[Dit is het laatste deel van een reeks over de Brons- en IJzertijd van Turkije; het eerste deel is hier.]
De handelskolonie van Kanesh, het Rijk van de Hittiten, de bewoners van Wilusa, de Neo-Hittitische staten: allemaal hadden ze contact gehad met de gebieden buiten Anatolië. Uiteraard wilde dat niet zeggen dat de Anatolische culturen hun eigen gezicht niet zouden hebben behouden. De eigen traditie bleef bestaan. Soms was er sprake van werkelijke culturele continuïteit, even vaak van bewust teruggrijpen op wat eraan vooraf was gegaan. Een strijdwagenreliëf uit het Arslantepe van de Late IJzertijd toont hoe dit voertuig werd gebruikt in de Bronstijd, niet hoe het werd ingezet in de eigen tijd, en bewijst dat men aansluiting zocht bij een groots verleden.
Rond het midden van de negende eeuw kwam er echter een einde aan deze culturele autonomie. Vanuit het oosten kwamen de Assyriërs, die langzaam maar zeker het gehele Midden-Oosten verenigden. Het eerste slachtoffer was Karchemis, waarna al snel de vorsten van de rijkjes langs de Eufraat, zoals Kommagene en Melitene, zich kwamen onderwerpen. Ook de vorst van Sam’al (Zincirli) onderwierp zich en in 857 baanden de Assyrische legers zich een weg naar de Middellandse Zee.
Ondanks tegenslagen nam de invloed van Assyrië gestaag toe. Ik blogde al over een tekst uit het museum van Antiochië, waarin wordt aangegeven hoe de Assyrische koning de grens trekt tussen twee vazalstaatjes. Door handel breidde de oostelijke invloed zich uit over de rest van Anatolië en het komt niet als een verrassing dat de Assyriërs contact hadden met een koning Mi-ta van Muski, die heerste over het zuiden van het Centraal-Anatolische plateau. Even intrigerend is de vermelding van koning Guggu die, nadat een groep plunderende nomaden (de “Kimmeriërs”) een einde had gemaakt aan het Frygische Rijk, in het verre westen van Anatolië een nieuw rijk stichtte, Lydië. De Assyriërs vermelden Guggu, die in de Griekse bronnen opduikt onder de naam Gyges. Anatolië werd steeds meer deel van een grotere wereld.
Assyrië verenigde het Midden-Oosten, maar bestond niet eeuwig. In 612 v.Chr. werd de macht in het oosterse wereldrijk overgenomen door Babylonië, dat deze in 539 weer overdroeg aan de Perzen. Zij annexeerden ook de gebieden in Anatolië, inclusief het westerse Lydië en de Griekse steden langs de Egeïsche Zee. Hoewel hun heerschappij over het huidige Turkije ruim twee eeuwen duurde, is er, afgezien van de opgraving van Daskyleion in het verre noordwesten, archeologisch weinig van bekend.
In 334-333 trok Alexander de Grote door Anatolië: zijn legers verzamelden zich in Gordion, in Ankara nam hij de onderwerping in ontvangst van enkele noordelijke volken, hij trok door de Kilikische Poort en versloeg zijn Perzische tegenstander Darius III Codomannus bij Issos. Anatolië lag nu open voor de Griekse invloed, en de bewoners van het gebied namen het idee – alleen logisch voor de Grieken die aan weerszijden van de Egeïsche Zee leefden – over dat er een tegenstelling zou bestaan tussen Europa en Azië. Het wonderlijke grafmonument dat koning Antiochos I van Kommagene op de berg Nemrud liet bouwen, presenteert hem als een fusie van twee culturen – waarmee hij vooral bewees de Griekse ideeën over “wij” en “zij” te volgen.
En zo is het idee ingesleten geraakt dat Anatolië een brug tussen Oost en West zou zijn of een ontmoetingsplaats van Europa en Azië. Het is een van de giftigste erfenissen uit de Oudheid, zeker als het idee wordt gecombineerd met opvattingen als zou “het” Oosten mystiek en despotisch zijn en “het” Westen rationeel en humanistisch. Wie zwerft langs de ruïnes van het Anatolië van de Brons- en IJzertijd, ziet hoe volkomen onzinnig zulke sjabloons zijn.
““het” Westen rationeel en humanistisch”
Dat schreeuwt om de grootste Godwin aller tijden.
Bijna vergeten: mooie serie.
Leuke reeks!