In een eerder stukje in mijn reeks over het handboek oude geschiedenis dat ik, in een recente herdruk, aan het lezen ben, Een kennismaking met de oude wereld van De Blois en Van der Spek, wees ik erop dat als het boek nu zou zijn opgezet, er geen gescheiden behandeling zou zijn geweest van Egypte in het derde millennium en Mesopotamië in het derde millennium. De Vroege Bronstijd, zoals we deze periode ook wel noemen, veronderstelde handel in tin en netwerken die zich uitstrekten over duizenden kilometers. Hoewel in de twee genoemde regio’s voor ons leesbare schriftsystemen zijn ontstaan die voor ons begrijpelijke talen documenteren, was het Nabije Oosten onderdeel van één groot, vroeg wereldsysteem.
Hypercoherentie
Een systeem dat hypercoherent was geworden. U herinnert zich die term uit de complexiteitstheorie nog van de kredietcrisis van 2008 of kunt haar kennen uit het fijne boek van Eric Cline over het einde van de Late Bronstijd, 1177 BC. Het komt erop neer dat als alles met elkaar vervlochten is, een ramp in één onderdeel onvermijdelijk gevolgen heeft voor de andere delen. Je zou willen dat een van de onderdelen ongeschonden overeind bleef, als een anker voor de andere, maar in een hypercoherent systeem ontbreekt dat. Dat was niet alleen de situatie aan het einde van de Late Bronstijd, maar ook in de tweeëntwintigste eeuw v.Chr.
Stagnatie en verwarring
De Blois en Van der Spek wijden er weinig woorden aan. In beide culturele centra, schrijven ze, Egypte en Mesopotamië, brak een periode aan van verwarring en stagnatie. Dat is het.
Over Mesopotamië hebben ze even daarvoor al iets meer gemeld, namelijk dat het Rijk van Ur III “ten gronde ging door infiltratie van vreemdelingen”. Ik zou dat zelf nooit zo hebben geschreven. Het is in feite het negentiende-eeuwse frame waarin het West-Romeinse Rijk ten onder ging door Grote Volksverhuizingen – een beeld dat allang achterhaald is maar in de populaire verbeelding blijft terugkeren. (Het wordt alleen verdedigd door de bekende Leidse historicus Mark Rutte.) Het punt is niet dat migranten nooit problemen opleveren, het punt is dat ze alleen échte problemen opleveren als een machtige staat (Rome, Ur III) al intern verzwakt is.
Door de migraties, zo vertellen De Blois en Van der Spek, raakten de aanvoerlijnen waarmee de steden werden gevoed, geblokkeerd door nomaden. Plaatselijke gouverneurs riepen hun onafhankelijkheid uit.
Klimaatcrisis
“Sommige geleerden”, voegen De Blois en Van der Spek toe, “wijzen … op klimaatverandering.” De migranten zouden op drift zijn geraakt door droogte. Die is in bronnen goed gedocumenteerd, bijvoorbeeld door de vermelding van stofstormen. “Dit zou betekenen dat de crises aan het einde van het derde millennium in Egypte en Mesopotamië veroorzaakt zijn door hetzelfde klimatologische verschijnsel.”
Dat had best wat stelliger gemogen, terwijl die opmerking dat Ur III ten gronde ging door infiltratie van vreemdelingen nuancering verdiende. De crisis raakte namelijk niet alleen Egypte en Mesopotamië, maar ook China, waar aan de Jangtsekiang de Liangzhu-cultuur ten onder ging. In de Indus-vallei raakte de Harappa-cultuur in verval. De klimaatomslag is in India gedocumenteerd in de stalactieten van de Meghalaya-grotten, waarover zo meteen meer.
Op de Centraal-Euraziatische steppe ontstond de Sintashta-Petrovka-cultuur, die zich onder andere namen naar het zuidoosten zou uitstrekken. In dit culturele continuüm verspreidden zich de Indo-Iraanse talen. Relevant detail: ook de tin-gebieden van Oezbekistan lagen in dit gebied en kregen nieuwe meesters. De aanvoer van tin naar Mesopotamië moet hebben gehaperd. Het was één wereldsysteem.
