Je zou Publius Sulpicius Quirinius een van de bekendste Romeinen aller tijden kunnen noemen. Hij wordt namelijk genoemd in het kerstverhaal, dat christenen over de hele wereld elk jaar weer aan elkaar vertellen. Hier is de vermelding bij Lukas die vanavond in menige kerk zal worden voorgelezen: “In die dagen vaardigde keizer Augustus een decreet uit dat de hele wereld zich moest laten registreren. Deze eerste registratie vond plaats toen Quirinius gouverneur van Syrië was.” (Lukas 2.1-2)

We weten veel meer over deze Quirinius. Hij werd geboren in de buurt van Lanuvium, een stadje in de buurt van Rome; zijn familie was vermogend, maar kon zich er niet op beroemen dat haar leden hoge ambten hadden bekleed. Die waren gereserveerd voor een beperkt aantal families. De staatsgreep van keizer Augustus bood echter ruimte aan de provinciale elite, die nu kon doorstromen naar de hoogste bestuursfuncties.

Oorlogsheld

Quirinius was een van degenen die ervan profiteerden: in 15 v.Chr. benoemde Augustus hem tot proconsul (gouverneur) van Kreta en de Cyrenaica, waar hij streed tegen inheemse stammen. De Nasamonen worden genoemd, die leefden in de oase van Audjila, maar ook de Garamantes, die midden in de Sahara woonden in Germa, een plek waarvan archeologen hebben vastgesteld dat het een echte stad is geweest.

Een Romeinse carrière volgde altijd hetzelfde patroon (de cursus honorum). Je kon bijvoorbeeld pas proconsul worden als je eerst praetor was geweest, maar die functie kon je pas bekleden als je minimaal dertig was en al enkele andere functies had bekleed: aedielschap, quaestuur en krijgstribunaat. Het waren allemaal andere functies, zodat degenen die de absolute bestuurlijke top bereikten vertrouwd waren met alle aspecten van het rijksbestuur. Hoewel we niets weten over Quirinius’ carrière voor zijn gouverneurschap, mogen we aannemen dat hij al deze functies heeft bekleed en de generalist was die een supranationaal wereldrijk nodig heeft.

Na zijn woestijnveldtocht keerde Quirinius als een oorlogsheld naar Rome terug, waar hij in 12 v.Chr. het consulaat bekleedde. Dat was, ondanks de groei van het keizerschap, nog altijd een zeer prestigieuze positie. Quirinius’ ambtscollega was Gaius Valgius Rufus, die ook bekend is als dichter.

Anatolië

Het lijkt erop dat Augustus vertrouwen stelde in Quirinius, want hij werd vervolgens gouverneur van Galatië, zeg maar Centraal-Turkije. De onderwerping, romanisering en verstedelijking van dit gebied was voor Augustus een prestigeproject, dat hij niet toevertrouwde aan de eerste de beste. Het staat vast dat Quirinius rond 5 v.Chr. te maken kreeg met een roversstam die bekendstaat als de Homonadensen. Hij maakte korte metten met ze.

Misschien was hij hierna gouverneur van het schatrijke Asia (west-Turkije), maar dat is niet zeker. Wel staat vast dat hij in 1 v.Chr. een van de begeleiders was van prins Gaius Caesar, de beoogde opvolger van keizer Augustus. De jongeman bezocht de oostelijke provincies. Tot de andere begeleiders behoorden de latere historicus Velleius Paterculus, de voorname Marcus Lollius en Seianus, de toekomst praetoriaanse prefect. Quirinius was waarschijnlijk aanwezig toen Gaius de nieuwe Parthische koning Phraataces ontmoette op een eiland in de Eufraat, en moet een van de militaire adviseurs zijn geweest bij Gaius’ campagne naar Armenië. Helaas raakte de prins gewond en overleed hij tijdens de terugreis.

De volkstelling

Bijna onmiddellijk hierna treffen we Quirinius aan als gouverneur van Syrië, een van de belangrijkste provincies van het rijk, met een garnizoen van niet minder dan vier legioenen (III Gallica, VI Ferrata, X Fretensis, XII Fulminata). Het was een speciale missie voor iemand met grote bestuurlijke vaardigheden, want het gebied in het zuiden, Judea, gold als problematisch: de Joodse heerser, Herodes Archelaos, had er een grote puinhoop van gemaakt, en Augustus stuurde hem in 6 na Chr. in ballingschap in Gallië.

Judea werd nu toegevoegd aan de provincie Syrië en zou namens deze worden bestuurd door een prefect. Quirinius kreeg opdracht de belasting van het nieuwe gewest organiseren, en zoiets begon met een registratie van het aantal belastingplichtigen: de door Lukas genoemde volkstelling.

Hoewel er geen aanwijzingen zijn dat Rome de belastingen verhoogde, waren de Joden niet gelukkig. Hogepriester Joazar was echter in staat bijna iedereen ervan te overtuigen dat het beter was met de Romeinen samen te werken, aangezien het alternatief bestond uit de terugkeer van Herodes Archelaos. Desondanks was er weerstand. Die kan echter niet zo groot zijn geweest als enkele jaren eerder, toen gouverneur Publius Quinctilius Varus zijn legioenen had moeten inzetten. Het staat vast dat Quirinius dit zware middel niet benutte: in de catalogus van gewapende interventies door Syrische gouverneurs die de Romeinse geschiedschrijver Tacitus in zijn Historiën heeft opgenomen, ontbreekt Quirinius. Lichtbewapenden en diplomatie lijken te hebben volstaan.

Toch werd Quirinius’ volkstelling door de Joden herinnerd: twee, drie generaties later kon Lucas ervan uitgaan dat elke lezer wist van Quirinius’ gouverneurschap.

Éminence grise

In het jaar 14 stierf keizer Augustus. Zijn adoptiefzoon Tiberius volgde hem op als keizer en zette het beleid voort. ’s Keizers adviseurs bleven gehandhaafd en de ervaren Quirinius, nu een oude man, lijkt zijn invloed te hebben behouden. Toch was zijn invloed niet zo groot dat hij schandalen kon vermijden, zoals bleek in het jaar 20, toen zijn echtgenote Aemilia Lepida zwanger was – volgens haarzelf van Quirinius, volgens Quirinius van een ander. Hij verstootte haar.

Een jaar later overleed hij. Tiberius bood hem een staatsbegrafenis aan. Quirinius had geen kinderen, noch bij zijn eerste vrouw Claudia noch bij zijn tweede echtgenote Aemilia.