Het is wat, met alle corona en polarisatie, en ik kan me voorstellen dat u in alle drukte even niet paraat hebt hoe het ook alweer zit met het hellenisme en de diadochenoorlogen. Kan de beste overkomen hoor, maakt u zich geen zorgen, ik praat u wel even bij.

Alexander de Grote stierf op 11 juni 323 v.Chr. en zijn kolonels benoemden zijn broer Arridaios tot koning. Dat was nogal een besluit, want de man was verstandelijk beperkt en er moest dus een regent komen, Perdikkas. Ze hadden ook Alexanders oudste zoon kunnen benoemen, Herakles, maar diens moeder Barsine behoorde bij een hoffactie die in deze tijd op z’n retour was. De kolonels spraken bovendien af dat als Alexanders echtgenote Roxane, die op dat moment in verwachting was, een zoon zou krijgen, ook deze als koning zou worden erkend. Dat werd Alexander IV.

Eerste Diadochenoorlog

Vervolgens stelden ze gouverneurs aan en Ptolemaios kreeg Egypte. Toen Alexander IV was geboren, begreep deze dat het rijk uit elkaar zou gaan vallen. Perdikkas en Arridaios misten gezag, generaal Krateros en admiraal Nearchos waren ontevreden, en een broerderkrijg met Alexander IV was op den duur onvermijdelijk. Vroeg in de winter van 321/320 lokte Ptolemaios een oorlog uit, Perdikkas trok tegen hem ten strijde en werd door zijn eigen officieren vermoord. Dat was de Eerste Diadochenoorlog.

Tegen het einde van de zomer van 320 kwamen de kolonels ergens in de Bekaa-vallei samen voor een topconferentie en verdeelden het rijk opnieuw. Er moest immers een nieuwe regent komen voor de zwakbegaafde koning en zijn peuter-neefje. Ptolemaios bedankte voor deze dubieuze eer door geheel niet te verschijnen en in plaats daarvan de Fenicische havensteden te bezetten, dus het ambt viel toe aan de oude Antipatros, die toch snel zou overlijden. De posities waren ingenomen voor een gewelddadig uiteenvallen van het Alexanderrijk. Het begin van het hellenisme.

Een jaar later was het zo ver: Antipatros overleed en het regentschap kwam in handen van Polyperchon. Het ambt werd echter ook opgeëist door Antipatros’ zoon Kassandros. Bovendien kreeg Polyperchon het aan de stok met Antigonos, die op dat moment het Macedonische leger in Azië commandeerde en de steun kreeg van Ptolemaios. Polyperchon liet daarop koning Arridaios een brief schrijven waarin hij de lagere officieren ontsloeg van hun eed van trouw en hun een nieuwe generaal gaf, Eumenes.

Tweede Diadochenoorlog

Er waren dus twee koningen, twee regenten, twee generaals, plus een Ptolemaios. Is dit al wat complex, het wordt nog ingewikkelder als we zien dat Ptolemaios streed voor onafhankelijkheid, terwijl generaal Antigonos, zijn bondgenoot, juist streed voor behoud van de rijkseenheid, zij het onder zijn eigen gezag. In elk geval: in de lente van 318 brak de Tweede Diadochenoorlog uit, die twee jaar zou duren.

In de lente van 316 was regent Polyperchon verslagen door generaal Antigonos en regent Kassandros, die meteen koning Arridaios liet ombrengen. Generaal Eumenes was verslagen na een lange campagne op de Iraanse hoogvlakte. In de tussentijd veroverde de Indische koning Chandragupta Maurya de oostelijke gebiedsdelen. De periferie van het Alexanderrijk begon af te brokkelen.

Antigonos moest zijn enorme machtsgebied nu organiseren en zette een van de Macedonische bestuurders, Seleukos, uit zijn functie. Dit was een waarschuwing aan alle andere bestuurders: Antigonos was bereid zijn bevoegdheden te overschrijden.

Derde Diadochenoorlog

En zo werd de Derde Diadochenoorlog onvermijdelijk, waarin Antigonos probeerde de Fenicische havensteden te veroveren. Als tegenzet veroverde Ptolemaios, die een enorme vloot had opgebouwd, Cyprus en de eilanden in de Egeïsche Zee, terwijl hij Seleukos steunde bij diens terugkeer naar Babylonië. In december 311 sloten Ptolemaios, Kassandros en Antigonos vrede: ze zouden het rijk besturen totdat Alexander IV meerderjarig was, dus de jongen werd vermoord.

Seleukos was buiten het verdrag gehouden en stond alleen tegenover de legers van Antigonos. Over deze Babylonische Oorlog wordt dankzij de kleitabletten steeds meer bekend. Het komt erop neer dat Antigonos een heel eind kwam maar in feite niet was opgewassen tegen Seleukos, die het land veel beter kende en kon rekenen op de steun van de garnizoenen in het oosten. Toen Antigonos in de zomer van 309 was verslagen, trok Seleukos naar het oosten, waar hij met Chandragupta Maurya een deal sloot: in ruil voor de Indusvallei ontving hij vijfhonderd krijgsolifanten.

Vierde Diadochenoorlog

De vrede tussen Alexanders opvolgers duurde tot de lente van 307. Toen was Antigonos voldoende hersteld om het initiatief te hernemen en brak de Vierde Diadochenoorlog uit. Antigonos’ zoon Demetrios de Stedendwinger voer naar Griekenland en vestigde zijn macht aldaar. Toen zijn vader erin was geslaagd Ptolemaios van Cyprus te verdrijven, namen Antigonos en Demetrios de koningstitel aan. Hun zege was echter niet totaal. Het eiland Rhodos, dat de communicatielijnen tussen Demetrios en zijn vader beheerste, wist zijn onafhankelijkheid te bewaren. Bovendien mislukte een aanval op Ptolemaios in Egypte en keerden Kassandros en de heerser in Thracië, Lysimachos, zich ook tegen Antigonos.

De ontknoping kwam in 301 in de slag bij Ipsos in wat nu Turkije heet. Aan de ene kant de legers van Demetrios en Antigonos, aan de andere kant Lysimachos en Kassandros. Toen Seleukos met zijn olifanten aankwam, was het pleit beslecht. Antigonos viel in het gevecht.

Het hellenisme

Chaos? Ja. Toch een conclusie. Het Alexanderrijk werd nooit meer als eenheid hersteld. De toekomst behoorde aan mannen als Ptolemaios, Seleukos, Kassandros en Lysimachos, heersers van deelgebieden. Voor de Griekse cultuur brak het tijdperk aan dat we aanduiden als het hellenisme. De droom van een eenheidsrijk bleef echter bestaan en zou uiteindelijk worden waargemaakt door Rome, dat is te bezien als de culminatie van het hellenisme.