Klimaatwetenschap
De gebeurtenis staat bekend als het “4.2 ka BP event”, waarbij ka staat voor millennium ofwel kilojaar en BP voor “before present”. Een gebeurtenis dus die 4200 jaar geleden heeft plaatsgevonden. Het raakte de hele planeet. Uit onderzoek van stalactieten, jaarringen en ijslaagjes weten we dat op veel plaatsen grote droogte heerste, die aan de benedenloop van de Jangtsekiang op catastrofale wijze samenviel met overstromingen, die weer waren veroorzaakt doordat aan de bovenloop de waterwerken waren opgegeven. Water was er ook in overvloed in Latijns Amerika en Zuid-Oost-Azië. Ook staat vast dat de lucht boven de noordelijke Atlantische Oceaan sterk afkoelde (een zogeheten Bond-event).
Wat er aan de hand is geweest? Ik herinner me dat we het, toen ik tijdens mijn studie het handboek voor het eerst las, hebben gehad over een meteorietinslag op het Arabische Schiereiland. Die was toen pas ontdekt. Maar het kan ook iets anders zijn geweest, bijvoorbeeld iets op de Euraziatische steppe gevolgd door een machtsovername in de Oezbeekse tin-zone, stagnerende aanvoer van tin in Mesopotamië en daarna een schok over de rest van de oude wereld. Het was immers een hypercoherent systeem. Er zullen wel meer verklaringen zijn en ik kan nu niets over die meteoriet terugvinden.
Ik vermoed dat die theorie een stille dood is gestorven nu de reconstructie van het klimaat zo sterk is verbeterd, onder andere door de dendroklimatologie waarover ik al eerder schreef. Wie websites als Eurekalert bijhoudt, heeft de laatste jaren genoeg over deze materie gelezen.
Antropoceen
Ik vertelde al eens dat de International Commission on Stratigraphy inmiddels het Holoceen, dat wil zeggen de periode na de laatste ijstijd, is gaan verdelen in drie subperiodes, het Greenlandiaan, het Northgrippiaan en – na 4200 v.Chr. – het Megalayaan. Die laatste naam is afgeleid van Indische grotten die ik zojuist noemde.
Veel belangrijker is dat het 4.2 kY event het begin vormde van het Antropoceen, het moment waarop menselijke activiteiten documenteerbaar invloed hadden op het klimaat. Gegeven de politieke beladenheid van de klimaatwetenschap zijn er vanzelfsprekend mensen die deze naam liever vermijden, maar in een handboek, dat studenten wil tonen wat de bijdrage van een vak is aan het grote geheel der wetenschappen, had de klimaatomslag rond 2200 v.Chr. best wat meer aandacht mogen hebben. Ze zorgde ervoor dat het Rijk van Akkad ten onder ging, zorgde ervoor dat mensen op drift raakten en veroorzaakte de al genoemde migratie.
Dit gezegd zijnde: er was in de Vroege Bronstijd in het Nabije Oosten een soort culturele basis gelegd. De steden waren ontstaan, het schrift was ontstaan en maakte het mogelijk informatie over de klimaatcrisis heen te tillen. (Anthony Giddens introduceerde voor deze functie de naam “container”.) Ongetwijfeld heeft het feit dat het Oud-Egyptisch en het Akkadisch werden geschreven, bijgedragen aan hun duurzaamheid: de literatuur van het tweede en eerste millennium v.Chr. zou, toen het 4,2 kY event voorbij was, worden geschreven in de taal van het derde millennium.
“Het was één wereldsysteem.”
Eén van de minstens twee. De Amerika’s, Oceanië en grote delen van Afrika bleven van buiten schot (behalve dan voor wat betreft de klimaatcrisis). Die waren zo geïsoleerd dat ze ook niet als anker konden dienen. Dat roept de vraag op of dat bij vervlechting wel mogelijk is of dat alle onderdelen van het systeem noodzakelijkerwijs (deels) onderuit gaan. Ik zou het antwoord niet weten.
