De Late Bronstijd! Ik had retorisch willen vragen welk oudheidkundig thema toch fascinerender kon zijn, maar dan gaat u natuurlijk “Cicero” roepen of “Atheense tragedies”, of iets anders, want het zou matennaaierij zijn op retorische vragen geen flauwe antwoorden te geven. Maar goed: weinig onderwerpen uit de Oudheid zijn fascinerender dan de Late Bronstijd.
Reden één: de puzzelstukken beginnen in elkaar te grijpen. Naast archeologie hebben we teksten, Mesopotamië sluit aan op Egypte, er het vroegste (Mykeense) Griekenland heeft contact met Cyprus en de Hethieten. We zien in de brieven menselijke emoties, we hebben handel over enorme afstanden – denk aan het tin dat vanaf de Atlantische kusten naar het oostelijk bekken van de Middellandse Zee kwam – en we hebben staatsverdragen. Alles is er, althans in aanzet.
Reden twee: we hebben een grote vraag: waarom donderde dit stelsel in elkaar? Waarom kwam er een einde aan de handel in tin, waarom schakelde men over op ijzer?
Zeevolken
Er zijn talloze theorieën. In de negentiende eeuw modelleerde men de ondergang van het Bronstijdsysteem op de barbaren die, in pre-Pirenne-tijden, nog geacht werden de Romeinse beschaving ten einde gebracht te hebben. Dus ook het Bronstijdsysteem ging ten onder door barbaren, vond men, en wat kwam het goed uit dat de Egyptische teksten “volken van overzee” noemden. Weliswaar in 1177 v.Chr. verslagen door Ramses III, maar er waren dus barbaren en ze plunderden wat af.
Voeg toe dat steden als Ugarit inderdaad brandden. Dat Troje VI ten onder ging. En Troje VIIa. En de Mykeense paleisburchten. Weliswaar niet allemaal op hetzelfde moment, maar toch.
Andere verklaringen
Er zijn andere verklaringen. Klimaatverandering is altijd de joker geweest die oudhistorici uitspeelden, omdat het na drie millennia toch niet te controleren viel. Inmiddels kan dat wel en verrek, er was in dertiende-eeuws Egypte inderdaad iets aan de hand. We hebben ook aanwijzingen voor hongersnoden bij de Hethieten, voor droogtes en nog zo het een en ander.
Nog een verklaring: de handel, die traditioneel van paleis naar paleis ging, kwam steeds meer in handen van ondernemers. En koophandel ging destijds over in piraterij.
Een nog onbeantwoorde vraag is bovendien die naar het einde van de tinhandel. Kwam daaraan een einde omdat de mensen rond het oostelijk Middellandse-Zee-bekken op ijzer waren overgeschakeld, of schakelde men over op ijzer omdat er geen tin meer werd aangevoerd?
1177
Enfin. U wil er meer over lezen. U hebt echter geen zin in bundels met eetlustbedervende titels als “Sea Peoples” Up-to-Date. New Research on Transformations in the Eastern Mediterranean in the 13th-11th Centuries BCE. (Dit peperdure boek staat al vier jaar op me te wachten. Ik kan me er niet toe zetten.) Mijn advies: lees het leuke boek van Eric Cline, 1177 BC. The Year Civilization Collapsed (2014). Ik schreef er al eerder over.
Eric Cline houdt het op hypercoherentie, dat wil zeggen dat de systeemcomplexiteit te groot was geworden. Cline zal de eerste zijn om te zeggen dat complexiteitsstudies ook maar een modieus onderwerp zijn en dat we over tien jaar iets anders zeggen. Maar Clines boek over 1177 is een absolute aanrader en dus een waardige achttiende aflevering in de reeks “Zit een oudheidkundige met de rug naar een boekenkast”.
Filmpje bij het ontbijt. Dat doe ik anders nooit.
Maar met zo’n interessant onderwerp op de vroege ochtend kan ik er weer fris tegenaan. 1177 Klinkt als een boek om te hebben en ik heb nog een boekenbon liggen, dus er is geen enkel beletsel om me gretig naar de boekwinkel te spoeden. En ik kan gewoon weer naar binnen zonder afsprakengedoe. Wat een luxe na al die maanden afzien.
Voor de iets doveren onder ons ben je prima verstaanbaar. Dat is nog wel eens een probleem met online workshops en dergelijke maar de geleerde met zijn rug naar de boekenkast komt luid en duidelijk over. Dat had ik al eerder willen zeggen.
Ik schaam me een beetje – Biblionet Groningen heeft het ook. Sterker nog, de bieb die het heeft is op fietsafstand. Ik had het al lang kunnen lezen.
Binnenkort, want ik heb het gereserveerd nog voor de eerste minuut van het filmpje voorbij was.
Het lijkt me een interessant boek. Ik volg ook de discussies op de website NewChronology en als er een ding duidelijk is dan is dat wel dat er heel wat bij komt kijken om de chronologieën van de afzonderlijke rijken in het Midden Oosten op elkaar af te stemmen: https://groups.io/g/NewChronology/messages
Een definitieve geschiedenis waarbij de bekende ‘schriftelijke’ informatie van alle personen en de diverse dynastieën naar alle tevredenheid overeenkomt met de informatie uit de archeologie moet nog geschreven worden. Het lijkt me dan knap dat er al met zekerheid een vast jaartal geprikt kan worden.
