Vandaag het laatste stukje in mijn reeks over de graven van Tripoli. Korte inhoud van het voorafgaande: de dynastie is in de nasleep van de Eerste Kruistocht gesticht door Raymond van Saint-Gilles, kreeg zijn hoofdstad dankzij graaf Raymond I (r.1105-1112), werd onafhankelijk dankzij graaf Pons (r.1112-1137), maar moest zijn verdediging uitbesteden aan de Hospitaalridders en Tempeliers ten tijde van graaf Raymond II (r.1137-1152). Hij werd door Assassijnen vermoord.

Zijn zoon en opvolger, Raymond III, verwierf als leenman van de koning van Jeruzalem de heerschappij in Galilea en schopte het tot regent voor de minderjarige koning Boudewijn IV de Melaatse. Toen die in 1176 meerderjarig werd, keerde Raymond III terug naar het noorden. In het daarop volgende jaar versloegen de jonge koning en zijn adjudant Reinoud van Châtillon in de slag bij Montsigard de inmiddels gevreesde Saladin.

Een verdeeld koninkrijk

Om het vervolg te begrijpen, eerst nog even de stamboom die ik al eens toonde. In 1177 overleed Willem van Montferrat en koning Boudewijn zocht een echtgenoot voor zijn zus Sybilla.

Een echtgenoot die feitelijk was voorbestemd voor het koningschap, want de melaatse koning schatte zijn eigen levensduur laag in. Kort voor Pasen 1180 probeerde Raymond III, samen met de prins van Antiochië, een staatsgreep uit te voeren. Met een leger trokken ze naar Jeruzalem, waar ze prinses Sybilla wilden laten trouwen met hun bondgenoot Boudewijn van Ibelin en de koning tot aftreden wilden dwingen. Koning Boudewijn reageerde echter doortastend door zijn zus meteen te laten trouwen met Guy van Lusignan. Raymond en zijn vrienden moesten het fait accompli accepteren.

Raymond III als bestuurder

Nog datzelfde jaar sloot koning Boudewijn een wapenstilstand met Saladin, die nu de handen vrij had voor een aanval op Tripoli. Hij rukte op vanuit Baalbek, terwijl zijn vloot vanuit Egypte de kust plunderde. Aan het einde van het jaar sloot hij ook met Raymond een wapenstilstand. Saladin had rust gekocht en kon de verliezen van de slag bij Montsigard herstellen.

Raymond had nu allerlei zaken aan zijn hoofd. In Jeruzalem was hij persona non grata en hij kon zich toeleggen op het besturen van zijn eigen graafschap. Een belangrijk succes was het verdrag dat hij sloot met de maronitische christenen, hoog in de bergen, die in 1181 het gezag van de paus erkenden. Dit leverde het graafschap extra steun uit het westen op. Het lijkt erop dat Raymond steeds meer zaken ging doen met kooplieden uit Pisa.

Soldaat en regent

In 1182 laaide de oorlog tussen het koninkrijk Jeruzalem en Saladin weer op. Meestal wordt Reinoud van Châtillon verantwoordelijk gehouden, die de wapenstilstand zou hebben geschonden, al is goed denkbaar dat Saladin een aanleiding heeft gezocht. Koning Boudewijn IV de Melaatse riep een leger op voor een veldtocht naar Petra. Raymond, die conflicten met Saladin altijd uit de weg ging, was er tegen. Met een rationeel argument overigens: tijdens de afwezigheid van de soldaten zou Saladin elders kunnen toeslaan, wat inderdaad gebeurde. Raymond nam echter wel deel aan de veldtocht in het Overjordaanse.

Inmiddels verslechterde de toestand van de koning en zijn zwager, Guy van Lusignan, werd regent. Hij trok een groot leger samen bij Sepforis, met het idee Saladin aan te vallen, maar toen het erop aankwam, weigerden de baronnen in actie te komen. Guy werd als regent vervangen door Raymond III van Tripoli. Die trok meteen met zijn koning naar Kerak, het kasteel van Reinoud van Châtillon, dat door Saladin werd belegerd. Het Kruisvaardersleger dwong hem tot de aftocht.

