Ik heb gisteren beschreven hoe de Astronomische Dagboeken aan de ene kant sterrenkundige waarnemingen bevatten en aan de andere kant beschrijvingen van de gebeurtenissen die door die hemelse tekenen zouden zijn voorspeld. De auteurs herkenden patronen, schreven die op in een Voortekencatalogus en gebruikten die om de toekomst te voorspellen.
De Astronomische Dagboeken, die bij mijn weten allemaal liggen in het British Museum, zijn gepubliceerd tussen 1988 en 1996, al worden nog altijd nieuwe interpretaties voorgesteld. De publicatie van de Voortekencatalogus begon in 1989 en is, voor zover ik weet, afgerond in 2012. Samen met nog andere teksten hebben ze bijgedragen aan een enorme verbetering van onze kennis van het oude Nabije Oosten, en dan bedoel ik niet alleen dat we nu dingen weten over gebeurtenissen waar we vroeger geen weet van hadden, maar ook dat ons begrip van de antieke topografie is gegroeid. We kunnen andere bronnen nu beter beoordelen – de reputatie van Herodotos als bron voor Babylonië is er niet beter op geworden – en we weten nu welke factoren bijdroegen aan de vorming van de voedselprijzen. Ook meteorologen zijn geïnteresseerd, want de data waarop kanalen werd geopend, bieden een indicatie voor het antieke klimaat – en dus voor klimaatverandering.
De Astronomische Dagboeken zijn echter niet slechts een bron voor de Voortekencatalogus, maar ook voor de kronieken van Assyrië en Babylonië. Anders dan de Voortekencatalogus, die diende om de toekomst te voorspellen, zijn de kronieken bedoeld om het verleden te herinneren. En het moet gezegd: dat doen ze heel netjes. Weliswaar is het perspectief beperkt – de auteurs keken nu eenmaal naar de wereld vanuit Babylon – maar de teksten zijn onopgesmukt, objectief en systematisch geordend, jaar voor jaar en maand voor maand.
Een voorbeeld is de Naboniduskroniek die u hierboven ziet. Hierop staan de gebeurtenissen vermeld uit de laatste jaren van onafhankelijk Babylonië. (De tekst staat ook bekend als ABC 7 omdat het de zevende tekst is in A.K. Graysons Assyrian and Babylonian Chronicles uit 1975.) Hier is een fragmentje, een beetje lacuneus, maar het is duidelijk dat koning Nabonidus oorlog aan het voeren is in het westen.
Eerste jaar [555/554 v.Chr.]: De koning riep zijn leger op en marcheerde tegen het land Cilicië in.
Tweede jaar: in de tiende maand <de koning marcheerde tegen …> in Syrië.
Derde jaar: In de vijfde maand ging de koning naar het Amanusgebergte [in Cilicië], waar veel fruitbomen groeien. Hij stuurde allerlei soorten fruit naar Babylon. De koning werd ziek, maar herstelde zich. In de negende maand riep hij zijn leger op en sloeg de handen ineen met koning Nabû-tat-tan-úsur van Amurru en marcheerde naar <lacuna>. Ze sloegen hun kamp op tegen de hoofdstad van Edom … de poort van Šintini … hij doodde hem.
Wat opmerkelijk is, is de objectiviteit van deze teksten. De vijand wordt niet bekritiseerd; de ziekte van een heerser wordt niet verborgen; en als de koning een nederlaag had geleden, zou dat een nederlaag hebben geheten. Deze openhartigheid kennen we niet uit bijvoorbeeld de koningsinscripties, een andere categorie historiografische teksten uit het oude Nabije Oosten. In die teksten laten de koningen geen enkele twijfel bestaan over de totale verdorvenheid van hun vijanden en hun eigen successen. Neem de Kurkh-stèle van de Assyrische koning Salmanasser III:
Ik vocht met hen en dankzij de steun van de machtige krachten van [de oppergod] Aššur heb ik ze tussen de steden Qarqar en Gilzau verslagen. Ik heb 14.000 van hun soldaten met het zwaard gedood. Als ware ik [de regengod] Adad, zo verwoestend sloeg ik op hen neer. Met hun dode lichamen vulde ik de gehele vlakte. Hun enorme troepenmacht joeg ik over de kling, ik vulde de rivieren met bloed, ja het veld was te klein om alle kadavers te bevatten.