Dan zit het er dik in dat er over een paar jaar iemand komt die zegt dat het allemaal kwam door een pandemie.
Let op! Er is een herziene uitgave van dit boek verschenen op 01-03-2021 voor de prijs van ongeveer 16 Euro.
Ik kocht het boek in 2014, nu een mooie aanleiding om het te herlezen.
De fimpjes zijn echt een aanwinst!
Goh.. ik zou toch zeggen “Hittieten” of “Hethieten”..
Overigens is Cline ook op YouTube te vinden; google bijv. op “1177 BC: the year civilization collapsed”
Mooi als iemand zo enthousiast over een boek praat.
Wat mij wel verbaast is de zoektocht naar DE oorzaak van het einde van de bronstijd. Dat is alsof je alleen geïnteresseerd bent in de druppel die de emmer deed overlopen en niet in de emmer zelf. Dat er zoveel kandidaten zijn is een aanwijzing dat er niet één doorslaggevende oorzaak is geweest, maar een heel complex van op elkaar inwerkende factoren, en ik vraag me af of Cline dat ook zo ziet.
En dan is er nog de omstandigheid dat de bronstijd ook heel goed op een ander moment onder heel andere omstandigheden had kunnen eindigen. Zoals heel veel van wat gebeurt net zo goed heel anders had kunen gebeuren.
Het Romeinse rijk had b.v best in de 3e eeuw ten onder kunnen gaan, en historici – als die dan zouden bestaan – hadden daar dan ook heel mooie oorzaken voor kunnen bedenken. Maar het gebeurde niet.
“Maar het gebeurde niet.”
Dat is nou net het punt, toch? Hoe komt het dat het in de derde eeuw niet gebeurde, maar in de vijfde eeuw wel? En waarom alleen in de westelijke helft?
Hetzelfde voor het einde van de Bronstijd.
“een heel complex van op elkaar inwerkende factoren”
+1,
“Dat is nou net het punt, toch? Hoe komt het dat het in de derde eeuw niet gebeurde, maar in de vijfde eeuw wel? En waarom alleen in de westelijke helft?”
Er zit altijd een grote portie toeval in wat gebeurt. Dat is voor de menselijke geest, die altijd verbanden en oorzaken zoekt, een lastig punt. Je kunt er natuurlijk best iets over zeggen, waarom het Romeinse rijk na 300 weer verenigd werd, en waarom dat na 500 niet meer lukte. Maar of je dat een verklaring kunt noemen? Ik vind van niet, een ander misschien wel.
“….. een lastig punt …..”
Dat weet ik uit eigen ervaring; ik herinner me nog goed hoe geschokt ik was toen de betekenis van de quantummechanica tot me doordrong. Op de schaal van ons dagelijks leven is het lang niet altijd gemakkelijk om te bepalen hoe groot de rol van toeval is. We moeten er dus voor waken gemakzuchtig te worden en toeval als een dooddoener te gebruiken. De vragen blijven dus bestaan. Inmiddels heb ik ook geleerd tevreden te zijn met “we weten het niet”.
“En ik hoop hem nog een keer te ontmoeten als …..”
Als de corona ellende voorbij is kunnen we een digitale petitie organiseren. Cline heeft zowel een eigen website als eentje bij de G. Washington Universiteit. Als dat lukt neem ik verlof op om erbij te kunnen zijn.
Erik Cline heeft ook een lekker leesbaar boek over archeologie in het algemeen geschreven: https://press.princeton.edu/books/hardcover/9780691166407/three-stones-make-a-wall
Iets geheel anders: wat een anticlimax rond de laatste woorden van Mussert, maar bekijk dit videowerkstuk van twee scholieren die tot de bodem gingen met bronnenonderzoek https://www.google.com/url?q=https://m.youtube.com/watch%3Fv%3D-LW830-m_0k&sa=U&ved=2ahUKEwilyZe3xLrwAhXysaQKHaOVDpI4ChC3AjAAegQICRAB&usg=AOvVaw3C5Khx0P2ahjhUcCMgD1-e
Een terechte 10!
Ik lees het tweede deel van de NSB trilogie van Klijn en te Slaa. Toch wel een merkwaardige geschiedenis, vooral omdat Mussert niet zag dat de NSB door de meeste Nederlanders als een filiaal van de Duitse nazi partij werd gezien. Hij was blijkbaar ook zeer verbaasd over zijn doodstraf.
“….. omdat Mussert niet zag …..”
Menselijk, niet merkwaardig. Mussert kon het zich op geen enkele manier veroorloven dit wel te zien. Dus deed hij wat ongeveer iedereen doet: zichzelf voor de gek houden.
Ijzer is een veel democratischer materiaal…het heeft de komst van nieuwe grote rijken bepaald niet in de weg gestaan, uiteindelijk.
Hulde en nogmaals hulde voor deze bloedstollende reeks, maar ik zou de aflevering betreffende stripverhalen over de oudheid toch graag nog eens bekijken. Geen idee wat dat gedaan heeft om vooralsnog geen plaats in deze linkerkolom te verdienen. Het zou mooi zijn als de oudheidkundige van dienst daar iets aan kon doen.