Hellenisme: Alexanders opvolgers

Seleukos I Nikator (Louvre, Parijs)

Het is wat, met alle corona en polarisatie, en ik kan me voorstellen dat u in alle drukte even niet paraat hebt hoe het ook alweer zit met het hellenisme en de diadochenoorlogen. Kan de beste overkomen hoor, maakt u zich geen zorgen, ik praat u wel even bij.

Alexander de Grote stierf op 11 juni 323 v.Chr. en zijn kolonels benoemden zijn broer Arridaios tot koning. Dat was nogal een besluit, want de man was verstandelijk beperkt en er moest dus een regent komen, Perdikkas. Ze hadden ook Alexanders oudste zoon kunnen benoemen, Herakles, maar diens moeder Barsine behoorde bij een hoffactie die in deze tijd op z’n retour was. De kolonels spraken bovendien af dat als Alexanders echtgenote Roxane, die op dat moment in verwachting was, een zoon zou krijgen, ook deze als koning zou worden erkend. Dat werd Alexander IV.

Eerste Diadochenoorlog

Vervolgens stelden ze gouverneurs aan en Ptolemaios kreeg Egypte. Toen Alexander IV was geboren, begreep deze dat het rijk uit elkaar zou gaan vallen. Perdikkas en Arridaios misten gezag, generaal Krateros en admiraal Nearchos waren ontevreden, en een broerderkrijg met Alexander IV was op den duur onvermijdelijk. Vroeg in de winter van 321/320 lokte Ptolemaios een oorlog uit, Perdikkas trok tegen hem ten strijde en werd door zijn eigen officieren vermoord. Dat was de Eerste Diadochenoorlog.

Tegen het einde van de zomer van 320 kwamen de kolonels ergens in de Bekaa-vallei samen voor een topconferentie en verdeelden het rijk opnieuw. Er moest immers een nieuwe regent komen voor de zwakbegaafde koning en zijn peuter-neefje. Ptolemaios bedankte voor deze dubieuze eer door geheel niet te verschijnen en in plaats daarvan de Fenicische havensteden te bezetten, dus het ambt viel toe aan de oude Antipatros, die toch snel zou overlijden. De posities waren ingenomen voor een gewelddadig uiteenvallen van het Alexanderrijk. Het begin van het hellenisme.

Een jaar later was het zo ver: Antipatros overleed en het regentschap kwam in handen van Polyperchon. Het ambt werd echter ook opgeëist door Antipatros’ zoon Kassandros. Bovendien kreeg Polyperchon het aan de stok met Antigonos, die op dat moment het Macedonische leger in Azië commandeerde en de steun kreeg van Ptolemaios. Polyperchon liet daarop koning Arridaios een brief schrijven waarin hij de lagere officieren ontsloeg van hun eed van trouw en hun een nieuwe generaal gaf, Eumenes.

Tweede Diadochenoorlog

Er waren dus twee koningen, twee regenten, twee generaals, plus een Ptolemaios. Is dit al wat complex, het wordt nog ingewikkelder als we zien dat Ptolemaios streed voor onafhankelijkheid, terwijl generaal Antigonos, zijn bondgenoot, juist streed voor behoud van de rijkseenheid, zij het onder zijn eigen gezag. In elk geval: in de lente van 318 brak de Tweede Diadochenoorlog uit, die twee jaar zou duren.

In de lente van 316 was regent Polyperchon verslagen door generaal Antigonos en regent Kassandros, die meteen koning Arridaios liet ombrengen. Generaal Eumenes was verslagen na een lange campagne op de Iraanse hoogvlakte. In de tussentijd veroverde de Indische koning Chandragupta Maurya de oostelijke gebiedsdelen. De periferie van het Alexanderrijk begon af te brokkelen.

Antigonos moest zijn enorme machtsgebied nu organiseren en zette een van de Macedonische bestuurders, Seleukos, uit zijn functie. Dit was een waarschuwing aan alle andere bestuurders: Antigonos was bereid zijn bevoegdheden te overschrijden.