Is hetzelfde als met ICT. Dringend advies is om te compartimentaliseren. Als dan 1 onderdeel van jouw infrastructuur is gecorrumpeerd, dan is niet je hele systeem besmet. Zou een hoop ellende voorkomen.
Goede analogie.
Citeren van de Leidse historicus M. Rutte, die lijdt aan geheugenverlies ten gevolge van een psychopathische aandoening, is riskant.
Wat klimaatveranderingen betreft, die makkelijk verward worden met weersveranderingen en die tegenwoordige al gauw en ten onrechte met ‘crisis’ worden aangeduid, staat in elk geval vast dat met het toenemen van de welvaart de adaptatie voorspoediger verloopt en het aantal klimaatslachtoffers afneemt.
Welvaartsgroei (economische groei) is de beste remedie (effectief en relatief goedkoop) tegen klimaatproblemen.
‘(…) staat in elk geval vast dat met het toenemen van de welvaart de adaptatie voorspoediger verloopt (…)
U vindt het vast niet erg om dit even uit te leggen.
Weinige kans op, dus laat me een poging wagen.
Klok en klepel. Het is inderdaad zo dat welvarende landen meer (kunnen) doen om de klimaatcrisis tegen te gaan. Daar volgt alleen uit dat de toename van de welvaart per hoofd van de wereldbevolking de adaptatie voorspoediger doet verlopen – zelfs als Amersfoort aan zee komt te liggen, bv. Voor de menselijke wereldbevolking als geheel ligt dat geheel anders, juist omdat de welvaart toeneemt.
‘Welvaartsgroei (economische groei) is de beste remedie (effectief en relatief goedkoop) tegen klimaatproblemen.’
En als u toch bezig bent, legt u dit dan ook even uit.
“en het aantal klimaatslachtoffers afneemt.”
U zou “6th mass extinction” kunnen googelen. U zou ook de documentaireserie van Kadir van Lohuizen kunnen bekijken, genaamd “Na ons de zondvloed”. Maar ik vermoed dat u dat niet zult doen en zult grijpen naar “niet-echte slachtoffers”.
‘Wat klimaatveranderingen betreft, die makkelijk verward worden met weersveranderingen en die tegenwoordige al gauw en ten onrechte met ‘crisis’ worden aangeduid’
Daar heeft u op zich geen ongelijk in als we alleen naar de natuurlijke korte termijnschommelingen in het weerbeeld kijken. Ik kan mij echter niet aan de indruk ontrekken dat u de lange termijneffecten op het klimaat die wel degelijk invloed hebben op het weerbeeld, bagatelliseert. Er is wel degelijk sprake van een stijgende trend waarvan ook wij de effecten beginnen te voelen. De mensheid gedraagt zich als een mammoettanker die slechts langzaam van koers verandert. De urgentie van die verandering wordt echter onvoldoende gevoeld. Dat is de grootste crisis!
De Australische jurist Philip Alston, tot april 2020 de speciale VN-rapporteur voor extreme armoede en mensenrechten, stelde een rapport op aan de Raad voor de Mensenrechten van de VN. Daarin trekt hij de armoedecijfers van de Wereldbank in twijfel. Die zag een daling van de extreme armoede van 1,89 miljard mensen in 1990 tot 736 miljoen in 2015.
Als referentiepunt gebruikt de Wereldbank de internationale armoedegrens. Mensen in extreme armoede leven van minder dan $ 1,90 per dag, dat is ongeveer € 1,65. Dat betekent dat 10,9% van de wereldbevolking (april 2018) in extreme armoede leeft, dat zijn 783 miljoen mensen.
