Als ik u zeg dat het rond het midden van de maand mesore was, als ik toevoeg dat het was in het vierde regeringsjaar van Kleopatra VII Filopator, als ik dat omreken naar medio augustus 48 v.Chr. op onze kalender, dan weet u dat u bent beland in een nieuwe aflevering van mijn reeks over de staatsgreep van Gaius Julius Caesar. Doorgaans heet die reeks “Wat deed Caesar vandaag 2069 jaar geleden?” maar vandaag heb ik over hem weinig te vertellen. In plaats daarvan gaan we naar Egypte, waarheen de verslagen generaal Pompeius, zoals we al zagen, koers had gezet.

Burgeroorlog in Egypte

Enkele jaren eerder was koning Ptolemaios XII de Fluitspeler overleden en de macht was omstreden tussen zijn oudste dochter, Kleopatra VII, en haar broer Ptolemaios XIII. Officieel was er geen vuiltje aan de lucht. De twee presenteerden zichzelf als echtgenoten. In de praktijk waren er echter spanningen. Daarin had Kleopatra aanvankelijk de overhand, maar ze werkte zichzelf in de nesten – ik blogde er al over. In de winter van 49/48 wisten de eunuch Potheinos en de rhetor Theodotos van Chios haar af te zetten. Daarbij werkten ze samen met generaal Achillas. Omdat de nieuwe junta schepen leverde aan de Senaat, die ze nodig had in de strijd tegen Caesar, erkende de Senaat Ptolemaios XIII als alleenheerser.

Kleopatra was daarop, ruwweg op het moment dat Caesar en Pompeius elkaar bestreden bij Dyrrhachion, naar Thebe in Boven-Egypte gegaan, waar ze zich had verbonden met haar jongste broer, Ptolemaios XIV, en haar zus Arsinoë IV.

Kleopatra’s leger

In de lente trok het drietal naar het oosten, waar allerlei Romeinse vazalstaatjes lagen. Deze reis kan alleen zijn gemaakt met steun van de Nabateeërs van Petra: een waardevolle bondgenoot. Kleopatra’s aanwezigheid in Ashkalon is bewezen door munten die daar in deze tijd zijn geslagen. Hier begon ze soldaten te werven. Om te beginnen uit Juda, waar hogepriester Hyrkanos II de macht weliswaar te danken had aan Pompeius, maar waar niemand het geweld was vergeten waarmee de Romein in 63 v.Chr. Jeruzalem had ingenomen en de tempel geplunderd. Terwijl de Judese autoriteiten kozen voor prudente afzijdigheid, waren er voldoende vrijwilligers die Kleopatra wilden dienen in haar oorlog tegen Ptolemaios XIII en de Romeinse Senaat.

Verder was er de Romeinse provincie Syrië, waarvandaan Quintus Caecilius Metellus Pius Scipio Nasica de troepen had afgemarcheerd richting Farsalos. We kunnen hierbij denken aan de Itureeërs, een door Pompeius hardhandig aangepakte Arabische groep, die leefde in de Bekaavallei. Er waren in elk geval in de regio geen autoriteiten die konden verhinderen dat Kleopatra manschappen wierf.

De aanval

Begin augustus (onze kalender) waren ze klaar voor de aanval. De kustweg van Gaza naar Egypte was echter moeilijk. Niet alleen waren er weinig bronnen in de noordelijke Sinaï, een leger was ook kwetsbaar voor flankaanvallen van overzee. Dit keer was dit risico er niet. Ptolemaios XIII en zijn hovelingen hadden de Ptolemaïsche vloot uitgestuurd om Pompeius te helpen. Zodoende kon het leger van Kleopatra vrij eenvoudig vanuit Gaza westwaarts marcheren.

De volgende hindernis zou de Nijl zijn geweest, waar het water hoog zou moeten staan. Deze zomer stelde de Nijlvloed echter teleur, wat de oversteek van de oostelijke tak van de rivier kon vereenvoudigen.

Al voordat Kleopatra’s leger daar aankwam, werd het opgewacht door dat van Ptolemaios XIII, gecommandeerd door generaal Achillas, hoewel ook Potheinos hier aanwezig lijkt te zijn geweest. De kern lijkt te hebben bestaan uit de als Romeinse legionairs getrainde Galliërs en Germanen die het garnizoen van Alexandrië vormden. Ze wisten Kleopatra’s opmars dus tegen te houden, maar de plaats is niet helemaal duidelijk.

Impasse

De meeste bronnen noemen Pelousion, niet ver van het huidige Port Said, maar Appianus van Alexandrië weet dat het al iets oostelijker gebeurde, namelijk bij de enorme zandduin die bekendstond als de Berg Kasios. Omdat het makkelijker is een tekst waarin de zeldzame naam Kasios staat te verduidelijken tot de bekende naam Pelousion dan andersom, is aannemelijker dat de legers bij die duin lagen.

Wat daar precies gebeurde is evenmin duidelijk. Misschien gebeurde er ook wel niet zoveel. Het was bepaald geen geheim dat Pompeius en Caesar streden om de wereldheerschappij en het is goed mogelijk dat de twee partijen die om de macht in Egypte streden, allebei afwachtten tot het stof was opgetrokken.

Terwijl men daar bij de Kasios de kat uit de boom zat te kijken, kwam Pompeius aanvaren.

[Dinsdag meer. Een overzicht van de reeks #RealTimeCaesar is hier.]