Het is allemaal prima te volgen, maar Salmanasser beschrijft hier – zoals ik al eens beschreef in een eerder blogstukje – in feite een nederlaag tegen een coalitie van twaalf Syrische koningen (inclusief Achab van Israël). Na deze slag bij Qarqar (in 853 v.Chr.) bleven de Assyriers nog jaren veilig achter de Eufraat.
Zulke propaganda zul je niet vinden in de kronieken. Net als de Griekse onderzoeker Herodotos waren de kroniekschrijvers geïnteresseerd in het verleden omwille van het verleden zelf. Ze waren niet aan het schrijven om een heerser te plezieren.
Een laatste punt nog: minimaal één Babylonische auteur was ontevreden met het genre. De auteur van de Dynastieënprofetie wilde het niet laten bij het optekenen van wat er zoal was gebeurd, maar wilde er ook een verklaring aan geven. Hij somt allerlei heersers op, waarbij steeds de eerste vorst van een dynastie er goed van afkomt terwijl het daarna minder goed gaat. We vinden dit beeld ook in bijvoorbeeld de Cyruscilinder: als de zaken niet goed gaan, zoeken de goden een nieuwe herder voor de mensheid.
We zouden meer teksten als de Dynastieënprofetie willen hebben, want één auteur is wat weinig. Toch mogen we aannemen dat hij een gevoel verwoordde dat meer mensen hadden. Toen Alexander de Grote in september 331 de Tigris was overgestoken en er een maansverduistering was, begrepen de soldaten in het leger van zijn tegenstander Darius dat het moment was gekomen waarop de heerschappij van de ene dynastie ten einde kwam, waarop de goden een nieuwe koning hadden gevonden en een nieuwe dynastie zou beginnen. Weerstand bieden tegen Alexander was dus godslasterlijk en toen hij bij Gaugamela de aanval inzette, maakten de soldaten van Darius zich uit de voeten. Niet omdat ze laf waren, maar omdat ze de tekenen des tijds verstonden. Al noemen wij het natuurlijk een self-fulfilling prophecy.
Mijn respect voor de Babyloniërs is weer gestegen.
Misschien heb ik dat helemaal verkeerd begrepen, maar ik heb de indruk dat in het oude testament het genre van de kroniek en dat van voorspelde gebeurtenissen vaak door elkaar worden geschreven. Weliswaar zijn die gebeurtenissen dan niet voorspeld door sterren, maar door profeten.
De Babylonische voorspellingen zijn ook niet gedaan door sterren, maar zijn extrapolaties van herkende patronen in de bewegingen van die sterren aan de hemel. Het verschil met profetieën is relevant.
“ik vulde de rivieren met bloed, ja het veld was te klein om alle kadavers te bevatten….”
Misschien een verre voorvader van een andere Babyloniër met een voorkeur voor hyperbolen, ‘Comical Ali’. https://m.youtube.com/watch?v=vC5UTUAxgpE
Overigens is dit een van de sites die ik vanaf mijn Griekse vakantieadres kan bezoeken zonder dat het vakantiegevoel verdampt. Compliment daarvoor.
@Eduard. Voor over ik het heb begrepen zijn de profeten in het oude testament geen voorspellers van de toekomst, maar vertolkers van de wil van JHWH. In het bijzonder wassen zij de oren der koningen, die beter voor zichzelf zorgen dan voor hun volk. Als we de profeten mogen geloven hadden die koningen een voorliefde voor het stelen van de armen, zoals weduwen en wezen. De in de tekst genoemde Achab had b.v. zich de wijngaard van Nabot toegeëigend en kreeg het daarover aan de stok met Elia.
