Ik had vandaag eigenlijk naar Tongeren gewild, maar tussen droom en daad zet NS bussen in, dus dat kwam er niet zo van. Vandaag begint in het Gallo-Romeins Museum echter een expositie over de kleuren van antieke beelden. Ik houd voldoende van dat museum om er minstens tweemaal per jaar naartoe te gaan, dus ze zullen me wel vergeven dat ik begin met een klein puntje van kritiek. Het betreft de aankondiging:
Je kent ze vast wel, de witmarmeren beelden uit de klassieke oudheid. Maar wist je dat de oude Grieken en Romeinen ze kleurrijk beschilderden? En dat van kop tot teen. In deze fascinerende expo ervaar je hoe hun beeldhouwwerken er écht uitzagen.
Ik heb zelf ook weleens zoiets geschreven en Pieter Steinz zaliger nagedachtenis heeft me daarover een tik op de vingers gegeven. Dat van die witte beelden, gispte hij, was geen werkelijk levend idee. Mensen wisten heus wel beter. Steinz had gelijk. Ik probeer me nu voor te stellen dat een natuurkundige u aanspreekt met “U kent hem vast wel, de ether waardoor het licht zich verplaatst.” We moeten, als we de Oudheid uitleggen, eens ophouden te doen alsof het publiek nog leeft in de achttiende eeuw.
Zeker bij antiek kleurgebruik is dat helemaal niet nodig. Om te beginnen zijn de laboratoriumtechnieken ronduit interessant. Daarmee kunnen onderzoekers kleuren zichtbaar maken die wij maar moeilijk zien. Of geheel niet. Ik verwacht veel van de museale uitleg in Tongeren en ik baal er dus van dat de treinen zaterdag niet rijden, want ik was dus graag zo snel mogelijk naar Tongeren gegaan om alles te bekijken. Ik lees dat er niet alleen uitleg is over de antieke pigmenten – oker, loodwit, Egyptisch blauw –maar ook over de wijze waarop de beeldhouwers beelden maakten.
En let wel: het gaat in Tongeren niet alleen om stenen beelden. Dat is wel vaker getoond geweest, onder andere in het Allard Pierson-museum in Amsterdam in 2006. Het gaat in het Gallo-Romeins Museum ook om beelden van brons. Hoe je die beschilderen kunt? Ik ben benieuwd.
Geesteswetenschappen
En er is nog een tweede reden om naar deze expositie vooruit te zien. Kijk eens in een tuincentrum: de beelden die je daar kunt kopen, zijn allemaal wit. Misschien geen marmer, maar wel wit. Al sinds de Renaissance vinden West-Europeanen kleurloze beelden mooi. Persoonlijk kijk ik ook liever naar zo’n witte David van Michelangelo in de etalage van een zelfrespecterend Grieks restaurant dan naar een bontgekleurd beeld.
De expositie in Tongeren dwingt de bezoeker, naar ik aanneem, na te denken over wat wij mooi vinden en over wat de Grieken en Romeinen (en alle andere antieke volken) mooi vonden. Daar hebben we dus geesteswetenschappen voor: om meningen uit andere culturen te spiegelen aan de onze en daardoor onze eigen cultuur beter te doorgronden.
Meer Tongeren
Nu ik het toch heb over Tongeren: vergeet, als u naar de expositie over gekleurde beelden gaat, niet ook een bezoek te brengen aan de basiliek. Daaronder is een mooie opgraving waar je prachtig kunt rondlopen tussen romaanse en Romeinse muurresten. (Die Romeinse muurresten waren trouwens ook beschilderd.) Bij dezelfde toegang is ook het begin van het Teseum, de expositie van de kerkschat. Op loopafstand is een van de mooiste begijnenhoven van Europa.
Verder heeft Tongeren een Romeinse stadsmuur waarvan nog een fors deel overeind staat, een gedeeltelijk herbouwde tempel en de dijk waarover het aquaduct lag. Voor fietsers is er de Romeinse weg richting Sint-Truiden en even verderop is Museum het Toreke in Tienen. In een andere richting ligt Luik, met het Musée Grand Curtius. Je passeert allerlei Romeinse grafheuvels. Kortom: er zijn vele redenen om naar Tongeren te gaan, en de nieuwe expositie in het Gallo-Romeins Museum is er daarvan een.
Naschrift
Ik bezocht de expositie alsnog op 11 november en schreef een blogje in de trein naar huis.
Heel goed, die terugkoppeling op de geesteswetenschappen. Wetenschap en cultuur zijn één.
Voor vaste lezers van dit blog zal het niet gelden maar ik heb verscheidene toch niet domme maar niet gymnasisch geschoolde kennissen verbaasd met de informatie dat die beelden en tempels beschilderd waren, en wist dit (als niet latinist) ook pas laat. Leken weten dit vaak echt niet – de introductie is dus zeker nodig, al had een andere formulering misschien beter gepast.
Eens. Ik denk dat dit voor de meeste mensen een verrassing is. Ook de ether bestaat in het dagelijks spraakgebruik nog gewoon, evenals dat de zon opkomt, zijn best doet, vrolijk schijnt etc. De taal is nogal voorwetenschappelijk.
