Ik heb op deze plaats al vaker verteld over Baktrië, een Iraans gebied waar een uitloper van de Grieks-Romeinse wereld in contact stond met de culturen van Centraal-Azië en de Indusvallei. Hier en daar presenteren de bewoners zich onmiskenbaar als Grieks en dat wil zeggen dat de “dooie stenen” in Noord-Afghanistan en Zuid-Oezbekistan illustreren wat de bewoners beschouwden als het voor hun relevantste deel van het Griekse culturele aanbod. Een oudheidkundige die wil begrijpen wat de kern is van de Grieks-Romeinse beschaving, moet niet zijn in centra als Athene en Rome, waar deze cultuur vanzelfsprekend was, maar aan de periferie, waar ze niet vanzelfsprekend was, waar keuzes moesten worden gemaakt en waar we, om zo te zeggen, het klassiekste der klassieken zien.
Een grenszone, maar grappig genoeg zijn er geen aanwijzingen voor een grens. We weten dat dit gebied vanaf de zesde eeuw het uiterste noordoosten was van het Perzische Rijk, van het rijk van Alexander de Grote en van het Seleukidenrijk. De kastelen van de lokale heersers zijn opgegraven, maar je kunt archeologisch niet vaststellen dat dit de grens was van de Perzische of Macedonische heerschappij. Terwijl de kastelen van de plaatselijke heersers bekend zijn, kennen we geen douaneposten, geen grensforten, geen versterkte wegen. Sterker nog: als we het niet uit geschreven bronnen zouden weten, zouden we nooit op het idee zijn gekomen dat dit gebied onderdeel was geweest van het Perzische Rijk. Opvallend is bijvoorbeeld dat de monetaire economie die in de westelijke gebiedsdelen heeft bestaan en die een systeem van belastingheffing documenteert, volledig ontbreekt in Oezbekistan, Afghanistan en Pakistan.
In de eerste hoofdstukken van The Hellenistic Far East (2014) beschrijft de Britse oudheidkundige Rachel Mairs dat de Perzische machtsuitoefening neerkwam op het aansturen van een lokaal netwerk. Pas enige tijd nadat Alexander de macht had overgenomen, zien we veranderingen in dit bestuursmodel en beginnen we te zien dat in sommige deelgebieden sommige transacties worden gemonetariseerd. De Macedonische machtsovername was dus aanvankelijk de overname van een netwerk. Dit werd al veel langer vermoed maar het werd bevestigd door de ontdekking, kort na de bevrijding van Afghanistan, van enkele Aramese teksten.
We hebben hier dus te maken met machtsuitoefening – Perzisch, vroeg-Macedonisch – die archeologisch niet te vinden is. Anders gezegd: een grensgebied dat we niet kunnen opgraven, een heerschappij die archeologen nooit zouden hebben kunnen bevroeden.
***
Dit probleem kennen we ook uit wat we nu Duitsland noemen. Lange tijd hebben archeologen alle Romeinse vondsten ten oosten van de Rijn vrij gedachteloos gedateerd vóór het jaar 9 n Chr., toen de Romeinen in het Teutoburgerwoud werden verslagen. Daar is zeker iets gebeurd, want drie legioenen hielden administratief op te bestaan, maar het wil niet zeggen dat de Romeinen hun posities op de oostelijke oever van de Rijn ook ontruimden.
Eén van de aanwijzingen voor voortgezette controle van de gebieden ten oosten van de rivier is de loodbaar die een paar jaar geleden is verworven door het Gallo-Romeinse museum in Tongeren. De inscriptie maakt duidelijk dat de Romeinen tijdens de regering van keizer Tiberius (r.14-37) de Germaanse loodmijnen konden exploiteren. Dat moet haast wel slaan op de oostelijke oever; van de loodmijnen op de westelijke oever is in elk geval hoogst onzeker of het gebied destijds tot Germanië werd gerekend. (De provincies Germania Inferior en Germania Superior hebben die namen pas later gekregen.)
Is het mogelijk dat de gebruikelijke lezing van de gebeurtenissen, dat de Romeinen zich na 9 terugtrokken op de westelijke oever van de Rijn, onjuist is? Daar valt wel iets voor te zeggen. We hebben eigenlijk maar één bron die dit beweert, de Epitome van Florus, waarin we lezen dat een imperium dat niet was tegengehouden door de Oceaan wel werd tegengehouden aan de oevers van de Rijn (meer). Dit is een constatering van ná de verovering van Brittannië, toen de Romeinen zich inderdaad niet lieten tegenhouden door de Oceaan.
