Ik meende dat de Evangelische Omroep steeds opener werd voor wat ik maar even “de wetenschap” zal noemen. Ik heb weleens op de radio mogen uitleggen waarom al die opgravingen in Israël waarin het gelijk van de Bijbel werd bewezen, volstrekte flauwekul zijn. EO-voorman Andries Knevel liet zich ervan overtuigen dat wetenschap en religie niet (hoeven te) snijden en dat het bestaan van evolutie niet betekende dat er geen voorzienigheid was. Ik ben in een vroege fase betrokken geweest bij een documentaire-reeks over de historische Jezus die een paar weken geleden is uitgezonden.
Dat de EO opener was komen staan voor de wereld, was bovendien in lijn met wat ik zie bij evangelische vrienden, die wel een voorkeur hebben voor een meer letterlijke uitleg van de Bijbel, maar moeiteloos erkennen dat er ook anders naar kan worden gekeken. In de zin dat ze het vermogen hebben hetzelfde probleem vanuit twee perspectieven te bekijken, met en zonder de geloofsaanname dat de Bijbel letterlijk waar is, belichamen ze een ruimdenkendheid die ik de “angry atheists” zou toewensen. Kortom, ik was optimistisch over de EO. Maar ik had dit interview met “evangelisch populist” dominee Henk-Jan Prosman nog niet gelezen. “Eigenlijk was Jezus ook een populist.”
Daar valt natuurlijk best iets voor te zeggen. Als populisme een vorm van verzet is tegen een elite, is er zeker populisme geweest in het eerste-eeuwse jodendom. Een mooi voorbeeld is het protest van de farizese leraar Simeon (de zoon van de Gamaliël die in de Handelingen wordt genoemd) tegen de tarieven die de tempelautoriteiten vroegen voor een offer: een goudstuk voor een stel duiven. Hij bereikte dat nog slechts een kwart zilverstuk zou worden gevraagd, ofwel één procent van de oorspronkelijke prijs. Nog steeds een fors bedrag, maar het was nu tenminste mogelijk voor een arme Jood om een reinigingsoffer te brengen en deel te nemen aan de tempeldienst. Het lidmaatschap van het uitverkoren volk was niet langer voorbehouden aan de allerrijksten.
Zo bezien waren de farizeeën en de groep rond Jezus, die de Tempel typeerde als rovershol, inderdaad populisten. Ze wilden dat het gewone volk weer werd gehoord of – in een Joodse context – weer werd erkend als deelgenoot aan het Verbond. So far, so good, maar hierna gaat Henk-Jan Prosman vol op het orgel.
Neem immigratie. Al sinds de jaren zestig: De bevolking wil grotendeels ‘nee’, maar de elite zegt ‘ja’. Die hebben een vertekend beeld van wat er speelt. Of geen feeling meer met wat er leeft.
Tja. Ik rond net de zetproef af van een boekje over migratie in de Oudheid en behandel natuurlijk ook de beroemdste tekst uit de oude wereld, de Bijbel, en ik kan me niet herinneren dat Jezus veel over immigratie heeft gezegd. Over Romeinse soldaten, de voor de hand liggende voorbeelden in zijn tijd, is hij opvallend positief, en voor zover ik kan overzien hadden zijn leerlingen geen moeite met Parthen, Meden, Elamieten, inwoners van Mesopotamië, Judea en Cappadocië, Pontus, Asia, Frygië en Pamfylië, Egypte en de streken van Libië bij Cyrene, de in Jeruzalem verblijvende Romeinen, Kretenzen en Arabieren. Mocht u liever iets lezen uit de Joodse Bijbel: de Joden stammen af van een groep immigranten.
Wat ik maar zeggen wil: ik kan ook wel wat selecteren uit de Bijbel en zo een joods-christelijke boodschap construeren die pro-migratie is. Sterker nog, dat hoef ik niet eens te doen aangezien SP-Kamerlid Ronald van Raak dat al eens heeft gedaan. Hij construeerde toen een rode christelijke boodschap. Je kunt ook een Jezus construeren die terrorist was (zie ook onder Kwakgeschiedenis (Aslan, Reza)). Het punt is: je kunt in de christelijke traditie altijd wel iets van je gading vinden.
Is daar iets aan te doen? Ja zeker. Sta me toe dat ik citeer wat ik schreef over Van Raak en Aslan.
Al twee eeuwen probeert men de uitleg van antieke teksten te professionaliseren. Dat heet “hermeneuse” en je kunt dat definiëren als de kunst om elkaar goed te begrijpen. Dat is een serieuze wetenschap. …
Als we het hebben over Jezus, valt te wijzen op criteria waarmee de authenticiteit van zijn uitspraken kan worden bepaald. Ik heb ze behandeld in mijn boek Israël verdeeld en zal er nu niet op ingaan. … De authenticiteitscriteria zijn niet volmaakt, maar ze helpen om een beeld van Jezus van Nazaret te schetsen dat niet zo subjectief is als Van Raaks socialistische Jezus of Aslans terrorist.
Of het populisme van Henk-Jan Prosman, voeg ik toe. Jezus’ boodschap had niets te maken met de gelijkwaardigheid van de mensen die Van Raak erin wil lezen, met het terrorisme van Aslan of met het anti-migratie-populisme van Prosman. Jezus verwachtte het einde der tijden, een omkering van de aardse verhoudingen, de bestraffing van de rijken en het aan de macht komen van de armen. Van Raak, Aslan en Prosman pikken uit dat programma wat krenten – Van Raaks sympathie voor de armen, Aslans radicalisme en Prosmans woede op de elite – en negeren wat ze niet uitkomt, de eindtijdverwachting. Geen woord ook over de halachische opvattingen van Jezus, hoewel we toch van doen hebben met een Joodse wijsheidsleraar. Hun reconstructies zijn karikaturen, zijn onjoods en zijn uitingen van onwetenschappelijk obscurantisme.
Begrijp me ondertussen niet verkeerd. Van Raak en Prosman zeggen dingen over hedendaagse politiek die de moeite van het overwegen waard zijn. Dat wil niet zeggen dat ik het in alles met ze eens ben, maar dat de elite – wat dat ook moge zijn – in een bubbel verkeert, lijkt me correct geobserveerd. Ik heb al vaker gewezen op Christopher Lasch, die dit al rond 1990 beschreef (“The Revolt of the Elites and the Betrayal of Democracy”). Het gebrek aan democratie op Europees niveau, de afwezigheid van maatschappelijke verantwoordelijkheid bij de banken, de betaalmuren rond de wetenschap en de vlerkerigheid van de kunst tonen het overdonderende gelijk van Lasch.
Het gelijk Van Lasch – niet dat van de Bijbel. Er zou een wereld zijn gewonnen als we moderne politiek bedreven aan de hand van moderne inzichten en als we de Bijbel lazen als een historisch document, met gebruikmaking van de historisch-kritische methode. Dus zonder selectief te winkelen. Daarna kun je er altijd nog een relevante boodschap uit halen. Voor het obscurantisme van een Ronald van Raak, van een Reza Aslan of van een Henk-Jan Prosman kan in de eenentwintigste eeuw echter geen plaats meer zijn en voor zover ik de Evangelische Omroep heb leren kennen, denk ik dat de medewerkers dat ook weten.
Dat zal wel altijd zo blijven: dat mensen uit de bijbel halen wat ze zelf willen. Die documentaire heb ik gezien, vond ik erg leuk, vooral dat stuk waarin Kefah zich in een oud joods kostuum hees. Inderdaad, Jezus droeg geen lange soepjurk. Ik heb je naam overigens niet op de aftiteling zien staan.
“dat mensen uit de bijbel halen wat ze zelf willen.”
Ik heb er weinig bezwaar tegen zolang datgene mijn goedkeuring kan wegdragen. Tot mijn genoegen heb ik uitstekend samengewerkt met christenen die dat deden en dezelfde sociale en politieke doelen nastreefden als ik. Tegenover elke reactionaire, met fascisten heulende staat een aartsbisschop Romero of pater.Titus Brandsma. En om de orthodoxe protestanten niet te kort te doen: deze dame was net zo’n grote heldin als de beroemdere Hannie Schaft.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Helena_Kuipers-Rietberg
Prima, als dergelijke mensen “uit de bijibel halen wat ze zelf willen”. Liever dat dan de atheïst Martin Bormann.
Volgens de Duitse Wikipedia geloofde Bormann, althans zo zou deze zelf in 1924 hebben verklaard, “an gar nichts”, ik denk dat zo iemand agnost wordt genoemd.
Dat wil nog niet zeggen dat Bormann niet geloofde, maar hij geloofde in iets anders. Komt op hetzelfde neer…
“Gar nichts” betekent wel niet “iets anders”, ik weet niet of Bormann echt nergens aan geloofde. In de context betekent het dat hij niet als “evangelisch” wenste te worden aangeduid.
Duidelijk. Hij was wel antisemiet en een pragmatische top-nazi, ziedaar zijn overtuiging. Veel nazi’s, zoals Himmler, geloofden in occultisme en spiritisme. Bovendien hadden veel nazi’s een niet-christelijke levensbeschouwing en geloofden ze dat ze als ‘Germanen’ een door de goden uitverkoren volk waren, voorbestemd tot heerschappij over de wereld.
