Mithras doodt de stier (Rheinisches Landesmuseum, Bonn)Het reliëf dat hierbij is afgebeeld, te zien in het Rheinisches Landesmuseum in Bonn, is een zogenaamde tauroktonie, het doden van een stier. Deze afbeelding is typisch voor de cultus van de god Mithras, en er zijn tientallen van dit soort reliëfs bekend. Deze stamt uit de eerste helft van de tweede eeuw na Chr. en komt uit Dormagen, het antieke Durnomagus, waar een cavalerie-eenheid uit Karinthië de Rijngrens bewaakte. Mithras heeft de reputatie gekregen een typische soldatengod te zijn, dus dat klopt mooi.
Maar wat stelt het reliëf voor? In elk geval: Mithras als stierendoder. De eerste geleerden die zich ermee bezighielden, namen aan dat deze Mithras dezelfde is als de Perzische lichtgod Mithra, dat deze stond voor het goede, dat de stier stond voor het kwade, en dat het doden van de stier gelijkstond aan de uiteindelijke verlossing van de mensheid uit dit ondermaanse tranendal. Tot het zover is, moet elk mens de strijd tussen het licht en het duister, tussen Mithras en de stier, tussen goed en kwaad uitvechten in zijn hart.
Het probleem is dat er precies nul bewijs is voor deze theorie, terwijl vergelijking met andere culten leert dat je niet teveel continuïteit moet aannemen tussen een oorspronkelijke religie en de Romeinse aanpassing ervan. Misschien dat een Egyptenaar zich herkende in de Romeinse Isiscultus, maar joden herkenden zich zeker niet in het Romeinse monotheïsme – ik bedoel natuurlijk het christendom. Reliëfs als dat uit Dormagen zijn nooit aangetroffen in Iran, waar Mithra heel anders wordt afgebeeld (kijk maar hier).
Je kunt dus geen Perzisch voorbeeld gebruiken om dit reliëf te duiden. De profeet die de Romeinse Mithrascultus bedacht, iemand die rond 100 v.Chr. ergens in oostelijk Turkije lijkt te hebben geleefd, nam maar zeer losjes Iraanse elementen op in de religie die hij predikte en die later door de Cilicische piraten over de wereld werd verspreid.
Momenteel “leest” men het dan ook heel anders. Zoals het plaatje toont, wordt de stier niet alleen gedood, maar ook in de testikels gestoken door een schorpioen en in de strot gebeten door een hond. Onder het lichaam van het stervende rund is verder een slang te zien. U moet maar even van me aannemen dat de stierenstaart uitloopt in een korenaar. Helemaal rechts is een vrouwenhoofd te zien. Dit is de maangodin Selene.
Er zijn tientallen van dit soort reliëfs bekend. Meestal stonden links en rechts twee mannen met fakkels, Cautes en Cautopates. Soms waren een drinkbeker en een leeuw afgebeeld, terwijl een raaf bezig was de stier te pikken.
De zonnegod Mithras met de maan, een schorpioen, een leeuw, een tweeling en een stier: misschien heeft u enkele tekens van de dierenriem herkend. Ik voeg toe dat de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd Spica heet, “korenaar”, en dat er ook sterrenbeelden zijn die een raaf, een beker en een hond voorstellen. Kortom, de vraag is niet wat we zien, maar wanneer we zien: de sterrenhemel van augustus.
**
Sinds iemand (ten onrechte) opperde dat de Mithras een model is geweest voor het christendom, wordt er veel flauwekul over gedebiteerd. De Wikipedia-pagina wordt stelselmatig gevandaliseerd. Een wél goede pagina is hier.
[Dit was de twintigste aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Bekritiseer je de Nederlandse Wikipedia, de Engelse of beide?
http://en.wikipedia.org/wiki/Mithras
“The Romans themselves regarded the mysteries as having Persian or Zoroastrian sources. Since the early 1970s, however, the dominant scholarship has noted dissimilarities between Persian Mithra-worship and the Roman Mithraic mysteries, and the mysteries of Mithras are now generally seen as a distinct product of the Roman Imperial religious world.”
Met een solide bronvermelding. En hier kunnen we lezen:
http://en.wikipedia.org/wiki/Mithras_in_comparison_with_other_belief_systems
“But no ancient source gives such a birth myth for Mithras.”
Dat wijkt toch niet al teveel af van wat Pearse schrijft.
Goed gezien. Niet de hele Wikipedia-pagina is verkeerd. Die is namelijk geschreven door Roger Pearse. Maar vanaf het moment dat er een goede pagina stond, zijn er steeds weer wijzigingen in aangebracht – en altijd verslechteringen.