Ik blog deze dagen over de expositie “Dacia Felix” in het Gallo-Romeins museum in Tongeren en haar oudere zusje “Racines, les civilisations du Bas-Danube” in le Grand Curtius in Luik. Over die laatste tentoonstelling leest u hier mee, over haar zusje in Vlaanderen vertel ik nog even dat er diverse culturen of zo u wil volken aan de orde komen: de Thracische Geten, die door kunnen gaan voor de oorspronkelijke bevolking, de Griekse kolonisten aan de kust, de immer fascinerende Skythen en de Kelten, waarover ik het vandaag wil hebben. Uit dit samenraapsel ontstond het koninkrijk Dacië, dat door de Romeinen werd onderworpen aan het begin van de tweede eeuw na Chr.
De Kelten zijn dé grote IJzertijdcultuur uit West-Europa, ontstaan uit de Hallstatt-cultuur in het gebied dat van Champagne en Lotharingen via de Elzas, het Zwarte Woud en Beieren liep tot en met Bohemen. Hier woonde een elite die rijk was geworden met de handel in onder meer zout en ijzer en die vervolgens de tussenhandel was gaan monopoliseren in grondstoffen die de Mediterrane wereld nodig had uit het noorden, zoals tin en barnsteen. Ik heb het hier al eens verteld. Vaak lieten de leden van deze elite zich begraven met een wagen, zoals in het wagengraf in de Elzas waar ik ooit over blogde. Hun cultuur breidde zich uit; daar is het graf van de Vorst van Oss een voorbeeld van.
De Kelten zijn een voortzetting van Hallstatt. Ik zou zo gauw de verschillen niet kunnen benoemen. De Keltische cultuur, die archeologen La Tène noemen, verspreidde zich in de vijfde en vierde eeuw, deels door handel en deels door geweld. Een groep Kelten plunderde Rome in 387 v.Chr., een andere groep bereikte de orakelstad Delfi in 279 v.Chr. en weer een andere groep belandde uiteindelijk zelfs in de omgeving van Ankara. Voor die laatste twee operaties zal het Beneden-Donau-gebied de basis zijn geweest en de Keltische aanwezigheid is daar ook goed geattesteerd.
Hierboven een beeldje van een everzwijn. Het staat in elk boek kunstgeschiedenis omdat – ik meen – de Grieks-Romeinse geograaf Strabon ergens opmerkt dat de Keltische legers veldtekens hadden in de vorm van een everzwijn, maar het is ook zonder die extra betekenis een echte blikvanger. Hieronder nog meer Keltische vondsten.
De voetvormige fles schijnt een eigen ontwikkeling te zijn uit het Beneden-Donau-gebied. Ik had u graag laten zien dat op een zwaard een decoratie stond met de dierenmotieven die we ook bij de Geten en de Skythen hebben gezien, maar mijn foto is niet erg goed gelukt. In plaats daarvan vestig ik uw aandacht nog even op de in Ciumești gevonden helm op het voorlaatste plaatje hierboven: daar bovenop rust een vogel. De vleugels kunnen klapperen. Maar welke vogel is dit?
De catalogus houdt het op een valk. Ik heb weleens gelezen dat de Kelten iets hadden met leeuweriken, omdat het Romeinse Vijfde Legioen, de eerste eenheid die de Romeinen lichtten in een gebied met een Keltische bevolking, als bijnaam Alaudae had (vgl. de gentille alouette die wordt geplukt). Voor een eersteling is de naam van deze vroege vogel natuurlijk wel geschikt, maar of het ook relevant is voor soldaten die niet bij een eerste Keltische eenheid behoren, waag ik te betwijfelen. Herman Clerinx – die alles weet van de Kelten (en van hunebedden en Romeinen) – wist van een ornithologische discussie waarin werd gesproken van een kraai of raaf, wat weer mooi past bij de opvatting dat deze vogels bij de Kelten de dood representeerden. Iets dat de krijger die deze helm droeg natuurlijk graag over zijn vijanden bracht.
Kortom: we weten het niet. Wat denkt u ervan? De comments staan voor u open. Een extra foto zal u misschien helpen een goed beeld te krijgen. Bedenk dat de blauwe snavel een restauratie is.
[Wordt morgen vervolgd. Als u over de Kelten meer wil weten is er Barry Cunliffes boek The Celts. “Dacia Felix” (ook op maandag open) valt goed te combineren met de expositie “Racines, les civilisations du Bas-Danube” in het Grand Curtius-museum in Luik (maandag gesloten, geloof ik).
In Nederland is in het Allard Pierson-museum in Amsterdam een geslaagde tentoonstelling over de Egyptische god Bes (maar volgens mij is die maandag gesloten) en in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden is een goede expositie over Cyprus (en die is open.)]
Wat denkt u ervan?
Ik vind dit beeldje totaal niet op een vogel lijken. De vleugels lijken meer op die van een vliegtuig. Is er een vogel met zulke vleugels? En het lichaam lijkt meer op een colafles. Kan het een vervalsing zijn?
Nou ja, die vleugels zijn beschadigd, dus misschien zat er vroeger een decoratie op met een verenmotief. Op een valk lijkt het in ieder geval niet, daarvoor is de staart is veel te kort.
