Het Iberische Schiereiland is bij de bestudering van de antieke wereld een beetje een buitenbeentje. Vergeleken met Italië en Griekenland zijn er betrekkelijk weinig bronnen, terwijl de archeologie het in de Franco-jaren niet heel gemakkelijk heeft gehad. Toch is de geschiedenis boeiend: de IJzertijdculturen, de komst van Fenicische en Griekse kolonisten, de keltificering, de oorlog tussen Karthago en Rome, de geleidelijke verovering van het metaalrijke gebied, de rustige keizertijd, het Rijk van Toledo en tot slot de bliksemsnelle Arabische verovering.

Conflictarcheologie

De laatste jaren zijn er vrij veel belangrijke opgravingen, waarvan vooral de conflictarcheologie van Spanje de aandacht trekt. Archeologie is meestal de bestudering van lange processen, maar het opgraven van een slagveld biedt een overlap met evenementiële geschiedenis en is dus een uitgelezen kans om de archeologische methoden te vergelijken met de methoden van de historici en zo verder te groeien. Die dimensie komt niet meteen aan de orde in de berichtgeving van El Pais, maar is wel waarom Spanje interessant is.

Heel belangrijk is de verzameling Romeinse forten en kampen die in het noorden van Spanje wordt onderzocht. Dat onderzoek, waarbij digitale technieken een belangrijke rol spelen, loopt al een tijdje en helpt de oorlogen van keizer Augustus tegen de Asturiërs en Cantabriërs beter te begrijpen. Denk aan de opmarsroutes. Een publicatie uit oktober voegt niet minder dan zesenzestig plaatsen toe waarvan vaststaat dat het Romeinse leger er heeft verbleven en benadrukt het belang van digitale technieken. Spectaculair is het niet, maar wetenschap groeit nu eenmaal door de accumulatie van data en maar hoogst zelden door revolutionaire nieuwe inzichten.

De Iberiërs

Ook de periode vóór de komst van de Romeinen trekt natuurlijk de aandacht, al is het soms bij toeval. Zo is er de vondst van een Iberisch monumentje van een leeuw die een ram verslindt (vijfde eeuw v.Chr.). Zou het in Nederland zijn gevonden, dan was meteen geroeptoeterd dat de geschiedenisboeken moesten worden herschreven.

In deze vijfde eeuw v.Chr. woonden Griekse en Fenicische kolonisten op de kust, die de afnemers waren van allerlei producten uit het binnenland. De onverwachte ontdekking (in 2012) van een heuvelfort op een volkomen geïsoleerde plaats, zonder ook maar enige mogelijkheid tot welke vorm van landbouw dan ook, bleek onlangs samen te hangen met de exploitatie van een zwavelmijn. (Het door de journalist gelegde verband met Grieks vuur is onhandig; dat is pas later uitgevonden. Evengoed was zwavel een geliefd product.)

Iberiërs, Karthagers en Romeinen

De expansie van de Karthagers, die de Fenicische steden overnamen, vormde de prikkel tot de versterking van de inheemse nederzettingen. Ook die krijgen veel aandacht in het Spaanse onderzoek. Voorbeelden zijn Libisosa in het zuidoosten en Los Rodiles in het noordoosten. Vanuit deze heuvelforten wisten de Keltiberiërs en andere groepen de Karthagers redelijk te weerstaan.

Archeologen claimen nu dat ze in Cartagena het paleis van de Karthaagse onderkoning op het Iberische Schiereiland op het spoor zijn. Het zou zo’n 250 meter lang zijn geweest – nauwelijks kleiner dan Persepolis – en bestaan hebben uit allerlei terrassen. Of we er ooit meer van zullen weten is onduidelijk want de heuvel in kwestie dreigt bebouwd te gaan worden.

Tegen het einde van de derde eeuw v.Chr. namen de Romeinen de macht over, al duurde het nog twee eeuwen tot – zie boven – keizer Augustus de verovering afrondde. De eigenlijke Romeinse periode is in Spanje niet anders dan elders. We gaan snel verder naar de Late Oudheid.

Het Rijk van Toledo

In de loop van de vijfde eeuw desintegreerde het Romeinse gezag in het westen. De macht kwam in handen van militaire leiders, die niet zelden Germaanse voorouders hadden: Sueben in Gallicië, Vandalen in [V]andalusië en Visigoten in Gotenland ofwel Catalonië. Deze laatste groep verenigde het Iberische Schiereiland en bouwde een zo gecentraliseerde staat dat het wegvallen van de koning, in 711 gesneuveld, de kant-en-klare machtsovername door de Arabieren mogelijk maakte. De tijd waarin Spanje en Portugal vanuit Toledo werden bestuurd, is eerder een voortzetting van de Romeinse cultuur dan het begin van de Middeleeuwen.

Hoewel ze geromaniseerd en volkomen sedentair waren, herinnerden de Visigoten hun migratieachtergrond. Niet ver van Toledo is nu een paleis ontdekt waarnaast nog lange tijd tenten hebben gestaan van het type waarmee de voorouders van de dynastie door Europa zijn getrokken. Het riekt naar een hype, maar toch.