Het beeld hierboven staat op een ereplek in het Nationaal Museum in Beiroet. Het is opgegraven in Byblos, maar de vindplaats is helaas niet goed te dateren: de bouw van een kruisvaarderskasteel ter plekke heeft de stratigrafie behoorlijk verstoord. Het beeld intrigeert me. Ik ken weinig antieke kunstwerken die ik krachtiger vind dan deze stoere kolos. Misschien komt het wel doordat het nogal te lijden heeft gehad van de elementen en zich kranig heeft geweerd.

Wat doet zo’n Egyptisch beeld in Byblos? Uniek is het bepaald niet, er zijn parallellen. In de koninklijke graven van Byblos zijn allerlei voorwerpen aangetroffen die afkomstig zijn uit de Nijlvallei. De stad kende ook een heiligdom dat de opgravers aanduidden als de temple aux obélisques. Het museum in Beiroet is de trotse bezitter van een verzameling voorwerpen uit het Middenrijk, opgegraven in Byblos en van de allerhoogste kwaliteit. Een standbeeld van vijf, zes meter hoog importeer je echter zo makkelijk nog niet, al is zoiets nou ook weer niet volledig uitgesloten.

Tweede gedachte: is het wel Egyptisch? Als je kijkt naar de proporties, zul je zien dat de maatvoering niet helemaal lijkt op de Egyptische. Egyptische beelden zijn meestal wat slanker. Het kan natuurlijk heel goed dat een Kanaänitische kunstenaar uit de Bronstijd of een Fenicische beeldhouwer uit de IJzertijd heeft besloten een beeld in Egyptische stijl te maken. Ook voor zulke imitaties zijn parallellen bekend.

Vorige week vrijdag was ik in Byblos en ik sprak daar een van de Libanese archeologen. Die vertelde me dat er inmiddels wat meer duidelijkheid is over de stratigrafie: de voeten van nog enkele ander beelden zijn namelijk eveneens gevonden, en die blijken te dateren uit de hellenistische tijd, dus zeg maar tussen 330 en 30 v.Chr. Kan dat de datering zijn? Het zou zomaar kunnen, want tussen de Slag bij Ipsos (301 v.Chr.) en de Vierde Syrische Oorlog (219-217 v.Chr.) behoorde Byblos tot het Ptolemaïsche Rijk, dat een voortzetting was van het faraonische Egypte. Een mooi moment om het Egyptische karakter van dit overzeese gebiedsdeel te benadrukken met een namaak-Egyptisch beeld.

Voor een datering in de derde eeuw v.Chr. bestaat eveneens een parallel. De Ptolemaïsche vorsten waren namelijk ook verantwoordelijk voor de bouw van de enorme tempel te Baalbek, een imitatie van de grote heiligdommen van het Egyptische Heliopolis. Ik had deze interpretatie van de kolossus van Byblos niet zien aankomen maar vind haar eigenlijk wel overtuigend.

[Dit was de 252e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]