Ik vertelde al eerder dat in het Gallo-Romeins Museum in Tongeren een expositie is over kleur op antieke standbeelden. Dat die bont waren, is geen nieuw inzicht. Veel musea hebben wel ergens een fleurig gereconstrueerd gipsafgietsel staan, dat minimaal de kleuren toont – zij het zonder de glans die een beschilderd beeld van marmer heeft. Gips absorbeert verf, marmer doet dat anders.

Onze witte beelden

Evengoed is het een leuk onderwerp voor een expositie, want in onze contreien zijn we de afgelopen eeuwen wel enigszins geconditioneerd door de witte beelden die Europese kunstenaars hebben gemaakt. Ik heb er zelf mee geworsteld. Er is wel geopperd dat die meer recente beelden het idee hebben versterkt dat de mensen die aan het begin van onze jaartelling leefden rond de Middellandse Zee, eveneens niet al te gekleurd zijn geweest. Dat lijkt me plausibel, al weet ik niet goed hoe je het kunt bewijzen. Misschien zijn er brieven bekend van achttiende-eeuwse historiserende schilders die een gekleurd model afwijzen omdat de Grieken en Romeinen een lichte huid zouden hebben gehad. Ik weet het niet.

Ik weet wel dat Winckelmann, de achttiende-eeuwse grondlegger van de kunstgeschiedenis, aanvankelijk de witte, klassieke beelden prees omdat ze een abstract schoonheidsideaal representeerden. Later erkende hij dat een gekleurd beeld dat hij in Napels had gezien, toch wel Grieks moest wezen. Historische accuratesse ging hem voor esthetiek.

De West-Europese traditie was echter hardnekkig. Het staat vast dat in de negentiende en twintigste eeuw weerstand heeft bestaan tegen het idee dat antieke beelden gekleurd waren. Men vond ze lelijk, maar er waren ook andere motieven. Een schilder als Lourens Alma Tadema gaf antieke sculptuur nu eens wit, dan weer gekleurd weer, afhankelijk van het evenwicht in de compositie. Van Goscinny en Uderzo is bekend dat ze in hun Asterixverhalen de standbeelden in de Romeinse paleizen wit hielden, omdat gekleurde beelden niet te onderscheiden zouden zijn van de personages.

Kleurloze beelden

De expositie die het Gallo-Romeins Museum in Tongeren in samenwerking met het Liebieghaus in Frankfurt organiseert, is gewoon móói. Je loopt eerst binnen en ziet allerlei afbeeldingen die documenteren dat er een westers idee bestaat dat antieke sculptuur kleurloos was.

Ook drie standbeelden van Carraramarmer documenteren dit hermeneutisch vertrekpunt. Eén daarvan, Mistraline van de Frans-Amerikaanse beeldhouwer Emmanuel Fillion, is ronduit prachtig. Dat we ooit dachten dat antieke sculptuur ook wel blank zou zijn geweest, is ondertussen logisch: sommige gangbare soorten marmer zijn nu eenmaal kleurloos en wat er aan verf aangebracht is geweest, slijt er weer vanaf. Dus zo vreemd is het denkbeeld nou ook weer niet.

Er is aandacht voor het werk van de antieke beeldhouwer en de schilder. Voor het eerst zag ik een bekend reliëf van de Gallische beeldhouwer Amandus, dat normaalgesproken staat in een museum in Bordeaux. (Ik kende het alleen van een replica in Rome.) We zien ook hamers en beitels, een kwast uit de Fayyum, pigmenten met uitleg.

Beelden met kleur

Je draait vanuit lichte ruimtes de hoek om en staat in een donker vertrek ineens oog in oog met een beschilderd beeld van een hellenistische dame. Het originele beeld is gevonden op het eiland Delos. Natuurlijk, het is een trucje: door de bezoeker van licht naar donker te laten gaan en van witmarmeren beelden naar kleur, is het contrast maximaal. Maar het werkt.

Daarna komen de eigenlijke reconstructies. Ze zijn gemaakt door Vinzenz Brinkmann en Ulrike Koch-Brinkmann, en je hoeft niet heel erg bereisd te zijn om ze al te kennen. Ik zag een in het rood geklede korè (een archaïsch Grieks vrouwenbeeld) zoals al in de jaren tachtig was te zien in het oude Akropolismuseum en zoals in 1973 op het omslag stond van Greek Art van Robert Cook. Mensen die de glyptotheken van München of Kopenhagen hebben bezocht, of de archeologische musea van Istanbul, of het Nationaal Museum in Athene of het Allard Pierson-museum in Amsterdam, zullen ook wel beelden herkennen. Maar zoveel van die fleurige beelden bij elkaar: dat is echt leuk. Ik begon ze warempel mooi te vinden.

Heel goed vond ik dat van verschillende beelden verschillende reconstructies waren te zien. Zo weet je dat de onderzoekers nieuwe inzichten opdoen en dat de vervaardigers van de beelden de antieke technieken beter in de vingers krijgen. Misschien zou het aardig zijn geweest, voor het ultieme realisme, een beeld te tonen dat niet de frisse kleur had van een pas beschilderd beeld, maar de vervaagde kleuren die het na een jaar of tien moet hebben gehad.

Tot slot zijn er de reconstructies van de bronzen beelden, zoals de krijgers van Riace en nog twee andere naakten. Die oogden behoorlijk natuurgetrouw. Ik was er van onder de indruk.

Tot slot

Kortom, de tentoonstelling De Oudheid in kleur, die loopt  tot en met 2 juni 2024, is een bezoek meer dan waard. Het enige wat tegenviel was het beeld van Ambiorix, even verderop in Tongeren. Toen ik er langs wandelde, betrapte ik me op de gedachte dat het wel erg monotoon van kleur was.

***

En dan nog even, ter afronding, iets voor mijn Vlaamse lezers. Zoals u misschien heeft meegekregen, wil minister Weyts van Onderwijs op de middelbare scholen richtingen met minder dan vijf leerlingen afschaffen. Dat zal vooral het onderwijs in de Griekse taal en cultuur en enkele belangrijke richtingen in het beroepsonderwijs treffen. Er is een petitie, die u daar kunt tekenen.