Rijken komen er bij de profeten meestal slecht af. Vaak wens ik dat die zogenaamde fundamentalisten eens wat beter de profeten lazen in plaats van zich druk te maken over in de bijbel totaal marginale zaken als homoseksualiteit.
Misschien heb ik het dan niet goed begrepen, maar voor mij lijkt het er op dat de Babylonische hemelspeurders meenden dat de bewegingen van de sterren de wil van de goden uitdrukten – vertolkten, zeg maar.
“Vaak wens ik …..”
Tja, dat is nou eenmaal de makke van Heilige Boeken. Iedereen gaat ermee aan de haal ten behoeve van de eigen agenda. Ik geef meteen toe dat ik dat ook doe: komt een christenfundie aangelopen, roept FrankB meteen: pi = 3 en vleermuizen zijn vogels! Minder triviaal is dat ik op grond van de onschuldige varkens door Jezus de verdrinkingsdood ingejaagd de beroemde Nazarener heel wat minder hoog acht dan Franciscus van Assisi. Dat is ongeacht een letterlijke of vrijzinnige interpretatie van het verhaal.
U was het toch, die een keer zo hoog opgaf van de subtitliteit van Bijbelexegese? In mijn simpele, ongelovige ogen is dat het tegendeel van een aanbeveling. Want agenda.
Uiteraard zit achter deze ontboezemingen ook een agenda. Ze leiden alleen maar mijn vraag in:
kunt u eerlijk en zonder hoogmoed zeggen dat u er vrij van bent?
@FrankB
“de bewegingen van de sterren de wil van de goden uitdrukten”. Tegenwoordig gaat men ervan uit dat de bewegingen van sterren en planeten volledig vast liggen.
Dat roept bij mij de vraag op of de Babyloniers dat ook dachten, want als dat zo is, dan ligt de toekomst vast en heeft het geen enkele zin om te proberen dat te veranderen.
Inderdaad, “iedere ketter heeft zijn letter”, je kunt door details te citeren (en uit hun verband te trekken) zo ongeveer alles bewijzen. Het is de manier waarop Mattheus het oude testament citeert om te laten zien dat Jezus de nieuwe Mozes is.
Een eerlijke exegese probeert de verschillende betekenissen van de boeken en de bedoelingen van de schrijvers te achterhalen o.a. door ze in hun context te plaatsen. En dat los van de eigen overtuiging en zodoende zonder bepaalde agenda: wat staat er eigenlijk en wat bedoelt de schrijver daarmee.
Maar in het dagelijks leven ben je niet wetenschappelijk bezig en heb je uiteraard je eigen agenda. Die van mij is dat ik hoop dat de mensheid zich uit de nesten kan bevrijden waar ze zich in gewerkt heeft, van bijna onafwendbare klimaatverandering, toenemend nationalisme met de daarbij behorende herbewapening en risico’s van onbeheersbare conflicten en toenemende accumulatie bij de superrijken[lees Piketty]. Het is is niet erg waarschijnlijk dat dit lukt, maar we blijven hopen. Bij mij is een voorwaarde van die hoop dat we kunnen rekenen op Gods hulp – niet door ingrijpen maar door inspiratie – . Die hoop zou ik hebben zelfs als God een puur menselijk bedenksel zou zijn, want erzonder werd ik wanhopig.
De Bijbel is b.v. heel consequent in het veroordelen van accumulatie van rijkdom, zowel in oude als nieuwe testament, dat kun je ook zonder enige agenda concluderen. Het steeds rijker worden van de rijken zou door iedere bijbelse profeet veroordeeld worden.
Zal best. Toch hebben rijke christenen – en er zijn er nogal wat – er geen enkel probleem mee. En ik ga ze niet vertellen dat ze hun eigen Heilige Boek verkeerd begrijpen. Elke christen vindt de eigen exegese eerlijk. U mag dat met hen opnemen. Als u consensus bereikt heeft mag u bij mij terugkomen. Eerder heb ik geen belangstelling. Wel wens ik u succes.
