Ghequetst

On juni 12, 2016augustus 10, 2021 door Jona LenderinginCultuur, Geschiedenis, Middeleeuwen, Toerisme3 reacties

Ik was gisteren een dagje in Zutphen en toen het werk af was, moest ik nog even in Nijmegen zijn. Daar was ik sneller klaar dan verwacht en zo stond ik, voor de tweede keer in een week, bij het station met én een fiets én de vraag wat te doen. Dus reed ik maar waarheen de wind me blies, en dat bleek Den Bosch te zijn, waar ik aan de Hinthamerstraat (hier) een oude bekende terugzag, vereeuwigd als muurschildering.

Voor wie de tekst op de foto niet kan lezen: hier is het anonieme veertiende-eeuwse gedichtje.

Lees verder “Ghequetst” →

Leve de DBNL

On maart 16, 2016maart 22, 2023 door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Middeleeuwen, Nederlands, Wetenschapscommunicatie4 reacties

Ik ben geen bibliofiel. Van een boek heb ik de informatie nodig, meer niet. Zo’n vierduizend boeken bezit ik momenteel als PDF: niet ideaal, maar de papieren stofvangers konden tenminste het huis uit. Behalve dat ze geen stof aantrekken, hebben digitale bestanden het voordeel dat je snel kunt zoeken op welke plaatsen een bepaald woord is gebruikt. Dit is geen substituut voor een echt register, maar gelukkig kan ook het nawerk van een papieren boek worden gescand. Voor mij zijn digitale boeken, zoals de duizenden op de website van de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren, een uitkomst.

De laatste keer dat ik over de website van de DBNL surfte, was om te zoeken naar een parallel voor iets wat Herodotos vertelt in zijn Historiën. Volgens de oud-Griekse onderzoeker was Ekbatana, het huidige Hamadan in het westen van Iran, ooit omgeven geweest door zeven stadsmuren, die zo waren gebouwd dat als je van poort naar poort naar binnen ging, elke muur uitstak boven de vorige.

Lees verder “Leve de DBNL” →

Karel ende Elegast (3)

On februari 27, 2016april 7, 2023 door Jona LenderinginGeschiedenis, Literatuur, Middeleeuwen, Nederlands1 reactie

Karel ende Elegast is geschreven in de twaalfde eeuw maar veronderstelt een verhaal dat al de ronde deed:

Wat den konink daar gevel,
dat weten nog die menige wel.

Het verhaal van Karel ende Elegast bevat inderdaad oudere elementen. Daarbij denk ik niet meteen aan een historische kern, al is er misschien (en zonder dat we dat ooit zeker kunnen weten) wel een stille echo van een historische gebeurtenis. Die ligt vanzelfsprekend niet in Karels avonturen op het dievenpad, maar wel in wat daarop volgt: de ondergang van Karels verwant Eggerik, tijdens een hofdag in Ingelheim. Karel heeft namelijk in die palts in 788 een einde gemaakt aan de carrière van een van zijn voornaamste en invloedrijkste familieleden, Tassilo van Beieren. Meer denkbare historische echo’s kan ik echter met de beste wil van de wereld niet aanwijzen en zoals gezegd is ook deze niet bewijsbaar.

Lees verder “Karel ende Elegast (3)” →

Karel ende Elegast (2)

On februari 26, 2016april 20, 2023 door Jona LenderinginGeschiedenis, Literatuur, Middeleeuwen, Nederlands3 reacties

Karel en enkele paladijnen (Alte Nationalgalerie, Berlijn)

Ik blogde gisteren over Karel ende Elegast, een middeleeuwse ridderroman over Karel de Grote die op dievenpad gaat, midden in de nacht zijn verbannen vazal Elegast ontmoet, na een duel besluit met hem in te breken in het kasteel van ’s konings zwager Eggerik en zo ontdekt dat deze een staatsgreep beraamt. Afgaande op de tekst heeft Elegast tot de ontknoping niet in de gaten met wie hij van doen heeft, maar ik wees er in mijn stukje op dat een voorlezer de tekst – ik dacht concreet aan regels 824-826 – zó voordragen kan dat de toehoorder een ander vermoeden krijgt. Een kwestie van intonatie, strategisch pauzeren en eventueel een gekke bek.

Dat was een losse flodder van me, maar misschien valt er iets meer over te zeggen. Om te beginnen: Elegast heeft al opgemerkt dat Karel een mooiere wapenrusting draagt dan hij in zeven jaar heeft gezien:

Zi verlichten alse den dag
van stenen ende goude.

Lees verder “Karel ende Elegast (2)” →

Karel ende Elegast (1)

On februari 25, 2016april 20, 2023 door Jona LenderinginGeschiedenis, Literatuur, Middeleeuwen, Nederlands4 reacties

Handtekening van Karel de Grote. Dit soort monogrammen waren de Late Oudheid en Vroege Middeleeuwen heel gangbaar en zeggen niets over Karels veronderstelde analfabetisme. — Handtekening van Karel de Grote. Dit soort monogrammen waren in de Late Oudheid en Vroege Middeleeuwen heel gangbaar en zeggen niets over Karels veronderstelde analfabetisme.

Ik vertelde al eens dat een oude vriend ongeneeslijk ziek is. Hij leest graag en bezit een bibliotheek om jaloers op te zijn. Dat leidt tot soms wat wrange cadeaus: al ik aanstalten maak weg te gaan, drukt hij me vaak nog een boek in handen. “Ik heb het niet meer nodig.” Inmiddels bezit ik ongeveer een meter boeken meer dan ik boekenplanken heb. Mijn laatste aanwinst droeg daar gelukkig slechts een paar millimeter aan bij: Karel ende Elegast.

En ineens was ik weer in 4 vwo, al herinner ik me niet of we de geestige ridderroman destijds klassikaal hebben gelezen of dat ik ervan heb kunnen genieten voor mijn literatuurlijst. Het is in elk geval een ontzettend geestige tekst, die de vraag bij me deed opkomen wat er vorige maand in Christiaan Weijts is gevaren dat hem deze ridderroman deed typeren als verstoft monument. Hij betoogde dat er op de middelbare school andere teksten moesten worden gelezen, opdat kinderen het lezen leuker zouden vinden. Me dunkt dat ze dan juist de Karel ende Elegast moeten lezen: een verhaal dat zowel spannend als grappig is, en bovendien helpt het heilige eigen gelijk van onze eigen tijd wat te relativeren.

Lees verder “Karel ende Elegast (1)” →

Het Roelandslied

On augustus 1, 2015april 18, 2023 door Jona LenderinginGeschiedenis, Literatuur, Middeleeuwen2 reacties

Zoals ik al eerder beschreef, was het Roelandslied in de tijd van de Kruistochten een tophit. Het werd gezongen in allerlei talen, waaronder het Nederlands.

Van die versie zijn nog ruim duizend regels over, geschreven in de twaalfde eeuw. Het is voldoende om vast te stellen dat het uitgespannen einde van Turoldus’ Franse versie ontbrak en dat het verhaal wat nuchterder wordt verteld, maar verder zijn er vooral overeenkomsten. Net als de Franse versie is de Middelnederlandse een door-en-door religieuze tekst, waarin het christendom staan tegenover de islam. Sterker nog, het heeft trekken van een heiligenleven. Ik weet althans niet wie er anders dan een heilige, bij zijn dood, wordt afgehaald door een engel: