In mijn vorige stukje behandelde ik de plekken waar je de Bronstijd en IJzertijd van Israël en Juda kon bekijken. Dat waren twee koninkrijkjes in de marge van een gestaag groeiend Mesopotamisch wereldrijk. De Assyriërs lijfden rond 724 v.Chr. het noordelijke rijk, Israël dus, in en toen de Babyloniërs de macht hadden overgenomen in Mesopotamië, onderwierpen zij in 586 het zuidelijke, Juda. De Judese bevolking belandde door deportatie in Babylonië maar mocht later, toen aan het hoofd van het oosterse wereldrijk een Perzische dynastie stond, terugkeren. Later namen de Macedoniërs de macht over in het Nabije Oosten.
Ik heb weleens gelezen dat het verblijf in Babylonië de Joden voorgoed een gevoel heeft gegeven dat ze in den vreemde konden wonen en toch één volk blijven. De terugkeer naar Jeruzalem was dan een eeuwenlange, gedeelde en verbindende droom. Ik houd niet van speculaties over eeuwenlange continuïteiten, maar erken dat het een zekere aannemelijkheid heeft. Al lijkt bewijs me lastig.
Qumran
Het jodendom in de hellenistische tijd was pluriform. Of beter: het zal daarvoor ook wel pluriform zijn geweest, maar vanaf nu wordt het documenteerbaar. De Dode-Zee-rollen dus. Ze liggen nu in een aparte afdeling van het Israel Museum in Jeruzalem, maar zijn gevonden in enkele grotten, niet ver van een ruïne die bekendstaat als Qumran. Op welke manier de rollen en de ruïne met elkaar zijn verbonden, is onbekend, maar de oorspronkelijke hypothese geldt als weerlegd: het gaat niet om een esseens klooster en een in veiligheid gebrachte kloosterbibliotheek. Ik zal die materie een andere keer behandelen.
Voor het moment kan ik alleen zeggen dat ik hoop dat het bezoekerscentrum inmiddels geen gelikt verhaal vol zekerheden meer presenteert, maar de toeristen durft te laten twijfelen. Lees voor de zekerheid het themanummer van Met andere woorden, het tijdschrift van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap. Het is gratis en u downloadt het hier.
Caesarea Maritima
Als de Dode-Zee-rollen een in religie gekeerde joodse wereld documenteren, dan vormt Caesarea de andere pool. Dit was de hoofdstad van koning Herodes en later de residentie van de Romeinse gouverneurs. Er is een hippodroom, een tempel voor keizer Augustus, een theater, een Mithrastempel, Byzantijns plaveisel én het paleis van de gouverneur. Daar wordt de aandacht getrokken door een replica van een inscriptie die Pilatus vermeldt. De in zee uitstrekkende pieren zijn gemaakt van onder water uithardend beton: een technisch hoogstandje. Gaaf Kruisvaarderskasteel, trouwens, en op het strand is nog een aquaduct.
Nazaret
Nazaret, het gehucht waar Jezus vandaan komt, is onontkoombaar. De archeologische resten zijn zo spaarzaam dat wel is geopperd dat de plek onbewoond is geweest. Dat is niet waar, maar het was slechts een vlek op de landkaart. Het moderne Nazaret, met een grote kerk en (de laatste keer dat ik er was) islamitische propaganda, is interessanter dan de archeologie. Ik vond het een onprettige plek maar dat vond ik ook van mijn eerste bezoek aan Byblos.
Panias
Helemaal in het noorden van Israël ligt Panias, met het heiligdom van – u raadt het al – de god Pan. Dat klinkt een beetje onjoods, maar omdat de naam Pan zoiets betekent als “alles”, kon zo’n heiligdom worden beschouwd als het Algoddelijke. Ik heb weleens een inscriptie uit een andere Pan-tempel geciteerd waarin iemand zich én identificeerde als jood én Pan begroette met “ere zij god”. Het jodendom had open buitengrenzen. Vandaar dat hier, bij de bronnen van de Jordaan, ook een Joodse koning zijn paleis kon hebben. Het is ook de plaats waar Jezus zijn leerling Simon identificeerde als de rots, Kefa ofwel Petrus. Hier vertelde ik er meer over.
Masada
Niet te missen in Israël: Masada. Het fort van koning Herodes, niet ver van de Dode Zee, en door de Romeinen in 74 na Chr. veroverd. Het verhaal over de collectieve zelfmoord heeft het goed gedaan in de twintigste eeuw, maar (a) het veronderstelde archeologische bewijs is niet wat het lijkt en (b) Flavius Josephus laat op een bepaald moment merken dat de bezetters, Sicariërs, niet alleen joods waren. Voeg de vondst toe van varkensbotten én het feit dat de rabbijnse literatuur de opstandelingen op Masada, anders dan Bar Kochba, nergens vermeldt, en de conclusie dringt zich op: dat twintigste-eeuwse beeld van joods verzet is vooral een twintigste-eeuws beeld, niet méér.