Ik was gisteren op de opening van de tentoonstelling. Er is inderdaad aandacht voor hoe de kleuren en beelden gemaakt werden, maar niet zo veel als ik had gewild. Ik heb wel zonder audiogids rondgelopen, dus daar zit misschien wel meer in.
Het is overigens wel goed om die felgekleurde beelden te zien. Zelfs al weet je dat de beelden gekleurd waren, je bent zo gewoon aan de kleurloze dat het toch nog verrassend is. (Of het mooi is, laat ik in het midden. Hier zijn wat foto’s: https://x.com/Pieter_Vynckier/status/1715459078346924267?s=20)
Overigens kan je sinds enkele weken ook de toren van de basiliek van Tongeren bezoeken.
Dank voor de foto’s.
Dank!
Dank! Ik vind ze prachtig. Ik vind de bokser hierboven ook bijzonder mooi. Het is inderdaad even bijstellen, maar ik vind het sensationeel iets te zien dat meer recht doet aan de levendige culturen die dit geweest moeten zijn.
Dat beeld van de gehurkte boogschutter staat ook afgebeeld in de catalogus Kleur (2005) van het Allard Pierson Museum in Amsterdam.
Maar moeten we dan altijd doen alsof het publiek niks weet? Astronomen gaan er niet van uit dat het publiek niet weet wat een zwart gat is. En terecht. Dat hoort bij je algemene ontwikkeling. Zo mogen we ook enige minimale historische kennis aannemen. Door steeds de meest elementaire dingen uit te leggen, wekken we alleen de indruk dat er niets nieuws gebeurt.
Inderdaad. Als het museum de nadruk zou leggen op laboratoriumtechnieken, zoals Bonn onlangs deed bij Bodi, heb je een aantrekkelijke insteek die toont dat je met je tijd mee gaat. Ik zie op Facebook dat iedereen al vergelijkingen maakt met het Allard Pierson. Men weet het al, dat van die kleur.
Ja, zo’n insteek zou ook mijn voorkeur hebben gehad. Vertel gewoon je eigen verhaal, dat wat nieuw is. Dan komt de rest vanzelf wel.
De catalogus is dan ook buitengewoon leerzaam. En ik wil u het Vorwort van de directeur van het museum niet onthouden. “Jede Keramikscherbe zählt. (…) Nicht selten vergehen allerdings Jahre, manchmal sogar Jahrzehnte, bevor die aus dem Erdreich geborgene Reste (…) zu sprechen beginnen (….) bis sie dank neuer Analysemethoden (…) ihre Geheimnisse preis geben können.”
9…)
Ik zou iets geschreven hebben als “Je kent ze vast wel, de witmarmeren beelden uit de klassieke oudheid. Zo staan ze in onze musea en ook voor ons beeld, maar iedereen weet ook dat die beelden in de culturen waar ze vandaan kwamen van kop tot teen beschilderd waren. In deze fascinerende expo ervaar je hoe hun beeldhouwwerken er écht uitzagen.”
Ja, dat is al een stuk minder neerbuigend.
Misschien minder neerbuigend (ik zou toch echt ‘U’ schrijven trouwens) maar ik denk toch echt dat het beeld van die burger die van beschilderde beelden weet wat te optimistich is.
“Al sinds de Renaissance vinden West-Europeanen kleurloze beelden mooi”
En daarom denkt de doorsnee burger aan witte beelden. Maar misschien praten we hier alleen over de geïnteresseerde, kennis-hebbende, bezoeker van deze tentoonstelling. En die weet inderdaad vast wel van de oorspronkelijke kleuren.
Maar laten we stoppen met te doen alsof dat een doorsnee burger is.
Grotendeels eens. Het kan geen kwaad om het te noemen, maar ze hoeven ook weer niet te doen alsof het nieuws je van de sokken blaast. Dat geldt zowel voor de beschilderde beelden als voor de veranderde betekenis van ether.
Verdorie, nou wil ik weer naar Tongeren…
De hele omgeving moet bijzonder kleurrijk geweest zijn: de beelden, de bepleisterde gevels en het marmer. Ik heb nog altijd spijt dat ik dit boek heb vastgehad en niet gekocht:
https://www.deslegte.com/antiek-marmer-kleuren-van-het-oude-rome-3296177/
Ik heb het boek helaas niet bij de hand, zodat ik de titel niet kan geven. Vorig jaar heb ik in München voor 10 euro de catalogus van de oorspronkelijke tentoonstelling in de Glyptothek gekocht. Vol artikelen over het kleuronderzoek, en heel interessant: van de afgebeelde boogschutter staan drie alternatieve kleurstellingen afgebeeld.
Over die reconstructies, die in 2003 in de Glyptothek hebben plaatsgevonden, kunt u ook lezen in de catalogus Kleur van het Allard Pierson uit 2005. Kennelijk is de boogschutter een internationaal tentoonstellingsstuk geworden.
https://youtu.be/Zb0_97l8LX8?si=NUGhT0cvoLfGDMfd
Filmpje!