Afrodite en Hermes. Met goddelijke voorouders kon hij niet anders dan een buitengewoon knappe verschijning zijn. De Romeinse dichter Ovidius vertelt dat Salmakis hem aanrandde, dat hij zich verzette, dat zij de goden smeekte om zich met hem te mogen verenigen en dat de twee wezens versmolten tot één, tweeslachtig wezen (Metamorfosen 4.285-388).
Hermafroditisme
De mythe diende om mensen met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken te typeren. Ons woord “hermafrodiet” komt er natuurlijk vandaan. Diodoros van Sicilië legt in zijn Wereldgeschiedenis 4.6.5 uit hoe men zulke mensen destijds zag:
Sommigen verklaren dat deze Hermafroditos een god is en op bepaalde tijden verschijnt onder de mensen. Hij wordt dan geboren met een lichaam dat mannelijk en vrouwelijk combineert, even mooi en verfijnd als dat van een vrouw en even sterk als dat van een man…
Met andere woorden, mensen met dubbele geslachtskenmerken hebben iets goddelijks over zich. Dat komt mooi overeen met het feit dat een zekere Afroditos op Cyprus al in de zevende eeuw v.Chr. cultische eerbewijzen kreeg. De verering kan zijn overgenomen uit de oosterse godsdiensten, waarin tweeslachtigheid schijnt te hebben gegolden als de oorspronkelijke staat van de mensen.
Voorteken
Niet iedereen beschouwde hermafrodieten echter als mensen die iets goddelijks hadden bewaard. Diodoros vervolgt:
Er zijn er echter ook die zeggen dat dubbelslachtige wezens gedrochten. Wanneer zij ter wereld komen, zijn ze een voorteken voor de toekomst, soms ten kwade en soms ten goede.
Beeldhouwwerk
Het bovenstaande beeld, nu te zien in het Palazzo Massimo in Rome, is een marmeren kopie van een bronzen beeld dat de beeldhouwer Polykles rond 155 v.Chr. heeft vervaardigd. Het is een typisch hellenistisch kunstwerk, waarin men speelde met de verwachtingen van de toeschouwer. In dit geval: een beeld dat, afhankelijk van hoe je ernaar keek, kon veranderen van seksuele identiteit. Het beeld is in 1879 ontdekt bij de bouw van het operatheater aan de Largo Argentina. Dat staat op een van de gebouwen die de Romeinse generaal Pompeius heeft laten oprichten. Plinius de Oudere weet meer:
Soms worden mensen geboren met twee geslachten, die we tegenwoordig hermafrodieten noemen en die vroeger androgynen heetten. Destijds werden ze beschouwd als monsters, nu als attractie. Pompeius de Grote plaatste tussen de versieringen van zijn theater afbeeldingen van beroemde rariteiten, die voor de gelegenheid extra nauwgezet waren vervaardigd door zeer getalenteerde kunstenaars. (Natuurlijke Historie 7.34)
Er zijn meer kopieën van Polykles’ beeld. Ik heb er een gezien in het Louvre in Parijs. Andere Hermafrodieten zag ik in de musea van Antiochië, Thessaloniki en Dion en het Altes Museum in Berlijn. In Timgad is een Huis van Hermafroditos maar ik heb niet kunnen ontdekken of daar een schildering of een beeld is gevonden. En in onze tijd is Pasen vanzelfsprekend incompleet zonder dat ergens iemand brult dat Jezus een hermafrodiet was.
[Dit was het 414e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]
Ook in de klassieke Indiase cultuur is de samensmelting van de mannelijke en vrouwelijke natuur bekend. Zie dit fraaie bronzen beeld uit de Chola periode ( 11e eeuw) waarin de mannelijke helft Shiva weergeeft en zijn vrouw Parvati de vrouwelijke.
https://www.govtmuseumchennai.org/museum/object.jsp