In 492 v.Chr. besloot koning Darius de Grote dat het tijd werd het Perzische Rijk te beschermen tegen aanvallen van de Yauna. Sommige groepen van deze piraten waren al onderworpen maar anderen hadden de voorafgaande jaren lelijk zitten stoken en hoewel ze geen bedreiging vormden voor de Perzische orde, was het verstandig een cordon sanitaire te scheppen tussen de al onderworpen “Yauna aan deze kant van de zee” en de onafhankelijke “Yauna aan de andere kant van de zee”. De eerste operatie was echter gericht tegen de “Zonnehoed-Yauna”, die zich in 492 onderwierpen aan generaal Mardonius. Wij noemen dit volk de Macedoniërs. De Yauna noemen wij Grieken: de Ioniërs in het Perzische Rijk en de onafhankelijke stadstaten daarbuiten.
Twee jaar later lanceerden de Perzische generaals Datis en Artafernes een scheepsexpeditie naar de Egeïsche eilanden. Als deze waren onderworpen en er een cordon sanitaire was geschapen, en als het vaarseizoen nog tijd overliet, zouden ze proberen het piratennest in Eretria in te nemen en in Athene een pro-Perzische alleenheerser aan de macht te brengen, Hippias.
De campagne startte zonder problemen en om het succes te vieren, brachten de Perzen op Delos een enorm offer aan de god Apollo, die ze vermoedelijk gelijkstelden aan hun eigen Ahuramazda. Hierna zeilden de schepen naar Eretria, waar zes dagen werd gevochten tot de stad op de zevende dag werd verraden. De bewoners werden als gevangenen afgevoerd.
***
Het staat allemaal bij Herodotos, wiens beschrijving van de gebeurtenissen we niet hoeven te betwijfelen, maar wiens reconstructie van de Perzische strijdplannen een rommeltje lijkt. Als we echter kijken naar wat concreet gebeurde, dan is duidelijk dat de Perzen een cordon sanitaire wilden en de twee Griekse steden wilden straffen die enkele jaren eerder steun hadden verleend aan opstandige Ionische Grieken. Net als Flavius Josephus moet je Herodotos feiten serieuzer nemen dan de door hem vermelden motivaties. Dat geldt trouwens voor wel meer antieke geschiedschrijvers.
***
Athene lag even verderop en het meest logische punt om aan land te gaan was Marathon, waar de vlakte ruimte bood voor cavaleriemanoeuvres. De plek had bovendien symbolische waarde: het was waar Hippias’ vader Peisistatos ooit aan land was gegaan om in Athene alleenheerser te worden. En dus zetten Datis en Artafernes hier 25.000 Perzen aan land.
De Atheners antwoordden door 10.000 zwaarbepantserde infanteristen te sturen, die de weg naar Athene blokkeerden. Op dezelfde dag stuurden ze een hardloper naar Sparta, die drie dagen later terugkeerde met de boodschap dat de Spartanen zo snel mogelijk versterkingen zouden sturen. Versterkingen uit Plataia arriveerden al wel ter plaatse.
Het grote probleem voor de Perzen was dat ze niet voorbij de Atheners konden; omgekeerd konden de Atheners de Perzen niet verdrijven, aangezien die beschikten over cavalerie. Geen infanterieleger kon de vlakte oversteken zonder de Perzische ruiterij in de rug te krijgen. U weet wel, de mensen van het Parthische schot.
Het commando onder de Atheners rouleerde. Op de dag waarop Miltiades het commando had, zo vertelt Herodotos, vielen de voortekens goed uit en hij beval het leger op te rukken. Daarbij versterkte hij de vleugels; dat het centrum zo werd verzwakt, nam hij op de koop toe. Bij dageraad gaf hij bevel op te rukken naar de vijand, die zo’n twee kilometer verderop was. Zo begon de slag bij Marathon. Herodotos meldt dat de Perzen de Griekse opmars beschouwden als waanzin.
Op de vleugels wisten de Atheners en Plataiërs, die betere pantsers en langere speren hadden dan hun tegenstanders, de overwinning te behalen, waarna de vleugels zich keerden naar het centrum en de Perzen daar in de rug aanvielen. Volgens Herodotos vielen er in de mêlée 192 Atheners en 6400 Perzen.