Dat hoeft u mij allemaal niet te vertellen. Punt is dat atheïst nogal een stapje verder is dan agnost.
Ja, daar heeft u gelijk in. Excuses voor mijn betweterij.
Fijn artikel.
Ik snap ook de strekking van dit stukje niet helemaal;
” in mijn belevingswereld waren Christenen altijd zeer ruimdenkende mensen, totdat ik er plots – Oh Hemel – werd geconfronteerd met eentje die de Bijbel voor zijn eigen doeleinden gebruikte..!”
….zo beschermd kan toch niemand zijn opgegroeid…?
Even ter aanvulling… Jezus heeft wel degelijk iets over ‘buitenlanders’ gezegd. En ik ben zo vrij er even Tekst & Uitleg bij te geven:
In de tekst van Matt.15:21 en Marc.7:24 lees je over een Griekse vrouw van Syro-Fenicische afkomst. Met ‘Griekse’ bedoelt de schrijver Marcus dat zij een heidens geloof aanhangt, en ‘Syro-Fenicisch’ duidt op de plaats vanwaar zij afkomstig is; het huidige Libanon/Syrië.
De vrouw wil dat Jezus haar dochter geneest maar Jezus ‘loopt haar straal voorbij en keurt haar geen blik waardig’. In het daarop volgende vers noemt Jezus deze vrouw zelfs een ‘hond’.
Dat is taal die je niet van Jezus zou verwachten; waarom maakt hij haar uit voor ‘hond’, waarom staat hij haar niet behoorlijk te woord?
Dat komt omdat deze vrouw wil delen in de zegeningen van Israël zonder afstand te doen van haar heidense geloof en haar politieke ideologie.
Al schreeuwend eist zij iets op wat haar niet toekomt, en in haar eigen verwerpelijke heidense kledij dringt zij zich op aan Jezus en zijn volgelingen.
Zij komt uit een volk dat gruwelijke misdaden tegen het Joodse volk heeft begaan.
De moord op tientallen Joden die weigerden zich te bekeren tot het heidense geloof, de ontwijding van de tempel met varkensbloed, het verbranden van de Heilige Geschriften, en het doden van pas besneden jongetjes en hun moeders (Makkabeeën 1:20-64).
Talloze misdaden heeft dit volk tegen het Joodse volk begaan en nu verschijnt er plompverloren uit dat volk een vrouw, een kenau, en dat mens wil met haar grote mond en gedram haar eigen zin doordrijven: ze ‘vraagt’ niet: nee, ze eist iets!
Dit gaat zelfs Jezus te ver; leert Jezus niet dat men zich dient af te keren van slecht gedrag, en dat men tot inkeer dient te komen (Luc.15:7), dat men berouw moet tonen (Luc.17:3), en dat men de (Tien) Geboden dient na te leven (Matt.5:17).
Op zeker moment gaat deze vrouw dat inzien en komt ze tot inkeer. Niet de bloedige ‘normen en waarden’ van haar volk zijn de norm, maar de ‘normen’ die de profeten leerde zijn DE norm.
“Ja”, zegt ze bij zichzelf, “mijn volk en ik hebben ons als honden gedragen”, en tegen Jezus zegt ze: “maar wij kunnen ons toch te goed doen aan de kruimeltjes die onze bazen van tafel laten vallen”.
En hier zit de plot van het verhaal: Ze erkent de ‘normen en waarden’ van het volk Israël, door Jezus en de profeten haar ‘bazen’ te noemen. Zij zijn haar ‘bazen’, zoals elke hond een baas heeft! En vanaf het moment dat ze dat erkent, kunnen zij en haar dochter delen in de zegeningen van het volk Israël. Ze zijn ‘geïntegreerd’ zou je vandaag de dag zeggen.
Een van mijn lievelingsverhalen! Maar het gaat niet over migranten, het gaat over iemand uit “de volken”.
Overigens is “hond” nog vriendelijk als je het vergelijkt met andere scheldwoorden uit die tijd: van adderengebroed zien we alleen niet meer hoe verschrikkelijk grod het is (= je moeder had seksuele omvang met een slang).
Jona, als je de term ‘volken” bedoelt in de hieronder staande betekenis, dan kan de onverschilligheid tegenover die vrouw en het gedrag van Jezus ook duiden op xenofobie. Ik meen mij te herinneren uit een cursus over het vroege christendom dat ‘gentes’, naast de klassieke Romeinse betekenis van familie, ook werd gebruikt om ‘heidenen’ aan te duiden.
