Het was in de IJzertijd niet ongebruikelijk dat mensen woonden op heuveltoppen en de vallei van de Tiber was geen uitzondering. Ook voor Rome is het gedocumenteerd: we weten dat er boeren woonden op de toppen van de Palatijn, Velia, Capitool en Quirinaal. Dat de Romeinen later dachten dat hun stad was gesticht door herders, is nog maar een eerste vergissing. Dat de stad was gesticht op 21 april is een volgend misverstand, ingegeven door het feit dat de Romeinen zich niets primitievers konden voorstellen dan herders en de herders in Latium op die dag een oud lentefeest vierden.

Wat in feite gebeurde is dat in de late negende eeuw v.Chr. de heuveltopdorpjes begonnen samen te werken. Een echo klinkt door in een opmerking van de Romeinse taalkundige Festus, die het woord Septimontium, “zevenheuvelenfeest”, moet verklaren en zegt dat

op zeven plaatsen offers werden gebracht: op de Palatijn, op de Velia, op de Fagutal, in de Subura, op de Germalus, op de Caelius, op de Oppius en op de Cispius.

Hier vinden we het idee dat Rome op zeven heuvels is gebouwd, al noemt Festus dus acht plaatsen, waarvan de Subura een dal is en de Germalus een helling. Er is wel geopperd – maar ik weet niet meer door wie – dat het eigenlijk Saeptimontium was, “feest van de versterkte heuvels”. Ik heb er hier al eens over geblogd.

Opvallend is dat in het lijstje de Quirinaal ontbreekt, hoewel daar in de IJzertijd zeker mensen hebben gewoond. Er zijn aanwijzingen dat de versterkte heuvels en de Quirinaal enige tijd naast elkaar hebben bestaan en uiteindelijk als gelijkwaardige partners in één stad zijn samengegaan. Dit moet voor de zesde eeuw zijn gebeurd.

In de derde eeuw v.Chr. wilden de Romeinen weten in welk jaar hun stad was ontstaan. Ons antwoord luidt: “dat is er niet, het was een proces dat zich heeft uitgestrekt van de late negende tot en met zevende eeuw”. De Romeinen wisten echter niet beter dan dat steden werkelijk werden gesticht: een magistraat ging naar een leeg stuk land, nam de voortekens waar en verrichtte een ritueel. Dat moest Romulus dus ook hebben gedaan, was het idee, en de Romeinen dateerden het in het jaar dat wij 751 v.Chr. noemen.

Om politieke redenen maakte keizer Augustus daar 753 v.Chr. van. Hij had oppositie van bijvoorbeeld Titus Livius en Velleius Paterculus, die het vertikten hun historisch oordeel ondergeschikt te maken aan wat de keizer behaagde, maar in de derde eeuw na Chr. gold 753 na Chr. als het stichtingsjaar van Rome.

De stad bestond volgens de Romeinen zelf in 248 na Chr. dus duizend jaar en dat werd gevierd. In de Historia Augusta is een beschrijving van de dierentuin die in het Colosseum werd geslacht. Keizer Gordianus (r.238-244) was al begonnen met het verzamelen van dieren maar het was zijn opvolger Philippus die ermee uitpakte.

Tijdens de regering van Gordianus waren er in Rome tweeëndertig olifanten …, tien elanden, tien tijgers, zestig tamme leeuwen, dertig tamme luipaarden, tien belbi of hyena’s, duizend paar keizerlijke gladiatoren, zes nijlpaarden, een neushoorn, tien wilde leeuwen, tien giraffes, twintig wilde ezels, veertig wilde paarden, en talloze andere dergelijke dieren van velerlei soort; Philippus presenteerde ze allemaal op de eeuwfeesten, waarbij ze gedood werden. Al deze dieren, wild, tam en woest, had Gordianus bewaard voor zijn Perzische triomftocht. Maar die belofte aan het volk was niets waard. Want Philippus voerde ze allemaal ten tonele op de eeuwfeesten, bij gladiatorenspelen en wagenrennen toen hij het duizendste jaar sinds de stichting van de stad vierde op het moment dat hijzelf en zijn zoon consul waren. (Historia Augusta, “Gordianus” 33; vert. John Nagelkerken).

Nu geldt dit deel van de Historia Augusta niet bepaald als betrouwbaar. Het jubileummuntje hierboven, waarop een nijlpaard staat afgebeeld, illustreert echter dat de feestende bevolking zich inderdaad mocht verlustigen aan de dood van een nijlpaard.

Tot slot. De legendarische stichting van Rome is vandaag 2772 jaar geleden. Ik sta u toe iedereen die 2773 zegt een oud-Romeinse colaphus te verkopen, mits na uitleg van het feit dat er geen jaar nul was en dat zulks ertoe doet. (Uiteraard was de voorgaande volzin een grapje maar dat er mensen zijn die het verschil tussen tellen en rekenen niet begrijpen, is niet grappig.)

[Dit was het 360e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]