Ik zou dit stukje kunnen openen met de opmerking dat de Bataafse Opstand in 70 n Chr. dé centrale gebeurtenis is uit de Romeinse geschiedenis van Nederland, maar dat zou wat onzinnig zijn. Welke andere gebeurtenissen kennen we immers in enig detail? Eigenlijk geen enkele. Dat gezegd zijnde: het verhaal is spannend en verdient het te worden verteld, vandaar dat ik er deze Romeinenweek een feuilleton van maak, gebaseerd op mijn boek De randen van de aarde (2000) en Edge of Empire (2012, met Arjen Bosman).
***
Eerste bedrijf: de crisis in het Romeinse Rijk. Als de centrale overheid niet in de problemen zou zijn geraakt, was een opstand onmogelijk geweest. Vandaar dat we beginnen in Rome, waar de senatoren, Romes bestuursklasse, het tijdens de regering van keizer Nero het hard te verduren kregen. Tot degenen die meenden dat moest worden ingegrepen, behoorde Gaius Julius Vindex. Afkomstig uit een vooraanstaande Gallische familie had hij het gebracht tot senator en gouverneur van een van de provincies in Gallië. Dat hij meer dacht als een Romeinse senator dan als een inheemse aristocraat, blijkt uit zijn pogingen de onderdrukker zo constitutioneel mogelijk te vervangen. In april 68 dacht hij een waardige opvolger voor Nero te hebben gevonden in de persoon van de man die in 41 de Germaanse Chatten had verslagen, Servius Sulpicius Galba.
Vindex’ opstand verliep rampzalig. Bang voor een nationale Gallische opstand als die van een Ambiorix of Vercingetorix, rukten de Rijnlegers razendsnel op tegen de rebel. Deze slaagde er niet in zijn ware motieven over het voetlicht te krijgen en verloor na deze propagandaslag ook de veldslag en uiteindelijk het leven. Ondertussen had Nero zich in Rome onmogelijk gemaakt, zodat de Senaat besloot alsnog Galba te erkennen als keizer. Nero werd uit de weg geruimd door zijn secretaris.
Tot de gewesten die niet deelden in de algemene vreugde, behoorden Opper‑ en Neder-Germanië. De soldaten hadden gemeend nuttig werk te verrichten door een Gallische opstand in de kiem te smoren, maar moesten constateren dat hun actie nu werd uitgelegd als poging Galba’s troonsbestijging te verhinderen. Ook de inheemse bevolking van het Rijnland, die prudent dezelfde partij had gekozen als de nabijgelegen legioenen, ontdekte dat ze door de nieuwe vorst werd gewantrouwd. Zo ontsloeg de nieuwe keizer zijn Bataafse lijfwacht, en dat zonder haar leden fatsoenlijk te belonen. Die belediging droeg niet bepaald bij aan de rust in het Rijnland.
De onvrede kwam in januari 69 tot een uitbarsting toen het leger van Neder-Germanië zijn generaal Vitellius tot keizer uitriep. Toen Galba ervan hoorde, raakte hij in paniek, stootte voorname personen voor het hoofd, joeg de keizerlijke garde tegen zich in het harnas en werd uiteindelijk gelyncht. Zijn opvolger, Otho, was geen partij voor Vitellius, die inmiddels ook steun had gekregen van de legers uit Opper-Germanië en Brittannië. Na een zege op de Povlakte en de zelfmoord van Otho was Vitellius heer en meester van het wereldrijk.
Het was de eerste keer dat het enorme potentieel van de economie van Belgica en de Rijnlegers werd omgezet in politieke macht. Dat zou vaker gebeuren: Trajanus, het Galische Keizerrijk en later de Franken – alle profiteerden ervan dat ze beschikten over de welvarende economie van de Maas en de handel over de Noordzee.
Om Italië met een leger binnen te kunnen vallen, had Vitellius de legioenbases aan de Rijn achtergelaten met een kwart van de oorspronkelijke bezetting. Daarom stuurde hij onmiddellijk na zijn zege troepen naar het noorden, waaronder acht Bataafse cohorten, die op de Povlakte wonderen van moed hadden verricht. Ze waren al gevorderd tot Mainz, toen ze bevel kregen rechtsomkeert te maken en terug te marcheren naar Italië. Opnieuw moesten ze Vitellius bijstaan, ditmaal in zijn strijd tegen een nieuwe troonpretendent: Vespasianus, de commandant van een leger dat in het oosten een opstand van de Joden probeerde te onderdrukken. Hij benutte zijn troepen nu voor een staatsgreep. Voor de tweede keer in 69 was het Middellandse Zeegebied getuige van een burgeroorlog.
[“Nog geen Bataafse opstandeling gezien”, hoor ik u brommen. Heb dus geduld tot morgen als dit feuilleton wordt vervolgd. Meer over het Vierkeizerjaar vindt u overigens hier.]
Wat een zooitje.
* Wat had ‘de’ Maas- en Rijnlandse economie (hier vermomd als ‘politiek potentieel’) te maken met de Roomse successiestrijd?
* Waarom gingen die ‘Bataafse cohorten’ van Beijeren naar de Povlakte naar Mainz naar ‘het oosten’? Het lijken wel toeristen.