Dat vind ik niet zo fraai van Jezus. Je zou kunnen stellen dat voor de Joden dus alle niet – Joodse volken heidenen waren.
Gentiles :
(Heb., usually in plural, goyim), meaning in general all nations except the Jews. In course of time, as the Jews began more and more to pride themselves on their peculiar privileges, it acquired unpleasant associations, and was used as a term of contempt.
In the New Testament the Greek word Hellenes, meaning literally Greek (as in Acts 16:1 Acts 16:3 ; 18:17 ; Romans 1:14 ), generally denotes any non-Jewish nation.
Bron: Elwell, Walter A. “Entry for ‘Gentiles'”. “Evangelical Dictionary of Theology”. . 1997.
Vloeken en schelden komt in de Bijbel inderdaad in vele gradaties voor. Iemand een “venerische ziekte toewensen” is daar ook een mooi voorbeeld van.
Dat het obscurantisme in christelijke kringen en bij de EO nog welig tiert, Jona, had je kunnen weten.
[… De EO heeft de film van David Attenborough ‘The Life of Mammals’ als ‘Het leven van zoogdieren’ in Nederland uitgezonden en ook op dvd uitgebracht. … Hierbij is de laatste aflevering, die over mensapen en de mens gaat, weggelaten. Tevens zijn verwijzingen naar “miljoenen jaren” en de evolutie verwijderd om religieuze redenen. Na protest van Nederlandse academici liet Attenborough weten dat hij niet akkoord ging met deze wijzigingen…] Bron: Nederlandse Wikipedia.
Onlangs kocht ik in de ‘witte boekhandel’ een serie boeken (10) (de titel heb ik niet bij de hand, ze zitten ergens in een doos vanwege het permanent ruimtegebrek). Op zichzelf een schitterende verzameling vanwege de mooie afbeeldingen en het eenvoudig weergeven van Bijbelse verhalen. Tot mijn verbazing stond er ook in ieder boek een tijdlijn, waarin alles wat vóór 2200 v.Chr. gebeurd zou zijn met een vraagteken aangeduid wordt en de tijdlijn eindigt.
Onlangs kocht ik een middelbare schoolboekje over biologie in het boekenstadje Bredevoort. Zag er leuk uit! Tot ik, thuisgekomen, het voorwoord las. Geen woord over de evolutietheorie of de geschiedenis van de kosmos. Nee, het zesdaagse scheppingsverhaal!
Is het ministerie van Onderwijs niet bevoegd om dit soort flauwekul aan te pakken? Droevig!
Alleen als een dergelijk middelbare schoolboekje daadwerkelijk in de biologieklas wordt gebruikt.
Het was wel duidelijk uit de inleiding dat het nog gebruikt werd en dat het bestemd was voor de lessen in biologie. Ik koop af en toe ook een examenbundel van de middelbare school louter uit nieuwsgierigheid.
Jammer genoeg zijn we voor de zoveelste keer onze boeken aan het verhuizen en herinner ik mij de precieze titel niet meer. Het was nog vrij recent. Ik heb het even vergeleken met het boek dat wij in de eindklas (humaniora, katholieke school) gebruikten en daar werd de evolutietheorie (die term prefereer ik boven de evolutieleer) uitvoerig uit de doeken gedaan en het creationisme zoals in Genesis kwam niet aan de orde.
Eerder vermeld boekje zweeg over de evolutietheorie, maar was verder inhoudelijk wel in orde.
Ik weet niet wat het MvO mag/ kan eisen over de lesprogramma’s, eindtermen, etc.
Voor zover ik weet worden de eindexamencurricula onder verantwoordelijkheid van het MvO vastgesteld door vakspecialisten. De laatste keer dat ik zoiets als dit bekeek
http://www.slo.nl/organisatie/recentepublicaties/handreikingschoolexamenbiologie/
kwam creationisme er niet in voor. Alle scholen dienen aan de voorschriften te voldoen.
Godsdienstles is een andere zaak.
Alweer voor zover ik weet heeft het MvO ingrijpen gedelegeerd aan de inspectie. Dus ja, het lijkt mij dat de inspectie het gebruik kan verbieden van een lesboek dat welke vorm van creationisme propageert in de biologieles. Of dat daadwerkelijk gebeurt en hoe is mij onbekend; ik heb er nooit iets over gelezen in het nieuws.
