Al sinds mensenheugenis vindt de Week van de Klassieken plaats in de lente. Dat had ook dit jaar zo zullen zijn, maar het begin is om welbekende redenen uitgesteld tot vandaag. Het thema is nog altijd “Controverse”. En dat is een moeilijk thema, want er zijn binnen de oudheidkunde wel debatten, maar vrijwel geen controverses.
Een controverse is een discussie waarbij de deelnemers het oneens zijn over de randvoorwaarden. Anders gezegd, het is een debat waarbij minimaal één partij vrijheden neemt die de andere partij onacceptabel vindt. Ik kan maar twee oudheidkundige voorbeelden noemen. De eerste daarvan gaat niet over de klassieken: de chronologie van het Midden-Brons in Mesopotamië. Daar waren drie mogelijkheden (prozaïsch aangeduid als Hoog, Midden en Laag) en daar kwam een vierde bij, Ultralaag. De aanhangers daarvan hebben, toen ze de discussie niet wonnen, vrij grootschalig de Wikipedia aangepast, waardoor de indruk ontstond dat hun alternatief serieus was. Dat is geen gebruikelijke manier om een wetenschappelijke discussie te voeren en in die zin is het controversieel. Dat inmiddels vaststaat dat de middenchronologie de beste was, maakt het des te gênanter.
De limes
Het andere thema dat je controversieel kunt noemen, en dat iets klassieker is, is de limes. Dat de overheid bakken met geld uitgeeft om het traditionele geschiedbeeld (waarin “wij” de Germanen zijn) om te keren (de Romeinen verduisteren al het andere), soit. Geschiedenis verandert voortdurend, geschiedenis heeft vele eigenaren. Dat echter niet wordt aangegeven wat de winst aan inzicht is (excess empirical content), is ondermaats. Extra pijnlijk is dat de limes-organisaties de classici straal negeren. Dat is niet uniek: de Commissie Van Oostrom vroeg geen oudheidkundigen toen ze de limes plaatste op de geschiedeniscanon.
Veel gezag hebben de oudheidkundigen dus niet. Natuurlijk hoeft de wetenschap niet de eerste viool te spelen onder de diverse stake-holders. Er zijn meer partijen. Het mag echter ook niet zo zijn dat de overheid het adequaat informeren van de burger beschouwt als bijzaak. Dat de limes-organisaties en de canoncommissies relevante partijen domweg negeren, vind ik wel controversieel. Meer controverses ken ik echter niet en dus is “Controverse” een moeilijk thema voor de Week van de Klassieken.
Geen controverses
Natuurlijk, er zijn debatten. Was er een Trojaanse Oorlog? Waren de Etruskische of de Griekse steden eerder? Wanneer leefde Homeros? Wat is het “ik” in de Griekse lyriek? Hoe gaan we verder met de uitleg van klassieke teksten nu de bioarcheologie de antropologische aannames bij de tekstuitleg heeft geproblematiseerd? Hoe lezen we het einde van Vergilius’ Aeneïs? Allemaal vragen waarover discussie bestaat, maar controversieel wordt het nooit.
Dat is ook het geval met discussies over de moeilijkheden van de oudheidkunde als vak. Het is niet controversieel dat de wetenschappelijke opleidingen te kort zijn, aangezien de minimumlengte van zes jaar ooit wettelijk is vastgelegd. Ook is niet controversieel dat de oudheidkundige bloedgroepen te weinig met elkaar communiceren, aangezien de oproep tot interdisciplinariteit al een halve eeuw klinkt. Het is al even oncontroversieel dat politieke en religieuze groepen de Oudheid gebruiken; relevantievragen zijn immers eerstejaarsstof. Dat classici, archeologen en oudhistorici hun wetenschappelijke gezag hebben verspeeld is ook onomstreden; zie boven.
En zo voort, en zo verder. Serieuze moeilijkheden? Ja. Discussies en debat? Die ook. Maar controverses? Nee.
Of de papyrologie?
