Het mag met de zorg voor het goede, schone en ware in het land van denkers en dichters beter zijn gesteld dan in de roofstaat tussen Oostfriesland en de Schelde, ook in Duitsland slaat men de plank weleens mis. Het Pergamonmuseum in Berlijn, zeg maar het archeologisch museum met de vondsten uit het voormalige Ottomaanse Rijk, gaat later dit jaar dicht. Dat doet pijn.

Verbouwing

De opgegeven reden is dat het gebouw grondig moet worden verbouwd. Dat zal best waar zijn. Ik was er vandaag en het viel me op hoe slecht het was geventileerd. Men beweert dat het museum in 2037 weer heropent. Ook dat zal best waar zijn, althans in de zin dat zulks wel ergens op papier zal staan. Verder schermt men ermee dat het Pergamon-altaar al eerder weer te zien zal zijn. Dat zal ook wel waar zijn, maar het is zoiets als zeggen dat het Planetarium van Eise Eisinga tot 2037 dicht is maar dat het zaaltje met de sterrenkundige instrumenten snel weer open is.

Ik heb de indruk dat er iets meer aan de hand is dan alleen een noodzakelijke verbouwing. Als een museum voor langere tijd wordt verbouwd, zorgt het immers voor een expositie op een tijdelijke locatie in de buurt. Een selectie uit de collectie van het Römisch-Germanisches Museum is, zolang de renovatie duurt, in Keulen te zien in het Belgisches Haus; in Berlijn is het Bauhaus Archiv momenteel ondergebracht aan de Hardenbergstrasse. Dit is alleen maar logisch, want je wil als museum voetafdruk behouden. Het persbericht van het Pergamonmuseum munt echter uit in mooie voornemens zonder concrete data: we lezen over het verplaatsen van enkele beelden en belangrijke voorwerpen naar een nabijgelegen zaal, we lezen over samenwerking met andere musea, we lezen over een virtuele expositie.

Demoralisatie

Het klinkt alsof het nog slechts plannen zijn, want als er concrete data genoemd konden worden, zou het museum dat wel hebben gedaan. Het museum lijkt het behoud van voetafdruk niet als prioriteit te hebben. Alsof de problemen een gedemoraliseerde directie boven het hoofd zijn gegroeid.

Ik proefde die (veronderstelde) demoralisering ook toen ik vandaag de museumwinkel bezocht. Het recentste overzicht van de collectie was een onaantrekkelijk boek van een jaar of twintig oud. In het museum waren wat dingen gedaan om de collectie op te leuken, maar ik word niet blij als het beeld van de stormgod Hadad uit Zincirli in donkerrood licht staat, met blauw oplichtende ogen. Je bent een museum hoor, geen goedkope horrorfilm.

Gebrek aan inspiratie, moedeloosheid? Ik beken dat als het collegamuseum in Bagdad zou zijn geplunderd, als het negentiende-eeuwse sjabloon van het mystieke oosten tegenover het humanistische westen nieuw leven werd ingeblazen (en jouw collectie dus bij implicatie geen “eigen” Europees erfgoed meer is), als ISIS de boel kort en klein slaat, als je museum nog altijd oorlogsschade heeft en als wetenschappers illegaal verworven oudheden uitgeven … ik beken dat ik dan vermoedelijk ook gedemoraliseerd zou zijn.

Afscheid

Op 22 oktober is het museum voor het laatst open. Wie de vondsten uit Babylon, Aššur of Uruk wil zien, of wie geïnteresseerd is in islamitische kunst, is lelijk de sigaar. 2037 is vermoedelijk synoniem voor nooit. Over veertien jaar zal het toerisme totaal anders van karakter zijn. Over veertien jaar zal anders worden gedacht over de restitutie van erfgoed. En over veertien jaar zal niemand zich de schatten van het museum nog herinneren, want het behoud van voetafdruk heeft geen prioriteit.

En dus ben ik vandaag, ietwat melancholiek, afscheid gaan nemen. Eigenlijk was het vakantieplan deze zomer van Heerlen naar Bonn (Bodi!) te fietsen en dan langs de Rijn terug, maar de sluiting van het Pergamonmuseum dwong tot nieuwe plannen. Behalve de zaal met het Pergamonaltaar bleek ook de kelder met de graven uit Aššur gesloten, maar alle andere hoogtepunten waren er nog.

Om te beginnen de Processieweg en de Ištarpoort uit Babylon: als het Pergamonaltaar het Joodse Bruidje is, dan zijn dit de Nachtwacht en de Staalmeesters van het Pergamonmuseum. Alle vondsten uit Uruk, de oudste stad ter wereld. Even verderop de vondsten uit de Assyrische hoofdsteden Aššur, Nimrud en Nineveh. Een kleitablet met de tekst van het Epos van Gilgameš, een kleitablet met de correspondentie tussen de koning van Jeruzalem en farao Echnaton, een kleitablet met de Wetten van Hammurabi. Schitterend aardwerk uit Syrië. Beelden van goden en koningen, werktuigen van ambachtslieden, een tempeltje uit Aššur en een woonhuis uit Uruk. Het was er allemaal.

Melancholie

En ik zag het allemaal voor het laatst. Dat maakt wat melancholiek. Ik ben nu achtenvijftig en tot nu toe ging ik altijd op reis om andere steden en landen te ontdekken. Om nieuwe mensen te leren kennen. Om dingen voor het eerst te doen. De primeur van vandaag was, ietwat paradoxaal, dat ik voor het eerst op reis ging om iets voor het laatst te zien. Dat zal in het resterende kwart van mijn leven wel vaker gebeuren. Het is niet iets om bovenmatig verdrietig om te zijn, maar het trof me.

Ik hoop voor u en mij dat ik me vergis. Dat de aangekondigde samenwerking met andere musea wel iets oplevert, dat mensen komen naar de nabijgelegen zaal. En stiekem hoop ik dat het Drents Museum in Assen, dat wel vaker prachtige exposities organiseert door samen te werken met steeds één museum (Boston, Teheran, Yerevan…) een expositie zal wijden aan Uruk, zodat we tenminste ergens de voorwerpen kunnen zien uit de oudste stad ter wereld.