Florus biedt dus bepaald geen ooggetuigenverslag en is daarom geen bron die je hoger mag waarderen dan de tekst van iemand die de betrokkenen persoonlijk kende en die het strijdtoneel had bezocht, zoals Velleius Paterculus. En laat die nu beweren dat de Romeinen hun macht na de nederlaag vrij snel herstelden. Misschien is dat propaganda maar laat er nou bovendien, nu archeologen niet langer alle rechtsrheinische Romeinse vondsten automatisch dateren vóór het jaar 9, voldoende bewijs zijn dat een Romeins fort bij Haltern nog enige tijd in gebruik bleef.
Wat er precies is gebeurd, is misschien iets voor een ander stukje. Het gaat me er vandaag om dat dat de mogelijkheid bestaat dat de Romeinen, net als de Perzen en Alexander de Grote in Baktrië, macht konden uitoefenen (d.w.z., mensen konden dwingen dingen te doen die ze anders niet zouden hebben gedaan) over delen van Germanië op een zodanige wijze dat deze archeologisch niet herkenbaar is (al helpt het heronderzoek van Haltern natuurlijk wel). Anders gezegd: je hoeft geen forten te bouwen, geen wegen aan te leggen en geen monumenten op te richten om een gebied te beheersen.
[Geschiedenis is geen amusement, leuk voor een vrijblijvend stukje in een tijdschrift of een item op TV. Het is een wetenschap. In de reeks “Methode op Maandag” (MoM) leg ik uit wat de oudheidkundige wetenschappen, en de historische wetenschappen in het algemeen, maakt tot wetenschappen. Een overzicht van deze en vergelijkbare stukjes is hier.]
Zijn de invloedssferen van nu ook niet terug te brengen tot een gewapende aanwezigheid maar vooral door economische belangen.
Vriendelijke groet,
“Macht uitoefenen” is mi een slecht criterium om grenzen te bepalen. Zoals de afloop van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog laat zien oefende de Amerikanse regering macht uit over de Nederlandse. Toch beweert niemand dat Nld. in die tijd binnen de Amerikaanse staatsgrenzen viel.
Voor Romeinse forten geldt iets soortgelijks. Hier is een overzichtje van Amerikaanse militaire bases in het MO:
http://3.bp.blogspot.com/-xEJV9tqTo8k/T0KxYRN6KSI/AAAAAAAAACs/1fS2l4KVA-M/s400/US+bases+around+Iran.jpg
Toch zal niemand de betrokken gebieden tot het Amerikaans grondgebied rekenen.
Belastingheffing lijkt me veel geschikter. Als dat betekent dat Baktrië geen grenzen heeft dan is dat maar zo – dan is meteen duidelijk dat we daar zelfs in Antieke zin niet van staatsvorming kunnen spreken. Totdat ze wel belastingen gaan heffen, natuurlijk.
Belastingheffing is archeologisch lastig te documenteren.
Medellín, 17 september 2018
@JL ¨Belastingheffing is archeologisch lastig te documenteren.¨
Is dat zo?
Als de uitspraken van de Lenki’s (1948) en anderen waar zijn, namelijk dat de overgang van tuinbouwsamenlevingen naar redelijk stabiele agrarische samenlevingen vanaf min of meer 10.000 tot 5.000 jaar geleden wereldwijd plaatsvond en dat stabilisstie tot samenlevingen met bureaucratiën en bijbehorende parafernalia (religies/priesters etc) plaatsvond, al dan niet (mede) ondersteund door wereldwijde geografische diffusie: is het dan niet zo dat minimaal DRIE praktijken ook wereldwijd te identificeren zijn die die stabilisering ondersteunen / c.q. ondermijnen, zoals in ELK systeem, conform de systeemleer, krachten pro en contra systeem stabiliteit en voortbestaan werkzaam zijn:
a. diefstal
b. belastingheffing
c. handel
Is het daadwerkelijk zo moeilijk voor elk van de drie ‘beroeps-groepen’ ‘archeologisch’ aanwijzingen te vinden, waar dan ook ter wereld?
(zie ook: https://ro.uow.edu.au/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://www.google.nl/&httpsredir=1&article=1700&context=aabfj)
Het is maar een vraag.
HG JL
Mijn spijt over de spelfouten.
– Stabilsatie / stabilisering
– Bureaucratieën
Zie svp ook een verhelderend artikel van Michael Smith (New York).
https://www.nottingham.ac.uk/cssgj/documents/working-papers/wp009.pdf
b.à.v.
JL
Ging even fout met copiëren van de link naar het verhaal van (archeoloog) Michael Smith:
¨The archeology of ancient state economies¨:
https://pdfs.semanticscholar.org/9119/895da57f26d9741e873704b2941eb344fd46.pdf
b.à.v.