Ik heb ook zelf de controverses niet kunnen leveren die dit thema veronderstelt. Ik had mijn uitgever een boek beloofd over wat we, toen we eraan begonnen, nog beschouwden als controversieel: de papyrologie. Toen Bedrieglijk echt dit voorjaar echter verscheen, op het moment dat oorspronkelijk was bedoeld als Week van de Klassieken, wisten we dat het allemaal zo controversieel niet was. Mij lijkt althans oncontroversieel dat ook Bijbelwetenschappers en classici zich aan de gedragscodes moeten houden.
De falende voorlichting dan?
Misschien is het controversieel als ik er uitgerekend in de Week van de Klassieken aan herinner dat de voorlichting een zootje is, maar iedereen die zich bezighoudt met de Oudheid weet dat er veel verwarring is gecreëerd doordat er naast de Week van de Klassieken ook een Romeinenweek is gekomen.
Ook weet iedereen dat archeologen hun vak beschadigen met hun eindeloze overdrijvingen. We zagen eerder dit jaar hoe de Heerlense archeologen, die wel degelijk iets te melden hadden, de media vrij hysterisch tegemoet traden, waarop Nijmegen, waar men ook graag de media hysterisch tegemoet wilde treden, ook maar wat begon te roepen, zij het zonder inhoud. Aangezien niemand van dit gelawaaipapegaai blij wordt lijkt de constatering dat de voorlichting naatje is, me ook niet werkelijk controversieel.
Themaboekje
Je merkt het ook aan het leuke themaboekje van dit jaar, Controverses. Beelden van de antieke wereld in het heden, waarin drie essays zijn opgenomen. Anton van Hooff toont dat antieke homoseksualiteit niet is wat het publiek daar nu over denkt en Daan Nijssen schrijft dat de Cyruscilinder niet is wat Iraanse nationalisten ervan maken. Dat het publiek veertig jaar achter de wetenschap aanloopt, is echter geen controverse. Het betekent alleen dat de wetenschap niet functioneert. Het is vanzelfsprekend goed dat Van Hooff en Nijssen de lacune vullen. De onderwerpen zijn boeiend genoeg.
Het derde essay, van Tom Buijtendorp, toont wat er ligt tussen enerzijds de afstandelijke, wetenschappelijke beschrijving van het verleden en anderzijds de betrokkenheid die mensen kunnen ontwikkelen. Ik vond het een verademing dat iemand de dilemma’s rond relevantie toont, want deze materie, waarvan ik al aangaf dat het eerstejaarsstof is, blijft onderbelicht in de oudheidkundige voorlichting, die immers geen tweede en derde lijn kent. Maar opnieuw: eerstejaarsstof zijnde eerstejaarsstof is dit dilemma oncontroversieel.
Tot slot
Kortom, we hebben te maken met een uitdagend thema dat bij nader inzien niet blijkt te werken. Zoiets kan gebeuren. Er is echter, denk ik, iets verontrustends aan het ontbreken van werkelijke controverses. Het betekent dat de negatieve heuristiek van de oudheidkunde onbediscussieerd of onbediscussieerbaar is. Ik zie de laatste dertig jaar eigenlijk alleen wijzigingen in de positieve heuristiek, zelfs nu de ontwikkelingen in de bioarcheologie (“de DNA-revolutie”) de hermeneutische buitengrens irrelevant maken. Dat duidt op stagnatie.
Maar ook in tijden van stagnatie kunnen leuke dingen gebeuren. Ik schreef al dat het themaboekje de moeite waard is en dat geldt voor het hele programma van de Week van de Klassieken, dat u hier vindt. Helaas grotendeels per live-stream.
Op deze blog zal ik de komende dagen wat vertaalde bronnen publiceren. Weinig wereldschokkend, maar hopelijk de moeite van het lezen waard. Als ze u niet bevallen, zou ik zeggen: lees een fijn boek. Er zijn genoeg bronnen die de moeite waard zijn; kijk hier nog even voor het overzicht van de tien invloedrijkste antieke teksten en daar voor het inmiddels tweeëntwintig delen tellende overzicht van klassieke literatuur. Benut de Week van de Klassieken anders voor een bezoek aan een museum of geniet van de reeks museumvoorwerpen; en de bestseller die oudheidliefhebbers momenteel lezen is dit.