Derde Diadochenoorlog

En zo werd de Derde Diadochenoorlog onvermijdelijk, waarin Antigonos probeerde de Fenicische havensteden te veroveren. Als tegenzet veroverde Ptolemaios, die een enorme vloot had opgebouwd, Cyprus en de eilanden in de Egeïsche Zee, terwijl hij Seleukos steunde bij diens terugkeer naar Babylonië. In december 311 sloten Ptolemaios, Kassandros en Antigonos vrede: ze zouden het rijk besturen totdat Alexander IV meerderjarig was, dus de jongen werd vermoord.

Seleukos was buiten het verdrag gehouden en stond alleen tegenover de legers van Antigonos. Over deze Babylonische Oorlog wordt dankzij de kleitabletten steeds meer bekend. Het komt erop neer dat Antigonos een heel eind kwam maar in feite niet was opgewassen tegen Seleukos, die het land veel beter kende en kon rekenen op de steun van de garnizoenen in het oosten. Toen Antigonos in de zomer van 309 was verslagen, trok Seleukos naar het oosten, waar hij met Chandragupta Maurya een deal sloot: in ruil voor de Indusvallei ontving hij vijfhonderd krijgsolifanten.

Vierde Diadochenoorlog

De vrede tussen Alexanders opvolgers duurde tot de lente van 307. Toen was Antigonos voldoende hersteld om het initiatief te hernemen en brak de Vierde Diadochenoorlog uit. Antigonos’ zoon Demetrios de Stedendwinger voer naar Griekenland en vestigde zijn macht aldaar. Toen zijn vader erin was geslaagd Ptolemaios van Cyprus te verdrijven, namen Antigonos en Demetrios de koningstitel aan. Hun zege was echter niet totaal. Het eiland Rhodos, dat de communicatielijnen tussen Demetrios en zijn vader beheerste, wist zijn onafhankelijkheid te bewaren. Bovendien mislukte een aanval op Ptolemaios in Egypte en keerden Kassandros en de heerser in Thracië, Lysimachos, zich ook tegen Antigonos.

De ontknoping kwam in 301 in de slag bij Ipsos in wat nu Turkije heet. Aan de ene kant de legers van Demetrios en Antigonos, aan de andere kant Lysimachos en Kassandros. Toen Seleukos met zijn olifanten aankwam, was het pleit beslecht. Antigonos viel in het gevecht.

Het hellenisme

Chaos? Ja. Toch een conclusie. Het Alexanderrijk werd nooit meer als eenheid hersteld. De toekomst behoorde aan mannen als Ptolemaios, Seleukos, Kassandros en Lysimachos, heersers van deelgebieden. Voor de Griekse cultuur brak het tijdperk aan dat we aanduiden als het hellenisme. De droom van een eenheidsrijk bleef echter bestaan en zou uiteindelijk worden waargemaakt door Rome, dat is te bezien als de culminatie van het hellenisme.

Deel dit:

8 gedachtes over “Hellenisme: Alexanders opvolgers

  1. Johan T

    “De vrede keerde pas terug toen het geld op was”…wat een verspilling…
    Hopelijk is tenminste de loop van de geschiedenis danig veranderd… is er toch iets voortgekomen uit dit…
    Wat opvalt is, heel banaal, maar dat in die tijd met enkel spierkracht als aandrijving, er toch vlotte communicatie en mobiliteit was. De generaals zitten in de Bekaavallei en dan vlug erna weer in geheel andere delen van het rijk. Net alsof ze privé-jets hebben…

    1. FrankB

      “Hopelijk is …..”
      Nee, niet echt. In Egypte en Perzië gold “meet the new boss; same as the old boss”. In Griekenland waren de stadstaten uitgespeeld, maar dat was eigenlijk zelfs voor Alexander al het geval.
      De loop van de geschiedenis werd een stuk westelijker veranderd, met de Samnitische Oorlogen, die ongeveer gelijktijdig plaatsvonden. Al kon niemand dat destijds al weten.

  2. Robert

    “Alexander de Grote stierf op 11 juni 323 v.Chr. en zijn kolonels benoemden zijn broer Arrhidaios tot koning.”

    Kolonels? Dan weer is er een generaal (Krateros), dan weer twee (Eumenes), dan drie (Antigonos) of is die toch kolonel? daarna zijn ze gewoon ‘heersers’. Verwarrend. Was het niet meer een stel generaals onder elkaar?

    Of is dit misschien een hint naar een recenter Grieks regime van kolonels?