Volgens Alston is het aantal mensen dat in extreme armoede leeft de afgelopen dertig jaar weliswaar licht afgenomen, maar miljarden mensen krijgen amper kansen, moeten talloze vernederingen ondergaan, lijden honger, zijn te arm om toegang te krijgen tot de fundamentele mensenrechten, en sterven vroegtijdig.
https://digitallibrary.un.org/record/1629536
https://nos.nl/artikel/2290670-wereld-onderweg-naar-klimaatapartheid-vooral-armen-slachtoffer.html
Volgens demografische gegevens van 2019 leven er ruim 7,5 miljard mensen op aarde. Dat zullen er in 2100 zo’n 11 miljard zijn. 10% van de wereldbevolking (waaronder ruim 17 miljoen klagende Nederlanders – 2019) zijn verantwoordelijk voor de grootste consumptie. Die consumptie voorziet in onze ‘behoefte’ en dat noemen we dan welvaart.
Voor alle duidelijkheid: naar Nederlandse maatstaven leven iets meer dan 1 miljoen mensen (6,2%) onder de armoedegrens (CBS 2020). Van hen leefden er 391.000 al minstens vier jaar in armoede. Dat is 2,5 procent van de bevolking. Dat is iets wat we ons als samenleving mogen aantrekken. We praten echter wel over relatieve armoede.
De balans is dus volledig zoek. Niet alleen is de welvaart in de wereld oneerlijk verdeeld, en leven mensen die zich de ‘westerse welvaart’ kunnen veroorloven op veel te grote voet, maar ook de overbevolking is een enorm probleem. Om de levens van miljarden armen te verbeteren, zullen de rijken (dat zijn wij!) forse stappen terug moeten doen. Dat is vooral een kwestie van bewust leven.
https://www.oxfamnovib.nl/blogs/dilemmas-en-oplossingen/het-overbevolkingsprobleem
Die balans is niet zoek, die balans is er nooit geweest. Wie deze blog een beetje volgt, weet dat het verschil tussen rijk en arm in de oudheid nog veel groter was. Zijn we er toch een beetje op vooruit gegaan.
En daarbij, niemand gaat stappen terug doen. Miljoenen Indiërs en Chinezen staan juist te trappelen om stappen vooruit te doen.
‘Die balans is niet zoek, die balans is er nooit geweest.’
Kleine gemeenschappen van jager/verzamelaars die in de regenwouden van Brazië en Indonesië leven, trekken niet alleen rond zodat de natuur zich kan herstellen.
Tot 10.000 jaar geleden (in West-Europa pakweg 5000 jaar later) leefden onze voorouders als jager/verzamelaars. Kleine groepen mensen leggen geen grootschalig landbeslag. Dus die balans is er wel degelijk geweest.
Vanaf het moment dat mensen sedentair zijn gaan leven, zijn er grote veranderingen opgetreden, die in kleine gemeenschappen nog wel viel op te vangen.
Naarmate de bevolkingaantallen toenamen, nam ook de druk op de ruimte en dus natuur toe. Dat is onze erfenis. Het is overigens niet de enige verklaring.
Er is ook psychologische oorzaak. De mens is een denkende primaat. Cognitie is een mutatie in het brein die pakweg 300.000 jaar geleden is ontstaan en zeer succesvol is.
Zo succesvol dat het onze ondergang dreigt te worden. De aard van het denken is dualistisch. De mens heeft zich ‘losgedacht’ van de natuur. We beseffen niet meer dat we deel uitmaken van dat grote ecosysteem dat de natuur is; we denken dat we er boven staan.
Als je je daarvan bewust bent, kijk je op een andere manier naar je eigen leven in relatie tot de natuur en het droevige circus dat we onze wereld hebben gemaakt.
Die jager-verzamelaar gemeenschappen waren klein! Dat is de crux! Voordat de prairie Indianen paarden hadden, joegen ze op bizons door hele kudden in een ravijn te jagen. Waardoor er dus heel veel bizonkadavers lagen te rotten. Maar er waren zo veel bizons en zo weinig mensen dat het niet uitmaakte. Ik heb veel waardering voor de spiritualiteit van de Indianen en het idee van Moeder Aarde, maar laten we nou ook niet doen alsof iedereen toen in volkomen harmonie met de natuur leefde. En ja, de groei van de bevolking heeft inderdaad veel veranderd, maar ja, daar zitten we nou eenmaal mee.