“lijkt de constatering dat de voorlichting naatje is, me ook niet werkelijk controversieel”
Het staat nog te bezien of dit juist is, gegeven
“Een controverse is een discussie waarbij de deelnemers het oneens zijn over de randvoorwaarden. ”
Je hebt immers wel eens een archeoloog op bezoek gehad op deze blog die
“archeologen hun vak beschadigen met hun eindeloze overdrijvingen.”
categorisch verwierp. Hoe representatief dat is weet ik niet.
“we hebben te maken met een uitdagend thema dat bij nader inzien niet blijkt te werken”
Maar dit is voorbarig. Want ik vraag me sterk af hoeveel betrokkenen jouw definitie van ‘controverse’ accepteren en hoeveel een andere definitie hanteren. Misschien – ik heb er geen standpunt over – blijkt het bij nader inzien niet te werken omdat je te hoge eisen stelt.
‘…de bestseller die oudheidliefhebbers momenteel lezen is dit.’ verwijst naar:
Not Found
The requested URL was not found on this server.
🙂
Wat vreemd. In elk geval doet de link het nu wel. Maar de pagina met de beschrijving is zomaar gewist. Het gaat om een meesterwerk.
Mischa Meier, Geschichte der Völkerwanderung (2019)
Wie oft Menschen zwischen dem 3. und 8. Jahrhundert n. Chr. tödliche Furcht vor herandrängenden Heeren fremder Völker empfunden haben, zeigt Mischa Meier in seiner magistralen Darstellung der Völkerwanderungszeit. Sie beinhaltet die Geschichte des späten Imperium Romanum sowie die Geschichten der nachrömischen Herrschaftsbild ungen im Westen, jene des frühen Byzantinischen Reiches, aber auch die des frühen islamischen Kalifats bis zum Ende der Umayyadenzeit (750). Reich an Informationen, stets verständlich und spannend zu lesen, führt sie den Leser von der europäischen und nordafrikanischen Atlantikküste bis zu den zentralasiatischen Knotenpunkten der Seidenstraße, nach Nordindien und zum Hindukusch, von Skandinavien und Britannien im Norden bis nach Arabien im Süden. Sie macht vertraut mit den dramatischen Ereignissen dieser Zeit und den damit einhergehenden tiefgreifenden Wandlungsprozessen. Ein wahres Opus magnum, das erstmals eine vollständige Geschichte der Epoche bietet.
Mij lukte het wel. Maar mijn Duits is niet goed genoeg en mijn portemonnee niet vol genoeg, dus ik sla ‘m over.
Op de informatieve website perlentaucher.de zijn verscheidene besprekingen te vinden van het boek van Mischa Meier. Allemaal heel lovend.
En terecht. Het is echt een heel, heel fijn boek.
De algemene definitie van ‘controverse’ beperkt zich zeker niet tot randvoorwaarden. Een strijd van geleerden of twistpunt kan over veel meer dan randvoorwaarden gaan. Bijvoorbeeld ideologie of uitgangspunten. Weliswaar kunnen randvoorwaarden voortkomen uit een bepaalde ideologie.
Maar ja, marketingtechnisch ligt het woord ‘controverse’ beter in de markt. Het is waar media op drijven tenslotte.
De voorbeelden van de bronstijdindeling en de limes hebben volgens mij meer met wetenschappelijke ethiek te maken, en dus waarschijnlijk ook met pecunia.
In de 19e eeuw is verzonnen dat de Vikingen runderhoornen op hun helm zouden hebben, om ze nog wat enger te maken. Wat dus helemaal niet waar is. Als je op Google naar “limes” zoekt dan vind je restaurants. Op de website van Week van de Klassieken staat een boekje voor 3,99 Euro. Uit de beschrijving ervan is mij niet duidelijk wat de controverses zijn. Op de klassieke “potten en pannen” is inderdaad te zien dat destijds homoseksualiteit vrij normaal werd gevonden. Dat heeft in de vorige eeuwen natuurlijk hier en daar de aandacht getrokken. Winckelmann was ook homoseksueel, en toen hij een keer in omarming met een bediende werd aangetroffen zei hij dat hij wilde onderzoeken waarom de oude Grieken er zo gek op waren geweest.
