Misschien wel de grootste ontdekking van de geesteswetenschappen:

• eerst ontdekking van de Indo-Europese taalfamilie,
• vervolgens het proces van reconstructie van deze oertaal,
• daarna het leggen van een verband met de archeologische resten van de Yamnaya-cultuur (Yamna-cultuur, kurgan-cultuur, putgrafcultuur…) die tussen 3600 en 2300 v.Chr. heeft bestaan in Oekraïne/Zuid-Rusland
• tot slot de bevestiging daarvan door het DNA-onderzoek.

Taalkundigen, historici, archeologen, DNA-onderzoekers: in de geesteswetenschappen bereik je vooral resultaat als je je niet beperkt tot kleine specialismen. De impact van de ontdekking is ondertussen immens: we zijn volken gaan definiëren aan de hand van taal, wat eigenlijk een heel rare innovatie is geweest, met vérstrekkende politieke gevolgen, zoals iedere Belg u kan uitleggen.

Op de achtergrond speelt dan nog een andere, even interessante kwestie: de verklaring waarom de Indo-Europese taalfamilie zich van Ierland tot India en van Spanje tot Siberië heeft kunnen verspreiden. Er zijn diverse factoren te noemen, zoals de genetische mutatie die een deel van het afweersysteem onklaar maakte, waardoor mensen met wat ik maar even “Indo-Europees DNA” zal noemen (u mag de benodigde slagen om de arm zelf invoegen) niet langer allergisch reageerden op melk van andere diersoorten. Normaal gesproken zou je ziek worden van koeien- of geitenmelk, maar Indo-Europeanen hebben daar minder last van en dat gaf ze in een koud klimaat een extra bron van voedingsstoffen. Een andere verklaring, mijns inziens belangrijker, is dat ze beschikten over paarden.

Het paard heeft twee voordelen. Om te beginnen kun je met paarden langere reizen maken dan te voet. Dit verklaart waarom de Yamnaya-cultuur zich over een steeds groter gebied uitbreidt. (Archeologen aarzelen of ze nog wel van één Yamnaya-cultuur moeten spreken, wat mooi correspondeert met de taalkundige observatie dat de Indo-Europese oertaal uiteen begon te vallen doordat de diverse groepen te ver uit elkaar woonden.) Het andere voordeel is dat paarden militair nuttig zijn: je kunt sneller aanvallen, je kunt vluchtende vijanden langer achtervolgen en je kunt je boogschutters sneller verplaatsen door middel van de rijdende artillerieplatforms die we strijdwagens noemen.

De Indo-Europese volken hielde hun paarden in ere. Ik heb weleens horen vertellen dat het de reden is waarom wij een zeker taboe hebben op het eten van paardenvlees maar zou eerst eens willen weten of dit ook in eerdere eeuwen zo was. Ik heb ook horen vertellen dat we paarden daarom beschouwen als “edele dieren”, die geen kop en poten hebben maar een hoofd en benen, en ook daarover zou ik eerst eens meer willen lezen. Wat ik al wél weet is dat paarden werden begraven.

Vaak gebeurde dat als de eigenaar dood ging. Onder de grafheuvels (koergans) die zo kenmerkend zijn voor de Yamnaya-cultuur liggen, behalve de overledene, ook vaak zijn wagen en zijn paarden. Het wagengraf uit de Elzas waarover ik onlangs blogde, is een jong voorbeeld van het genre. Soms werd het paard alleen begraven, misschien wel als het overleed voor zijn berijder. Daarvan is dit graf uit Worms een jong voorbeeld. Degenen die naast de Indo-Europeanen woonden, namen het al snel over en paardengraven zijn in heel Europa en Centraal Eurazië te volgen vanuit de Yamnaya-tijd tot de Late IJzertijd.

Het bovenstaande skelet uit het Turkmeense Gonur Deppe is een voorbeeld. Het dateert uit pakweg 2000 v.Chr. en behoort bij een cultuur die bekendstaat als de Oxus-cultuur of het Bactria-Margiana Archaeological Complex. Het is niet helemaal duidelijk of deze cultuur is geschapen door mensen die uit het noorden kwamen – door Indo-Europees sprekende immigranten dus – of lokaal is ontstaan, maar in beide gevallen is het respect voor paarden goed gedocumenteerd.

We vinden het dier (“bergezel”) in deze tijd, de eenentwintigste eeuw v.Chr., ook voor het eerst in geschreven teksten uit Sumerië en iets later kennen we het paard ook uit Egypte. In vrijwel alle gevallen is er een verband met de verspreiding van de strijdwagen. Later volgden de uitvinding van cavalerie die streed vanaf de rug van het paard en de uitvinding van de stijgbeugel, waarover ik al eerder blogde.

[Technisch kan ik het paardenskelet hierboven geen museumstuk noemen, want het is gefotografeerd op een opgraving, maar toch neem ik het op als 324e voorwerp in mijn reeks met die naam. Een overzicht is hier.]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.