  3. Marcel Meijer Hof

    Money makes the world round … En toch kun je het niet eten. Bedenk daarbij dat vrouwen meestal meer bereiken met (veel) minder geld door samen te werken. Er zijn dagen dat ik kies voor vrouwelijk leiderschap.

    Ik wist nog niet dat Iskander een broertje heeft gehad.

  4. Robbert

    Eerst de macht te veroveren, daarna cashen: oorlog als verdienmodel. Tot in onze tijd. Laatste grote voorbeeld WO II (mislukt). Daarna nog op kleinere schaal, mn. burgeroorlogen.

  5. Bert van der Spek

    Diadochenoorlogen.
    Een paar opmerkingen. 1. De literaire overlevering vertelt, wat Jona zegt, dat de generaals afspraken, dat, mocht Roxane een zoon baren, deze vanaf zijn geboorte koning zou zijn. De schrijvers hebben het ook steeds over “de koningen”. Toch is de werkelijkheid anders. Arrhidaeus (Arrhidaios) werd inderdaad koning met de naam Philippus (Philippos), maar in alle dateringsformules in documenten uit Babylonië en Egypte is hij de enige koning. In het machtsgebied van Antiogonus stond vanaf 315 de “Antigonus, de generaal” in de dateringsformules (hij was ‘strateeg van Azië’ sinds 320), terugrekenend als eerste jaar het werkelijke overlijdensjaar van Philippus, dus diens 7e jaar (317). Toen Philippus vermoord werd, dateerde men (zowel in Babylonë als Egypte) nog een jaar langer naar de overleden Philippus (t/m zijn 8e jaar) en pas daarna begon men te dateren naar Alexander IV. Het 8e jaar van Philippus werd het eerste jaar van Alexander. Er is dus geen sprake van dat Alexanders koninschap al erkend werd vanaf zijn geboorte. Toen Seleucus in mei 311 Babylon veroverde verkondigde hij meteen dat er gedateerd zou worden naar “Alexander de koning en Seleucus de generaal” (staat in Babylonische Kroniek BCHP 3, te raadplegen op Livius.org), en dus niet meer naar Antigonus (wat ik Egypte nooot gebeurd was, omdat hij daar niks te zeggen had). Hiermee toonde Seleucus zijn loyaliteit tegenover het koningshuis, die Antigonus had geschonden door naar zichzelf te laten dateren. Hiermee claimde Seleucus ook de titel “generaal van Azië”, een claim die door zijn concurrenten niet werd geaccepteerd. In 310 werd ook Alexander vermoord (zijn 7e jaar), maar men dateerde vrolijk naar hem door alsof hij nog leefde t/m zijn 11e jaar 306/305 v. Chr. Toen namen de generaals allemaal zelf de koningstitel aan. Seleucus rekende daarbij 311, toen hij Babylon veroverde, aan als zijn eerste jaar. (n.b. jaar 1 is volgens de Macedonische kalender october 312-october 311, volgens de Babylonische april 311 – april 310). Toen Seleucus stierf in 281 werd zijn zoon Antiochus koning. Die volgde het precedent door te dateren naar de overleden koning en daar gingen alle koningen na hem ook mee door en zo kregen we de Seleucidische era, waar historici tot vandaag heel blij mee zijn. Wilt u het naadje van de kous: https://www.academia.edu/6909368/Seleukos_self-appointed_general_strategos_of_Asia_311_-_305_B.C._and_the_satrapy_of_Babylonia
    2. De gedachte dat Antigonus naar rijkseenheid zou streven en de anderen naar delen van het rijk voor zichzelf, wordt tegenwoordig aangevochten. Ze wilden allemaal zoveel mogelijk hebben. Alexander Meeus en Rolf Strootman hebben daarover geschreven in dezelfde bundel, waarin ook mijn stukje staat: H. Hauben & A. Meeus (eds.), The Age of the Successors and the Creation of the Hellenistic Kingdoms. Leuven: Peeters 2014.

    1. Wim VdB

      Ik denk dat de generaals allemaal de enige opvolger wilden worden van Alexander III, en dus het rijk compleet wilden houden. Er was echter niemand die daar in geslaagd is. En dan was er ook nog de moeder van Alexander III, Olympias, die ook nog hier en daar een rol(letje) speelde.

Reacties zijn gesloten.