Ik zou zeggen dat “controversieel” betekent dat er verschillende meningen over bestaan, niet dat het specifiek betekent dat men het oneens is over de randvoorwaarden. Meestal lijdt dit dan tot discussies. Bij een controversiële beslissing van een scheidsrechter zijn er gewoonlijk verschillende meningen over wat er gebeurd is, het is niet per definitie zo dat dingen uit de reglementen ter discussie staan, zoals bv de grootte van het voetbalveld.
Of is hier sprake van een specifiek gebruik van het begrip “controverse” ?
Ik volg Jona’s definitie van controverse, al is ze vrij strikt.
Om de voetbalanalogie door te trekken: de inhoud van een scheidsrechterlijke beslissing is zelden controversieel. Er is verschil in interpretatie (was er intentie bij deze overtreding?) maar men is het eens over de randvoorwaarden. Controverse krijg je bij de vraag of de scheidsrechter een beslissing mag/kan nemen. Een voorbeeld was de goal (?) die Club Brugge vorig jaar scoorde tegen Antwerp. Antwerp-verdediger De Laet haalde de bal weg van het doel, maar de lijnrechter oordeelde dat de bal volledig over de lijn was, dus doelpunt.
De analogie met oudheidkunde of andere wetenschappen is frappant:
– er is dataschaarste (geen camerabeelden, lijnrechter stond niet op de achterlijn, in de chaos weten betrokkenen zelf niet zeker wat er gebeurd is)
– een waarschijnlijkheidsberekening is het beste wat er in zit: https://sporza.be/nl/2020/02/03/professor-bal-van-vanaken-was-tussen-de-5-en-3-centimeter-over-de-lijn~1580751563074/
– ideologie speelt een kwalijke rol: als Antwerp-supporter weet ik wel zeker dat die bal niet over de lijn was, maar die idioten uit Brugge denken natuurlijk van wel
– nieuwe technologie kan de controverse helpen oplossen: waar blijft die doellijntechnologie?
Dit alles leidde tot controverse: kan/mag deze beslissing wel genomen worden? En tot leuke filosofische discussies in de sportprogramma’s: https://sporza.be/nl/2020/02/03/de-klas-van-filip-joos-de-lijnrechter-moet-altijd-een-beslissing-nemen~1580765303137/
Belangrijkste bijzaak ter wereld. Het onrecht is in Antwerpen trouwens al lang vergeten nu we in augustus van Brugge de bekerfinale wonnen. Met een geldig doelpunt.
Dank voor deze verhelderende parallel.
Dat is toch precies wat ik beweer ? Er zijn gewoon verschillende meningen ( lijnrechter vs verdediger ) die aanleiding geven tot twisten. De constatering dat iets controversieel is, betekent voor mij niets anders dan dat er feitelijk twisten zijn of opgeroepen zullen worden. Er wordt daarbij geen oordeel gegeven over de ( logische ) inhoud van die twisten.
Lendering beweert hierboven : “Een controverse is een discussie waarbij de deelnemers het oneens zijn over de randvoorwaarden.” Dat zou dan bv de afmetingen van het voetbalveld kunnen zijn. Wat mij betreft zouden daar ook controverses over kunnen ontstaan, maar dat zijn hele specifieke en ook zeldzame gevallen. De vraag is dus of de door Lendering gehanteerde definitie te eng is.
Aanleiding voor deze discussie is de “Week van de Klassieken”. Het thema is controverse. Lendering beweert hier dat controverses zeer zeldzaam zijn in de oudheidkunde. Volgens zijn definitie is dat ook zo. Ik zelf neig er naar om een veel bredere definitie te hanteren en sluit mij hierbij aan bij de organisatoren van de Week van de Klassieken.