Het bovenstaande museumstuk is voor reisleiders een klassieker. Het is te zien in het Museum voor Byzantijnse en Christelijke Kunst in Athene, dat volgens mij het mooiste museum van die toch al met mooie musea gezegende stad was vóór de Grieken zichzelf overtroffen met het nóg mooiere Akropolismuseum. Het voorwerp zelf is natuurlijk simpel: dit is deel van een preekstoel die ooit in een Atheense kerk stond. De reisleider kan de groep zelf laten raden wat het is.
Vervolgens het trucje: vertellen dat het een mooie en belangrijke kerk was, die echter door oorlogshandelingen werd verwoest en eeuwenlang als ruïne middenin de stad lag. Omdat de kerk echter ooit was gebouwd in een oud-Griekse tempel en er nou eenmaal meer toeristen komen voor antieke dan voor christelijke kunst, besloot het moderne Athene op een gegeven moment de kerk te slopen, zodat die tempel beter zichtbaar werd. Vandaar dat dit onderdeel van een laatantieke preekstoel nu een museumstuk is, terwijl ze natuurlijk ook de kerk hadden kunnen restaureren, die een van de weinige in Athene was uit die tijd, terwijl de stad genoeg klassieke tempels heeft.
Als de reisleider het een béétje handig vertelt, zal een groep redelijk verontwaardigd zijn over de geldlust van de Grieken, die hen ertoe bracht een kunsthistorische unieke kerk te slopen en de zoveelste tempel vrij te leggen. Dát is het moment waarop de reisleider vertelt dat die tempel bekendstaat als het Parthenon.
Elke restauratie veronderstelt keuzes en dat geldt ook voor de restauratiewerkzaamheden op de Atheense Akropolis. Niemand zal in twijfel trekken dat als je één tijdvak moet kiezen voor de restauratie van het Parthenon, dit het klassieke tijdvak moet zijn, maar je zou je een restauratie hebben kunnen voorstellen waarbij alle bouwfasen getoond bleven worden.
Anders dan ik onze denkbeeldige reisleider zojuist liet insinueren, ben ik er vrij zeker van dat het Griekse cultuurbeleid niet primair wordt geleid door de toeristeninkomsten en dat men oprecht trots is op het eigen verleden. (Als het vooral om financieel gewin te doen zou zijn, waren allerlei kleine musea allang gesloten.) Ik denk echter ook dat de keuzes achter de restauraties op de Akropolis vooral esthetisch zijn geweest: we houden van klassieke kunst. Toevallig ben ik het daarmee eens en vind ook ik het verantwoord de Byzantijnse “aanslibsels” weg te halen – maar het is en blijft een keuze.
[Dit was de 169e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
“Dát is het moment waarop …”
Wat ben jij gemeen. Want je had me mooi te pakken.
Het is overigens niet zozeer dat reisleiders zoals ikzelf mensen te pakken willen nemen, maar dat we ze willen tonen dat restauraties nooit vanzelfsprekend zijn.
Beste Jona,
Keuzes bij restauratie, inderdaad. Ik lees dat jij de klassieke opvatting bent toegedaan. Ken je het anekdotische verhaal achter de restauratie door de beroemde 19de eeuwse Franse restaurateur en architect E.E. Viollet-le-Duc, die de opdracht kreeg de Notre Dame de Paris te restaureren?
Volgens zijn inzichten moesten de vele toevoegingen uit later tijd verdwijnen, iets waarvan de opdrachtgevers niet zondermeer overtuigd waren. Viollet-le-Duc verscheen toen ter vergadering met een assistent in middeleeuwse dracht en een 17de-eeuwse allonge-pruik. Men vroeg om opheldering. Viollet-le-Duc legde uit, dat men zich diende te beperken tot de dominante, oorspronkelijke bouwkern of -stijl. Zo kreeg hij de vergadering al snel achter zich.
Opvallend is het volgende: De eerste travee na de kruising heeft de oorspronkelijke vroeg-gotische vierdelige wandopbouw gekregen. Alle andere traveeën kregen/behielden de hoog-gotische driedeling.
Tegenwoordig gelden sommige restauraties van Viollet-le-Duc als enigszins omstreden maar door zijn toedoen zijn veel monumenten bewaard gebleven.
Met vriendelijke groet, Marcel
Laat ik even de situatie in Thessaloniki nemen, daar ben ik beter bekend dan in Athene. In de osmaanse tijd zijn daar heel veel byzantijnse kerken in een moskee veranderd, inclusief een aangebouwde minaret. Toen de Turken in 1912 na een bezetting van honderde jaren werden verdreven, werden de kerken niet alleen in ere hersteld, maar ook alle minaretten gesloopt (behalve die van de romeinse Rotunda – die wel onthoofd werd – maar dat is ten slotte van origine geen kerk), hetgeen bovendien een veel griek-vriendelijker skyline opleverde. Toch vind ik het jammer dat er niet één kerk/moskee inclusief volledige minaret bewaard is gebleven. Zo is toch een stukje historie opgeoefferd aan – begrijpelijke – nationalistische gevoelens.
Kerk in moskee: de Mezquita in Cordoba vind ik fantastisch.
Was net in Córdoba. De Mezquita is inderdaad fantastisch, maar mijn (esthetische) sympathie gaat toch naar de Moren. Die Katholieken zijn me veel te bombastisch.
Geweldig stukje weer, trouwens, Jona.