JL
Het moderne begrip ‘grens’ is hooguit twee eeuwen oud, in de zin van een lijn die twee staten scheidt. In de oudheid was dat begrip totaal onbekend. De grens was daar waar twee machten elkaar in evenwicht hielden of tot waar individuele bezittingen reiken, waarvan de eigenaar zich tot een bepaalde groepering voelde behoren. In de oudheid waren de grenzen fluïde. Zo worden we in de schoolboekjes toch vaak verrast met een fout beeld van het Romeinse rijk, waarin de Muur van Hadrianus (cf. Antoninus), de Obergermanisch-Raetische Limes en de Limes Tripolitanae worden neergezet als grenzen zoals we die nu kennen. Dat is onjuist. Het waren vooral gecontroleerde doorlaatpostsystemen. De invloed en de macht van de Romeinen strekte zich veel verder uit. Ik kom net terug uit Engeland en heb er de ‘outposts’ van de Muur van Hadrianus bezocht (High Rochester, Bewcastle, Birrens). Niemand kan beweren dat die buiten het Romeinse rijk vielen.
“Het waren vooral gecontroleerde doorlaatpostsystemen. De invloed en de macht van de Romeinen strekte zich veel verder uit.”
Tegenwoordige grenzen zijn nog steeds vooral gecontroleerde doorlaatpostsystemen. De invloed en de macht van de Amerikanen strekt zich veel verder uit.
Hetzelfde verschil.
Afgebeeld is duidelijk een kameel met twee bulten, al is alleen de voorste zichtbaar.
Dat ziet ernaar uit dat Grzimek ongelijk had toen hij schreef: “In dieser Gegend hält man aber nicht das Trampeltier, sondern das Dromedar.” (Jubiläumsausgabe 1968, Band 13, blz. 129)
De zin over de kern van de Grieks-Romeinse beschaving is voor iemand als ik zeer verhelderend, nl de centra tov. de periferie!
En natuurlijk weer een fraaie blog!
Destijds beschikte ik nog over video en ik betreurde dat ik die niet in de aanslag had toen ik documentaire beelden voorbij zag komen van Maarschalk Pétain tijdens de Tweede Wereldoorlog op bezoek bij een Franse school en op de landkaart aan de muur was Elzas-Lotharingen nog steeds als Frans aangegeven, terwijl we weten dat het de facto door Duitsland was geannexeerd.
Let nu niet op de rest maar op de kennelijk authentieke Duitse landkaart van aan de Hongaars-Roemeense grens te oordelen september 1940 of later op https://www.youtube.com/watch?v=WSpl3r-No74&t=74s.
Eupen-Malmédy was meteen in mei 1940 weer ingelijfd, maar in het oosten is de ingelijfde noordwestelijke helft van de Duitse helft van Polen van dezelfde kleur als het zuidoosten, het zogeheten ‘Generalgouvernement’; Danzig daarentegen heeft wel de kleur van het rechtstreekse rijksgebied. Dat kan kloppen met het gegeven dat de oude rijksgrens als politiegrens gehandhaafd bleef.
Stuk of wat jaar geleden verscheen een kolossale Bosatlas van de geschiedenis van Nederland. Aangekomen in 1940 begint die bladzijde in vette letter met “Onderdeel van het Groot-Duitse Rijk”, maar Nederland is in 1940-45 niet ingelijfd geweest en gold voor Duitsland als bezet buitenland .
Heel interessant weer. Al je stukjes zijn leuk, maar MoM boeit me het meest.
Ik ken een foto van Duitse soldaten in de zomer van 1942 via een brug over de rivier de Manytsj richting Kaukasus. Op een bord bij die brug staat “Grenze Europa – Asien”. Volgens Goebbels waren zij op weg naar de grootste olievelden van Europa.
Uit het geweldige boek van Jurgen Osterhammel,,”Die entzaubering Asiens” Europa und die asiatische Reiche,blijkt hoe geografische ,culturele en staatsgrenzen in ontmoeting met Azië
Voortdurend verschuiven,elkaar overlappen en zich langzaam verengen en verharden naarmate
de koloniale macht zich uitbreidt.Met prachtige anekdotes uit mij onbekende reisverslagen
En uitstekende theoretische terzijdes.
Terzijde, maar opmerkelijk:.Het hindoeïsme werd door de Engelse Utiltairisten als veel gevaarlijker
gezien dan de Islam.De islamieten waren tenminste masculien en opstandig tegen autoriteiten.
Muhammed als een soort islamitische Luther. En het feminiene,verweekte hindoeïsme zou het krachtige Albion maar ontmannen.Weer eens wat anders dan het gevaar van islamisering!