Hartelijk dank voor deze aanvullende informatie. De evolutietheorie kwam in het boekje niet voor en in de inleiding was er een weinig verhulde verwijzing naar het creationisme. Zoals ik al zei, wij zijn aan het verhuizen en verbouwen, en het zou maanden kunnen duren voor ik het boek terug vind. Het was ook al wat ouder dan 2012. Maar ik weet bijna zeker dat jij ook geen creationist bent. Leerlingen moeten dus ook niet blootgesteld worden.
Roger
‘Andries Knevel liet zich ervan overtuigen dat wetenschap en religie niet (hoeven te) snijden en dat het bestaan van evolutie niet betekende dat er geen voorzienigheid was.’
Inderdaad, het bestaan van de evolutie betekent niet dat er geen Providentia Dei (voorzienigheid) is, maar bevestigt deze evenmin. Wat is de Waarheid? In de werkelijkheid valt niet te geloven, want de werkelijkheid IS. Waar men in gelooft is niet meer dan een IDEE van de werkelijkheid, een impressie, een creatie van het denken. Dat zie je of dat zie je niet. Geloof belemmert het uitzicht op de werkelijkheid, leidt tot dogma’s, intolerantie en oeverloos gezwam.
Het gaat niet om de pro’s, de devote toegewijdenen, noch om de verlichten die alternatieve schijnmogelijkheden openhouden, noch om de contra’s, de ‘angry atheists’ zoals jij ze noemt. Wat is wijsheid anders dan het ter discussie stellen van het eigen gelijk? Daar ligt het dilemma van de overtuigden, want dat kunnen ze niet. Wie met eigen ogen kijkt, loopt weg van deze onzinnige discussies.
En daar ben ik het helemaal mee eens, Rob! Nog afgezien van al de miljoenen doden die door religieuze fanatici in naam van het geloof veroorzaakt zijn. De homo sapiens begint gelukkig langzaam in te zien dat alle geloof onzin is en dat je ook een goed en ethisch correct leven kunt leiden zonder geloof. Geloof is nog steeds opium van het volk!
“Nog afgezien van ….”
Nog een reden voor mij om extreem huiverig te zijn het woord “waarheid” te gebruiken. In naam ervan zijn mij teveel doden gevallen.
“Geloof is nog steeds opium van het volk!”
Voorzichtig – Marx bedoelde dit als een compliment. Novalis daarentegen niet.
“als we de Bijbel lazen als een historisch document”
Tja, als je dit schrijft zit je zo weer in het kamp der Nieuwe Atheïsten *). Want de makke met vele christenen – en dan vooral zij die lawaai maken op internet, wat uiteraard niet representatief is – is nou net dat volgens hen Jezus en dus de Bijbel wél relevant zijn voor onze 21e eeuw. Als verstokt atheïst werkt het bij mij toch echt zo: hoe vaker het warhoofd uit Nazareth mij voorgehouden wordt als lichtend voorbeeld waar ik mij aan dien te spiegelen hoe lager mijn achting. Keerzijde: hoe meer hij in zijn geografische en historische context wordt geplaatst hoe meer waardering ik voor hem krijg. Al zal ik Franciscus van Assisi altijd wel hoger achten.
Disclaimer: Zelfs als alle christenen ter wereld (wat beslist niet zo is) het lawaai maakten als boven geschetst dan was dat nog geen rechtvaardiging voor atheïsten om welke kwakgeschiedenis dan ook te verkopen. Hierboven wijs ik er slechts op dat JL’s wens ook door Nieuwe Atheïsten wordt gedeeld.
*) Ik hanteer Tim O’Neill’s definitie:
“who are most likely to accept anti-religious pseudo history uncritically, to use it in their arguments and to reject any correction of it as “apologism” or “revisionism”. They are who I’m referring to by the shorthand term “New Atheists”.”
https://historyforatheists.com/about-the-author-and-a-faq/
Ik heb je blog over vierkerigheid gelezen, maar hoe weet je dat mensen niets tegen moderne kunst hebben? Ik vond het nogal een vreemd stuk! Was het een grap?
Overigens hoe oud is die muurschildering hierboven?
Andries Knevel liet zich ervan overtuigen dat evolutie niet betekent dat er geen voorziennigheid is…? ‘Men’ is allang blij dat hij evolutie accepteert, laat ‘m verder maar…?
Weet u wie er ook iets met voorziennigheid had…😔
En wat precies zegt dat over Andries Knevel?
Hmmmmm ….. laat me een gokje wagen.
Helemaal niets!
Weet u wie er ook atheïst was? Nee? Zie mijn bovenste reactie.
U weet best dat het niets zegt over Andries Knevel. Wel over hoe je voorziennigheid naar je toe kan praten, een dubieus begrip dus.