Het zou een van de laatste successen zijn die de Kruisvaarders behaalden. Twee jaar later overleed koning Boudewijn IV; zijn zoontje Boudewijn V overleed enkele maanden later; Guy van Lusignan verwierf de troon maar had niet ieders steun; en weer twee jaar later werd hij verslagen bij Hattin. Het Ware Kruis viel in handen van de moslims. Niet veel later nam Saladin ook Jeruzalem.

De schuldvraag

Al sinds het eerste regentschap van Raymond III waren de rijksgroten in Jeruzalem verdeeld geweest. Zo had koning Amalrik willen samenwerken met de Assassijnen tegen Saladin, terwijl Raymond de confrontatie met Saladin altijd uit de weg was gegaan (behalve tijdens de campagnes rond Petra en Kerak). Ik noemde als verklaring voor Raymonds beleid persoonlijke motieven. Maar dat hoeft het laatste woord niet te zijn. In de jaren na 1177, na de overwinning van Boudewijn en Reinoud van Châtillon bij Montsignard, leek Saladin zwak te staan. Misschien was streven naar detente wel een reële optie, of leek het zo, en was Raymonds politiek rationeler dan ze in terugblik lijkt. Zoals het ook mogelijk is dat de agressievere politiek van koning Boudewijn en Reinoud van Châtillon de juiste koers was.

In elk geval: de verdeeldheid was er. Na de dood van Boudewijn IV weigerde Raymond de nieuwe koning Guy van Lusignan te erkennen. Die trok daarop Raymonds leen in Galilea in, waarop Raymond Saladin uitnodigde. Dat lijkt hoogverraad, maar het was niet voor het eerst dat een leider van een Kruisvaardersstaat steun vroeg van een islamitische vorst. De Arabische auteur Ibn al-Athir kent zelfs de termen van de overeenkomst: als Saladin de oorlog zou winnen, zou Raymond de onafhankelijke koning van alle Franken zijn. Anders gezegd, Saladin wilde Raymond tot cliënt-koning benoemen. Als dit waar is, en als Saladin zich aan de afspraken zou hebben gehouden, was dit niet de slechtst mogelijke deal.

Hoe dit ook zij: Raymond III is de geschiedenisboeken in gegaan als verrader van de christelijke zaak. Maar dat is niet de volledige waarheid.

Hattin en daarna

Toen Saladin eenmaal begon aan zijn offensief en het beleg opsloeg voor Tiberias, realiseerde Raymond zich dat de Arabische leider sterker was dan hij had voorzien. Nu erkende hij Guy alsnog als koning, herkreeg zijn leen en sloot zich aan bij het leger dat in Sepforis samenkwam. De weinige troepen die hij in zijn eigen graafschap had, nam hij mee. Daarmee nam Raymond een enorm risico: hij had immers in 1180 een wapenstilstand gesloten met Saladin. Bovendien werd zijn echtgenote Eschiva belegerd in Tiberias. Door vanuit Sepforis mee op te rukken naar Hattin, riskeerde Raymond dus zowel zijn familie als zijn graafschap.

Toen het gevecht bij Hattin, 4 juli 1187, eenmaal verloren leek, leidde Raymond de terugtocht richting Tyrus. Omdat hij sindsdien is komen gelden als verrader, is dit uitgelegd als een vlucht, maar je kunt het ook lezen als een poging te redden wat er nog te redden viel. Saladin achtervolgde hem en bezette Byblos, later gevolgd door Beiroet. Daarna rukte hij op naar Jeruzalem, dat hij op 2 oktober innam.

Raymond was ondertussen van Tyrus langs Beiroet en Byblos naar Tripoli gevaren. Daar ontmoette hij Eschiva. Het staat vast dat hij sombere buien had en in september is bezweken. Een gebroken man, die geweten moet hebben hoe latere generaties over hem zouden oordelen. Hij liet het graafschap Tripoli na aan de prins van Antiochië, die het sindsdien in personele unie bestuurde.