Diligente Jona, Ooit van de Keltische steen, of de Celtic stone, of de Celt gehoord? Zie onder rattleback op de Engelse wikipedia! Ik weet nog steeds wie, waar, wanneer de eerste steen heeft gevonden en beschreven! Kunt en wilt u me verder helpen? Pek van Andel
[Persoonlijk detail verwijderd – moderator]
U hebt de vraag eerder gesteld, geloof ik, maar het zegt me helaas niets.
Ogen aan de zijkant, haaksnavel. Moet een roofvogel zijn. Maar geen kraai of raaf want die hebben een rechte snavel. Arend of Buizerd?
Het achterlijf is dat van een roofvogel.
Het bovenlijf lijkt op een pinguïn.
Ik zie nog een heleboel logisch-symbolische ruimte die kan worden ingevuld.
Juist vanwege de opvallende kleuren van deze pendant van de doodvogels mogen we hier denken aan
– personificatie van de eigen, witte, levende zijde
– met in het oog de vijand toen die nog geboren moest worden
– die het doelwit wordt van de blauw (dood) brengende snavel
De bij het manoevreren bewegende vleugels werken magisch realistisch. Hier moet u niet licht over denken want zij namen dat bijzonder serieus: het met alle middelen “maken” van de “wordende wereld”.
Terzijde: het effect van ritmische bewegingen zou des te sterker zijn als de drager van deze helm zich niet op de grond voortbewoog maar op een paard zat.
Als de zaak is gedaan
– ligt het veld met verwonnen vijanden ten prooi aan de helpers van de dood, de zwarte kraai en raaf
s/op een paard zat/op een paard/
Ik heb Erich von Däniken om commentaar gevraagd en geef zijn reactie t.z.t. graag door. 😉
De blinde vraagt de dode, nou succes ermee.
Von Däniken leeft nog, als die bedoelt wordt met dode.
Er zijn een paar kenmerken bij de helm-vogel te zien die niet in strijd zijn met Leeuwerik. En er zelfs voor pleiten. Met name de verhoudingen tussen vleugellengte en romp, maar vooral de manier waarop de vleugels naar voren wijzen. Valken en Kraaiachtigen hebben de vleugels (enigszins) naar achteren wijzend. https://www.google.com/search?q=leeuwerik&client=firefox-b-m&sxsrf=ACYBGNRgV-vPaxVdz0VvqbtJtH65XnDpkA:1577693839215&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwiU7-bG99zmAhUSb1AKHc8iADIQ_AUIBigB&biw=360&bih=560#imgrc=lkESrctYuwb1sM%3A
Om de soort vogel te bepalen helpen de vorm van de snavel en vleugels dus niet, want dit zijn reconstructies. Dan wordt het zonder soortgelijke duidelijke parallellen wel erg moeilijk. Sensationele stukken trouwens. Moet ik zien!
Ik heb het voorgelegd aan een bevriend vogelkenner. Ik citeer:
‘De vrijheid van de creatieve artiest kan ons niet tot een correcte determinatie leiden. Spijtig en helaas. Al kan een zwarte kraai eventueel wel.’
In het Gallo-Romeins Museum zelf houden ze het op een valk, of alleszins op een prooivogel. De valk stond symbool voor krijgshaftigheid en kwam o.m. in de Keltische naamgeving voor. Bijvoorbeeld de Volcae Tectosages (= de valken die onderdak zoeken), een stam uit de buurt van Toulouse. Ander voorbeeld: Catuvolcus, de collega van Ambiorix en medekoning van de Eburonen. Zijn naam moet zoveel als strijdvalk betekenen.
De Brusselse Kelten- en mythologiedeskundige Claude Sterckx denkt dan weer aan een raaf omdat een raaf in de Keltische mythologie met oorlog en/of de dood werd geassocieerd. Ook dat beest kwam in de Keltische naamgeving voor. Bijvoorbeeld Boduognatus, de koning van de Nerviërs: de ‘bod-‘ in zijn naam zou staan voor raaf.
De discussie staat vooralsnog open.
Bedoelt u geen roofvogel? Zoals de valk is?
Ik ben geen ornitholoog maar ik weet wel eea over de (steen)arend en daar lijkt de vogel volgens mij ook het meest op, zeker als de reconstructie van de snavel zou lijken op het origineel. Andere argumenten:
– de grootte van de ogen, die een flink deel van de kop beslaan, en het feit dat die aan de zijkant van die kop staan.
– de naar voor gerichte vleugels, typisch voor een arend in glijvlucht
– de relatief korte en naar beneden gerichte staart, idem
– de “geschubde” structuur van het verenkleed, die niet zozeer vorm maar kleurvariatie suggereert
– de relatief lange poten van de steenarend, met de grote klauwen uiteraard
Maar dit is natuurlijk niet meer dan een educated guess
Dank voor de mooie stukjes Jona!
Die vogel is simpelweg een gestileerde vogel, het kan van alles zijn.
‘Een voetvormige fles’: ik zie toch duidelijk een schoen- en nog een hele mooie ook. Wat een wonderlijk voorwerp; het lijkt wel uit twee delen te bestaan, of van twee verschillende klei te zijn gemaakt.