Intussen heb ik de profeten van het OT niet nodig om de problemen met “het steeds rijker worden van de rijken” te zien. De wetenschappelijke methode is goed genoeg voor mij.
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Spirit_Level_(book)
Dat de Hebreeërs zich druk maakten om sociale rechtvaardigheid wist ik al. Dat is mooi. Van historisch belang zelfs; weinig tot niet belangwekkend voor mijn conclusies en opvattingen in de 21e Eeuw.
“Dat roept bij mij de vraag op of …..”
Interessante vraag, of de Babyloniërs deterministen waren. Ik heb geen idee.
Al lezende en het gelezene overdenkend overviel me de gedachte of het de majesteit al eens heeft behaagd u een lintje op te spelden vanwege uw inzet voor de Oudheid en de wetenschap. Zo niet, dan is het hoog tijd daarvoor!
Bah. Tegenwoordig is het bijzonderder om geen lintje te krijgen dan wel één. Maar goed, ik ben een republikeinse mopperpot. Ik kan het niet en zal het ook niet proberen – niemand verhindert u JL voor te dragen. Googel “nomineren voor een onderscheiding” en leef u uit.
Helaas is de Eurekaprijs afgeschaft.
Als sympathisant van het Republikeins Genootschap vestigde ik mijn hoop op een reactie als deze! 👍😉
🙂
@Yde: Lintje? Die majesteit of wat het ook is kan beter met een zak geld aankomen bij Jona. Jona kan er leuke dingen mee doen!
Succes toeschrijven aan jezelf en tegenvallers aan anderen of je omgeving; mensen zijn hier erg goed in. En dat zal ook niet snel veranderen, waarschijnlijk nooit (zolang de mensensoort bestaat althans).
Nee. Het is goed voor het geestelijk welbevinden, zoals elke psycholoog zal bevestigen. Er zit een evolutionair kantje aan: mensen die het omgekeerde doen raken depressief en verminderen aldus hun kans op vruchtbaar nageslacht.
Matigheid is echter aanbevelenswaardig. Overoptimisme vergroot immers de kans op mislukking: te hoog reiken, teveel hooi op de vork nemen enz. Het is daarom toch verstandig ons te beperken tot het uitvergroten van de eigen rol in geval van succes. Was die rol minimaal of nul dan is het voordeliger de loftrompet voor anderen uit te spreken: men kan zichzelf genereus voelen en wordt bovendien beloond met sympathie.
Voor tegenvallers geldt iets soortgelijks. Schrijf die toe aan externe factoren, dwz minimaliseer de eigen rol. Maar neem die geminimaliseerde eigen rol wel uitermate kritisch onder de loep. Daar leert men van en met een beetje geluk vertellen anderen dat we niet zo hard voor onszelf moet zijn. En dat is ook prettig om te horen. Mooi vak, psychologie.
@Frank: je hebt mijn opmerking niet goed gelezen, ik gaf nl. geen meninig. En over psych. hoeft niemand mij iets te vertellen.
Is de auteur van die Dynastieënprofetie met zijn methode niet een stuk meer vooringenomen dan die gewone kronieken, en zou je dat van ons uit gezien (21ste eeuwse arrogantie weet u wel…) niet een stap terug kunnen noemen?
Moeilijk te zeggen, als vooringenomenheid de norm was en streven naar objectiviteit de uitzondering.
Grappig om te zien dat de reacties voornamelijk van mannen komen, waarschijnlijk vinden ze dat stoer. En bovenal laten weten hoeveel kennis je wel niet hebt. En het liefst laten zien dat je ook wat weet over andere vakgebieden. Wat dat betreft hebben vrouwen betere hersenen vermoed ik.
Ik ben zelf man en weet er een beetje van, en ben getrouwd met een aardige vrouw. Als zij reageert op een blog, weet ze precies wat ze doet, en dat moet je bij mannen maar afwachten.