Sepforis
In het verlengde van Caesarea: Sepforis. Meer informatie hier. Vrijdag heb ik meer over de archeologie van Israël en de Palestijnse gebieden.
PS
Voor uw mening over het Palestijns-Israëlische conflict zijn andere discussiefora.
Ik dacht dat het de depotatie “elite” betrof. Trouwens een beladen woord na WW2 waarin het een synoniem was voor eliminatie
Ik heb het ook wel gelezen, dat een elite van schrijvende mensen is weggehaald. Ik weet niet of het waar is. Gewoon zoals in: ik weet het oprecht niet. De Assyriërs hadden ook boeren nodig om hun steden te laten bloeien. En ook ambachtslieden.
Ik heb ook geleerd dat slechts een klein deel van de Judeeërs gedeporteerd werd, en dan vooral de ambachtslieden. En dat bij terugkeer van een aantal van de ballingen (er bleven er ook een heleboel in Babylon) er spanningen waren tussen zij die gebleven waren en zij die terugkeerden. Het zou ook logistiek nogal ingewikkeld zijn om een heel volk van een paar honderdduizend mensen te deporteren. Dat wordt een Armeense dodenmars.
excuses voor typo; moet zijn: “ik dacht dat deportatie de elite betrof.”
Vraag: heeft het woord ‘Palestijnen’ iets te maken met de uitdrukking: “naar de Filistijnen gaan”?
Let wel ik wil hier op geen enkele wijze een politieke discussie beginnen.
Vriendelijke groet,
Alleen indirect. Zowel “naar de Filistijnen gaan” als “Palestijnen” gaan terug op het volk uit de Oudheid, maar onafhankelijk van elkaar. Er is dus een gemeenschappelijke oorzaak, te vergelijken met de gemeenschappelijke voorouders van Homo Sapiens en Pan Troglodytes.
https://historiek.net/naar-de-filistijnen-gaan-herkomst-van-de-uitdrukking/75925/
Hier meer over de uitdrukking. Volgens mij werden de Filistijnen in Egypte de Peleset genoemd, dus al die namen zijn variaties van hetzelfde woord.
“het heiligdom van – u raadt het al – de god Pan. Dat klinkt een beetje onjoods, maar omdat de naam Pan zoiets betekent als ‘alles’…”
De naam van (de god) Πάν (Pán) betekent niet ‘alles’ maar (oorspronkelijk) ‘herder’. Er bestaat wel een woordje πᾶν (pân) dat er dus erg op lijkt, en dat ‘geheel’ betekent. Maar beide woorden zijn dus niet verwant.
Een welkome reactie!
Ook de Panfluit valt weer op zijn plaats.
Maar kenden de joden die nuance? Timothy McGrath schrijft dat “Pan had come to be thought of by many as a universal God, and it would not have been unnatural for Jews to make some sort of identification with their own God.” (The Only True God, 2012; p.33).
Best mogelijk dat mensen beide woordjes door elkaar haalden en Pán als universele god gingen vereren in de mening dat diens naam ‘alles’ betekende. Ik kwam alleen maar zeggen dat ze zich daarin vergisten.
De zelfmoord op Masada zou ook heel goed wel degelijk gekund hebben, staat in dit boek https://yalebooks.yale.edu/book/9780300248135/for-the-freedom-of-zion/
We komen er nooit uit.
En de joodsheid van de Sicari – wat waren ze dan?
Dat ze misschien wat zware jongens van buiten inhuurden zegt nog niets over hun eigenlijke doelen.
En dat Roneinse bestuurders ze incidenteel gebruikten voor vuile klussen – dat komt voor bij verzets-achtige bewegingen….
Die varkensbotten op Masada, waarom niet van de latere Romeinse bezetting?
Op weg naar Massada door een gortdroge rotsachtige woestijn kwamen we een bord tegen waarop een gewaarschuwing voor verdrikkingsgevaar stond. Ogenschijnlijk nogal absurd. Israëlitische colleges hebben me toen uitgelegd dat de waarschuwing serieus was. Want als het al een keer regende kwam het in een verwoestende stroom van de omringende heuvels naar beneden. U bent dus gewaarschuwd.
Ja, dat klopt. Dat heet een “flash flood”. Ik heb weleens horen vertellen dat in de Sahara meer mensen omkomen door verdrinking dan door uitdroging.
https://www.livius.org/articles/concept/flash-flood/