Dit cijfer moet overdreven zijn (6400 = 192 x 100/3) maar de Perzen moeten in de slag bij Marathon aanzienlijke verliezen hebben geleden. In 1884/1885 ontdekte een Duitse officier een massagraf waarin honderden mensen lagen en er was een soortgelijk bericht over de aanleg van de roeibaan van de Olympische Spelen in 2004. Als de nabestaanden van de gesneuvelde Perzen hebben gehoord dat hun dierbaren waren begraven, zullen ze geschokt zijn geweest over deze ontering van de gevallenen, want de Perzen deden aan luchtbegrafenissen.
***
Herodotos’ verslag is duidelijk genoeg maar laat een cruciale vraag onbeantwoord: hoe konden de Atheners de vlakte oversteken zonder angst voor een cavalerieaanval? Herodotos suggereert dat de Atheense aanval te snel was, maar spreekt dit tegen als hij zegt dat de strijd lang duurde.
Er is echter een ander verhaal over de slag bij Marathon, overgeleverd bij de Romeinse auteur Cornelius Nepos en in de Suda, een tiende-eeuws Byzantijns woordenboek. Uit deze bronnen kunnen we afleiden dat deserteurs uit het Perzische leger – misschien afkomstig van Cyprus of uit de Griekse steden in het Perzische Rijk – in de nacht naar het Griekse kamp kwamen om te zeggen dat de cavalerie weg was.
Maar waarom? Eén mogelijkheid is dat Datis en Artafernes, de patstelling zat, waren begonnen met het inschepen van hun leger om een aanval te doen op de Atheense haven van Faleron. Dan was het logisch om de paarden als eerste aan boord te brengen. Als dit waar is, hebben de Atheners bij Marathon de achterhoede aangevallen van een zich al terugtrekkend Perzisch leger.
Hoe dat ook zij, het staat vast dat de Perzische cavalerie in de slag een rol heeft gespeeld, aangezien ruiters stonden afgebeeld in het gebouw dat bekendstaat als de Stoa Poikilè, waar een muurschildering deze veldslag herdacht. Het kunstwerk was al in de vierde eeuw na Chr. verloren gegaan, maar we hebben reliëfs uit Brescia en Pula die weergeven wat erop de muurschildering was te zien. Ik blogde er al over.
De Perzen keerden na de slag bij Marathon terug naar het oosten, Hippias verdwijnt uit de geschiedenis en de gevallenen werden begraven. Er is discussie over de vraag of de grafheuvel die nu wordt aangeworpen wel uit de vijfde eeuw stamt; het kan gaan om een monument uit de Romeinse tijd. Het beroemde romantische verhaal over de marathonloper is een laat verzinsel, te vinden bij Ploutarchos (meer) en bij Lucianus.
Onder de Atheners die in Marathon vochten behoorde de tragediedichter Aischylos, die dit belangrijker vond dan al zijn overwinningen in de toneelwedstrijden: hij wilde dat op zijn graf niet kwam te staan dat hij tragicus was, maar verzocht om de inscriptie Marathonomachos. Zijn broer was een van de gesneuvelden. De Atheners zouden zich nog eeuwen op hun overwinning beroemen, al staat te bezien of de Perzen het hebben ervaren als een grote nederlaag. Wat weer wel zeker is, is dat Herodotos een verhaal heeft laten liggen.
Even mierenneuken: bereden ruiterij is natuurlijk dubbelop.
Oeps! Verbeterd!
Luchtbegrafenissen! Dat wist ik niet! Goeie blog.
De prairie-Indianen in Noord-Amerika deden het ook.
Een mooi verhaal is ‘Sky burial’ door de Chinese schrijfster Xinran, ondertitel ‘an epic love story of Tibet’. Ik vond het een prachtig boek.
Ja, dat is een interessant perspectief – vanuit Perzisch oogpunt waren die zogenaamde Griekse voorvechters van vrijheid niet meer dan een stel half-criminele onruststokers.
Insurgents.