Als ik u zeg dat het 20 sextilis was in het jaar waarin Julius Caesar en Servilius Isauricus consuls waren, en als ik dat omreken naar 14 juli 48 v.Chr. op onze kalender, dan weet u dat u bent beland in een nieuwe aflevering van de reeks “Wat deed Caesar vandaag 2069 jaar geleden?”

Ik heb geen idee. Wat ik wel weet is dat zijn rivaal Pompeius aankwam in Attaleia ofwel Antalya. Zoals we al zagen, was de aanvoerder van de senatoriële troepen verslagen bij Farsalos. De Senaat beschikte echter nog altijd over een superieure vloot alsmede legioenen in Africa, zoals het huidige Tunesië destijds heette. In het verre westen, in Andalusië, was men bovendien in opstand gekomen tegen Caesars gouverneur Quintus Cassius Longinus. Pompeius was echter niet naar het westen op weg. Zijn reis naar het oosten oogt als een slecht voorbereide improvisatie: hij was vooral bezig afstand te scheppen tot zijn achtervolgers. Caesar wilde immers verhinderen dat zijn verslagen tegenstander zich zou aansluiten bij een nieuw leger.

Pompeius in Antalya

Antalya lijkt de plaats te zijn geweest waar Pompeius voor het eerst meende veilig genoeg te zijn om te pauzeren voor overleg. Ploutarchos schrijft:

In Antalya kwamen hem enkele triëren uit Cilicië tegemoet en verzamelden zich soldaten en was hij weer omringd door zestig senatoren. Toen hij hoorde dat ook zijn vloot nog bijeen was en dat Cato veel soldaten had ingescheept om over te steken naar Africa, jammerde hij tegen zijn vrienden en nam hij het zelf kwalijk dat hij zich had laten dwingen om met zijn infanterie slag te leveren, en geen enkel gebruik te m aken van zijn vloot, die onbetwist superieur was. (Pompeius 76; vert. Hetty van Rooijen)

Beraadslagingen

Over de beraadslagingen hebben we niet minder dan vier bronnen. Ploutarchos weet dat Pompeius geld en schepen rekwireerde en dat de discussie zich concentreerde op de vraag waar men heen moest gaan om een groter leger op te bouwen.

Pompeius vond zelf het rijk van de Parthen het meest geschikt om hen op te nemen en in hun zwakte te beschermen, en hen, eenmaal op krachten gekomen, te laten vertrekken met een enorme legermacht. Van de anderen dachten sommigen aan Africa en [de Numidische koning] Juba. Maar [Pompeius’ adviseur] Theofanes van Lesbos vond het waanzin om af te zien van Egypte, dat maar drie dagen varen verwijderd was, en van Ptolemaios, weliswaar een kind maar Pompeius dank verschuldigd. (Pompeius 76; vert. Hetty van Rooijen)

Zoals we al eerder constateerden, was Ptolemaios XIII, de jongere broer van de verdreven koningin Kleopatra, dankzij Pompeius erkend als koning van Egypte.

Appianus weet dat het plan om naar de Parthen te gaan, al eerder bij Pompeius was opgekomen. Ook vermeldt Appianus waarom het zinloos zou zijn naar Juba in Africa te gaan:

Ze vonden koning Juba een lichtgewicht. Ze stemden wel in met Egypte, dat dichtbij was en een machtig rijk vormde, bovendien welvarend was en beschikte over een sterke vloot, voedsel en rijkdom. (Burgeroorlogen 2.83; vert. John Nagelkerken).

De dichter Lucanus presenteert opnieuw Pompeius als degene die voorstelt naar de Parthen te gaan, terwijl een van zijn adviseurs zegt dat Egypte plausibeler is. Dat is niet Theofanes van Lesbos maar Lucius Cornelius Lentulus Crus. Tot slot keert Velleius Paterculus de besluitvorming om: terwijl de adviseurs Parthië en Africa opperen, is het Pompeius die kiest voor Egypte. Dat zou inderdaad de eindbestemming zijn – maar er is iets raars aan de hand.

Antiochië

De voorgaande bronnen zijn driekwart tot twee eeuwen na de gebeurtenissen geschreven. Caesars Burgeroorlog is vrijwel contemporain en bevat een detail dat met geen mogelijkheid valt te rijmen met het bovenstaande. Hier is het:

Pompeius voer vervolgens, versterkt met andere snelvarende schepen, naar Cilicië en vandaar naar Cyprus. Daar vernam hij dat alle bewoners van Antiochië én de Romeinse burgers die er handel dreven, eensgezind de wapens hadden opgenomen om hem de toegang tot de stad te beletten …  Na het horen van deze berichten zag Pompeius af van zijn voornemen om naar Syrië te gaan. (Burgeroorlog 3.103; vert. Hetty van Rooijen)

Dit is niet logisch. Vanuit Antalya is de oversteek naar Alexandrië een kwestie van rechtuit naar het zuiden varen. De door Theofanes genoemde drie dagen zijn wat overdreven – volgens dit leuke computerprogrammaatje is vijf dagen iets plausibeler – maar het is in elk geval vreemd over Antiochië te reizen. Het is tegen de zeestroming in en het ligt niet aan zee.

Caesars informatie suggereert dat het gezelschap wel degelijk op weg is geweest naar de Parthen. Ze suggereert bovendien dat het niet de beraadslagingen in Antalya waren waar werd beslist naar Egypte te gaan, maar dat het een improvisatie was, ingegeven doordat Antiochië partij had gekozen voor Caesar.

Of toch niet?

Dat lijkt logisch. Maar opnieuw is er iets raars. Als Pompeius werkelijk naar de Parthen heeft willen vluchten, had Caesar werkelijk een prachtkans om zijn tegenstander als landverrader neer te zetten. Hij hoefde maar in herinnering te brengen dat het vijf jaar was na de slag bij Carrhae, waarin de Parthen de Romeinen hadden verslagen. Niets van dat alles.

Summa summarum: we hebben geen idee waarom Pompeius is gegaan naar Egypte. Wat we weer wel weten, is dat Cyprus de volgende halte was. Het eiland behoorde tot de clientèle van Pompeius’ bondgenoot Cato de Jongere en was kort tevoren bestuurd geweest door Pompeius’ metgezel Publius Cornelius Lentulus Spinther. Hier waren de vluchtelingen vooralsnog veilig. Wat we ook weten is dat in Egypte een burgeroorlog was uitgebroken tussen Ptolemaios XIII en zijn energieke oudere zus Kleopatra VII. Daarover later meer.

[Een overzicht van de reeks #RealTimeCaesar is hier.]

***

Ik geef u nog even een filmpje over een gebouwtje in Byblos. Meestal schrijf ik er wat bij, maar omdat ik in dit geval mijn kruid al heb verschoten, namelijk in dit blogje, laat ik dat achterwege.

Tot slot: vandaag bestaat deze blog elf jaar. Momenteel staan er 5147 stukjes online, waarvan u er 289 schreef. Ik dank voor uw dagelijkse belangstelling, voor uw reacties, voor uw bijdragen!