‘(…) maar laten we nou ook niet doen alsof iedereen toen in volkomen harmonie met de natuur leefde.’
Daar ben ik het volkomen mee eens. Laten we vooral niet wegdromen in zogenaamde spiritualiteit, maar de feiten onder ogen zien.
Als je mijn vorige commentaar goed hebt gelezen, dan vermeld ik dat ook de psychologie van de mens een rol speelt. De groepen jager/verzamelaars waren klein, dus de natuur kon zich tot op zekere hoogte herstellen. De mammoeten hebben niet alleen door Pleistocene klimaatverandering het loodje gelegd, om maar eens wat te noemen…
‘(…) maar ja, daar zitten we nou eenmaal mee.’
Dus?
“Die jager-verzamelaar gemeenschappen waren klein!”
Dat is nou ook al decennia mijn punt. Uiteindelijk is de overbevolking de eerste oorzaak.
Overbevolking is een groot en ernstig probleem. Dat de sedentaire levenswijze de groei van de bevolking heeft aangejaagd ligt voor de hand. Er valt echter een diepere oorzaak aan te wijzen, die al vele duizenden jaren ouder is. Die ligt in de wijze waarop het menselijk denken zich heeft ontwikkeld.
De mens heeft zich ‘losgedacht’ van de natuur. We hebben geen verbinding. We beseffen niet dat we deel uitmaken van een kwetsbaar ecosysteem. De studie naar ecosystemen is nog betrekkelijk jong. Biologen beginnen te begrijpen dat de natuur niet uit losse elementen bestaat, maar dat er zeer complexe verbindingen zijn. Als daar schakels uit wegvallen – en daar zijn we hard mee bezig – dan stort het systeem in. Dat is vaker gebeurd in de aardse geschiedenis.
De mens heeft zich boven de natuur geplaatst, er staat geen maat op ons. De wereldbevolking zal dus op intelligente wijze drastisch moeten worden teruggedrongen. Dat kan alleen maar succesvol zijn als we beseffen wat onze plaats is. Dat betekent dat er niet alleen een wereld te winnen valt in de bestrijding van armoede, maar ook in de bestrijding van achterlijkheid.
Kortom, de kwaliteit van ons bewustzijn is bepalend voor de kwaliteit van ons handelen. Dat is in eerste instantie het probleem en daar ligt ook de oplossing.
‘Veel belangrijker is dat het 4.2 kY event het begin vormde van het Antropoceen, het moment waarop menselijke activiteiten documenteerbaar invloed hadden op het klimaat.’
Dat hangt er vanaf aan wie je het vraagt… Het begrip antropoceen werd in 2000 geïntroduceerd door de Nederlandse Nobelprijswinnaar Paul Crutzen. Hij liet het tijdvak beginnen bij de industriële revolutie door het grootschalige gebruik van de stoommachine (vanaf 1785) met steenkool als fossiele brandstof.
Inmiddels wordt er onderscheid gemaakt tussen Antropoceen als geologisch tijdvak en antropceen als filosofisch (van buiten de Geologie) begrip, uiteenlopend van het recente (1945) gebruik van nucleaire technologie tot het hele geologische tijdvak Holoceen, vanaf het moment van de neolitische revolutie: de overgang van de mens als nomadische jager/verzamelaar naar de sedentaire landbouwer.
https://geografie.nl/artikel/het-antropoceen
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Antropoceen
‘En daarbij, niemand gaat stappen terug doen.’
Dat is aan jou…
Dit is @Frans Buijs.
Nee. Ik heb zo’n 30 jaar geleden al een paar flinke stappen achteruit gedaan (of eigenlijk geweigerd vooruit te gaan, maar soit), dus ik heb recht van spreken. Het is beslist niet aan mij of anderen dat ook doen en ik heb, itt u, beslist niet de illusie dat mijn beslissing het wondermiddel tegen alle wereldproblemen is.
‘(…) ik heb, itt u, beslist niet de illusie (…)’
Het is wel opmerkelijk hoe gemakkelijk jij oordeelt over iets wat je kennelijk niet begrijpt. Frank. Ik schrijf niemand de wet voor. Wat jij doet, moet jij weten, dat is je eigen verantwoordelijkheid. Diogenes had voldoende aan een wijnvat, maar we hoeven ons niet aan een ander te spiegelen.
Het gaat er niet om wat we doen, maar om de kwaliteit van wat we doen. Als we verdeeld denken, dan handelen we verdeeld. Dan is dat de kwaliteit van wat we voortbrengen, namelijk een verdeelde, egocentrische wereld die draait om eigenbelang en zelfzucht. Als we dat niet beseffen, dan is alles wat we doen, ook al is het met de beste intenties, niet meer dan ijdelheid.
Verandering komt voort uit bewustzijn. Dat begint bij jezelf, niet bij een ander. Ik geef je geen kritiek. Als dat voor jou niet geldt, hoef je je ook niet aangesproken te voelen. Ik attendeer alleen ergens op. Meer niet.
Een reactie
Het beste antwoord op klimaatverandering is het antwoord dat klimaatrampen zoveel mogelijk voorkomt. Kijk dan naar het aantal mensen dat jaarlijks is gestorven door klimaatrampen (overstromingen, droogte, orkanen enz.).
Het aantal doden tgv klimaatrampen is in een bijna rechte lijn sterk afgenomen tussen 1920 (490.000 doden) en 1975 (75.000 doden), daarna nog licht gedaald tot 20.00 in 2015. Een totale afname van 95%. Het aantal doden door niet-klimaat gerelateerde rampen bleef in dezelfde periode schommelen tussen 50.000 en 25.000 doden. Over welke klimaatrampen in de komende 30 jaar hebben we het nog?
Het klimaat is niet minder extreem geworden, ook niet extremer. De welvaart is wereldwijd wel toegenomen. Huizen zijn steviger gebouwd, ook in landen zoals Bangladesh, India. Er zijn betere dijken aangelegd, wij hebben de Deltawerken. Japan kan de meeste aardbevingen aan, huizen storten er bijna niet meer in. Stevig inzetten op economische groei is het beste klimaatbeleid om rampen te voorkomen. Ook de landen in Afrika en Azië kunnen zich dan beter wapenen tegen zeespiegelstijging, orkanen, overstromingen enzovoort.
Beleid naar nul CO2-uitstoot is a) ongewis en b) zeer duur. Dus onverstandig vergeleken met economisch groeibeleid.
Nobelprijswinnaar Nordhaus (2018), bekend klimaateconoom, gaf in zijn rede bij de prijsuitreiking aan hoe de klimaatschade door CO2 is te reduceren en de kosten van klimaatbeleid en klimaatverandering zo laag mogelijk zijn te houden. Dan is het economisch optimum in 2100 een uitkomst van 3,5 graden opwarming.
‘Nobelprijswinnaar Nordhaus (2018), bekend klimaateconoom, gaf in zijn rede bij de prijsuitreiking aan hoe de klimaatschade door CO2 is te reduceren (…)’
Het probleem met economische groei is helaas dat het klimaat eronder heeft te lijden. In de ideeën van de beide Nobelprijwinnaars William D. Nordhaus en Paul M. Romer, die stammen uit de jaren negentig (!), kan langdurige economische groei alleen maar duurzaam zijn als er tegelijk wordt gewerkt aan klimaatbescherming èn er sprake is van aanhoudende technologische innovatie. Nordhaus is overigens een fervent voorstander van belasting op CO2-uitstoot. Dat betekent dat er daadkrachtige maatregelen moeten worden genomen en dat er moet worden geïnvesteerd.
Maar er is ook kritiek. Irene van Staveren, hoogleraar ontwikkelingseconomie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, verwijt Nordhaus dat hij “vasthoudt aan de analogie van de kapitaalmarktrente, zonder wetenschappelijke onderbouwing.”
https://www.trouw.nl/nieuws/merkwaardig-die-nobelprijs-voor-boekhouder-william-nordhaus~b37bbeac/
‘Over welke klimaatrampen in de komende 30 jaar hebben we het nog?’
Waarschijnlijk is het u ontgaan, maar ondertussen hebben we nu al te maken met de zichtbare en ernstige gevolgen van de klimaatverandering. Dat wordt uitgebreid beschreven in de klimaatrapporten van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC).
https://www.ipcc.ch/
De Nederlandse organisatie voor duurzaamheid en innovatie Urgenda heeft alles nog even netjes voor u op een rijtje gezet:
https://www.urgenda.nl/themas/klimaat-en-energie/klimaatvragen/wat-zijn-momenteel-de-gevolgen-van-klimaatverandering/
(PS: De link naar het IPCC op de pagina van Urgenda is waarschijnlijk gehackt. U vindt de rapporten hierboven.)
“overstromingen, droogte, orkanen enz”
zijn niet per definitie klimaatrampen – ze behoren tot “weer”. Komisch dat u precies die fout maakt waar u in uw eerste reactie tegen waarschuwt.
“Het klimaat is niet minder extreem geworden, ook niet extremer.”
Dit is simpelweg niet waar.
Voor de rest herhaalt u alleen maar de fouten waar ik hierboven al op wees, dus daar haal ik mijn schouders over op.
“gaf in zijn rede bij de prijsuitreiking aan hoe de klimaatschade door CO2 is te reduceren en de kosten van klimaatbeleid en klimaatverandering zo laag mogelijk zijn te houden. Dan is het economisch optimum in 2100 een uitkomst van 3,5 graden opwarming.”
Dit is aperte onzin. Ik beperk mij even tot waterbeleid, een gebied waarop ik deskundig ben. We geven nu al meer dan een miljard euro per jaar uit aan het aanpassen van ons watersysteem aan klimaatverandering (kans op overstromingen, droogte etc). Dat kunnen we hebben. Maar die investeringen gaan uit van de klimaatdoelstelling van Parijs (1,5 graden opwarming). Een opwarming van 3,5 graden leidt tot kosten van tientallen miljarden en dan nog is het de vraag of we grote delen van de Randstad (en ook bv Zeeland) bewoonbaar en economisch bruikbaar kunnen houden. De zeespiegelstijging van enkele ,meters die bij een opwarming met 3.5 graden hoort betekent dat onze dijken en duinen daar niet meer tegen bestand zijn. Op zijn minst zal de Nieuwe Waterweg moeten worden afgesloten en zelfs met sluizen zal dat (economische) gevolgen hebben voor de haven van Rotterdam. Maar het is zeer de vraag of dat genoeg is. Een hogere zeespiegel betekent ook meer verzilting van de polders (door meer kwelwater) met o.a. gevolgen voor de landbouwproductie. In de zomer komen er veel vaker en heviger problemen met de zoetwatervoorziening. We zullen dan nog wel drinkwater kunnen krijgen maar zoetwater voor bv industrie en landbouw zullen tekortschieten. Met economische gevolgen. En dan hebben we het nog niet over de gevolgen van hittestress in de steden, waar de temperatuurstijging meer zal zijn dan 3,5 graad (gezondheidskosten etc). Kortom: klimaatverandering beperken tot die maximaal 1,5 graad is verreweg goedkoper. Nog los van alle niet-materiele effecten.
Kan meneer Claas misschien aangeven waar hij zijn opvattingen vandaan heeft? Google geeft 1 treffer voor een Kees Claas die verder niets zegt maar wel een verband legt met het kanaal Café Weltschmerz (niets meer dan dat ook). Wekt misschien niet meteen vertrouwen…